جامعه زنان افغان، انزوا و تسلیم یا ایستادگی
محمدعلی خرمی: «اگر طالب، طالب بیست سال قبل است، زن افغان، زن بیست سال قبل نیست؛ این موضوع را جدی بگیرید». این جملات، بخشی از پیام ویدئویی «نیلوفر اعلم» دختر جوان افغانستانی است که برای مردم جهان در شبکه‌های اجتماعی ارسال کرده است.
او در یکی از ادارات کابل کار می‌کند. بعد از تصرف افغانستان توسط طالبان، به همراه دیگر همکار زن خود، در محل کارشان حاضر شدند اما طالبان اجازه ورود به آنها را نداد.
نیلوفر در این پیام ویدئویی می‌گوید اعضای طالبان حتی از نگاه کردن به چهره آنان خودداری کرده و با آنان صحبت هم نکرده‌اند. این دختر افغان می‌پرسد: «یعنی ما چه کرده‌ایم که اینها نمی‌توانند با ما حرف بزنند؟».
طالبان در چند ماه گذشته بارها اعلام کرده بود حق حضور اجتماعی زنان را پاس می‌دارد و با اشتغال آنان مخالف نیست. «سهیل شاهین» سخنگوی این گروه در مصاحبه اختصاصی با شبکه خبری چین (CGTN) گفت بود: طالبان در کابل از حقوق زنان برای تحصیل و کار محافظت می‌کند و عزت افغان ها در امان است.
مدتی بعد از این گفتگو هم «ذبیح الله مجاهد» دیگر سخنگوی این گروه عبارت «قوانین اسلامی» را به سخنان شاهین افزود و به رسانه‌ها گفت: حقوق زنان در چارچوب قوانین اسلامی رعایت خواهد شد.
وضعیت زنان افغان در حکومت قبلی طالبان
زنان افغان بیست سال قبل، حکومت اسلامی مورد نظر طالبان را تجربه کرده‌اند. آنان در حکومت سابق طالبان از دسترسی به بیمارستان‌های عمومی منع شدند. این مسئله نه تنها بر سلامت آنان تأثیر منفی گذاشت، بلکه منجر به افزایش نرخ مرگ و میر نوزادان شد.
بیست سال قبل زنان افغان برای خروج از منزل باید از حجاب سختگیرانه طالب اطاعت می‌کردند. درس خواندن زنان در مراکز آموزش عمومی ممنوع شد و وقتی که مراکز آموزشی کوچک به صورت خودجوش در خانه‌ها توسط افراد برای آموزش دخترها شکل گرفت، قانون ممنوعیت تحصیل دختران بالای 9 سال توسط حکومت طالبان به جامعه تحمیل شد. دختران زیر 9 سال هم فقط حق داشتند قرآن را بیاموزند.
بیست سال قبل حق کار در مراکز عمومی نیز مانند حق تحصیل توسط طالبان از زنان گرفته شد. آنها به همین مقدار بسنده نکردند بلکه حق راه رفتن تنها در خیابان را نیز از زنان افغانستانی گرفتند و زنان تنها با همان حجاب مورد نظر آنان و با همراهی یک محرم حق داشتند پا به خیابان بگذارند.
«آرین پورقدیری» جامعه شناس ایرانی در تحقیق خود درباره جامعه زنان افغان در زمان طالبان نوشته است: «آنان با قوانین سخت گیرانه خود کار را به جایی رساندند که گروه‌های حقوق بشری شرایط زندگی زنان افغانستان در دوره طالبان را یکی از بدترین شرایطی که جهان با آن روبرو شده است توصیف کردند. نرخ سواد در افغانستان به 13درصد در شهرها و 3 تا 4 درصد در روستاها کاهش یافت. به خاطر ممنوعیت حضور زنان دربیمارستانهای عمومی هم سلامت زنان آسیب دید و هم سلامت کودکان و نوزادان و طبق آمار، از هر 1000 کودک 165 نفر زیر سن یک سالگی جان خود را از دست می‌داد.
جامعه‌ای که این برخورد طالب را تجربه کرده، امروز نمی‌تواند ادعاهای این گروه درباره حفظ حقوق زنان را باور کند. یکی از دختران افغان در ویدئویی که از خود منتشر کرده از ممانعت طالبان برای حضور در محل کارش خبر داده و گفت است: «بین حرف تا عمل خیلی فاصله است. من امروز با حجاب اسلامی آمده بودم تا اینها هیچ بهانه‌ای برای حضورم نداشته باشند. اما نگذاشتند وارد محل کارمان شویم.»
«سمیه حقجو» که در کابل زندگی می‌کند در صفحه فیسبوک خود نوشته است: «طالبا ادعا دارند که ما به حقوق زن ارزش قایل هستیم. اگه از شان بپرسی حقوق زن چیست، می‌گویند آب و نان، شوهر».
این شاعر جوان نوشته است: قابل توجه طالبان حکومت کردن فقط حجاب و چادر خانم ها نیست.
«سکینه امیری» گزارشگر روزنامه «اطلاعات روز» هم درباره تجربه خود از رودرویی با نیروهای طالبان در کابل اینگونه نوشته است: در حوزه سوم شهر کابل با سربازان پایین رتبه طالبان در مورد حجاب اسلامی و حدود شریعی صحبت می‌کردیم. می‌خواستم بدانم که جدای از سران طالبان، افراد این گروه، نسبت به زندگی شهری و مسایل مرتبط به زنان چه دیدی دارند.
پرسش: دلیل حضور طالبان با این سر و وضع که موجب ایجاد ترس در شهر شده، چیست؟
طالب: شکر الحمدلله ما کفار را بیرون کردیم و کابل را فتح کردیم. ما برای تامین امنیت و پیاده کردن شریعت آمده‌ایم.
پرسش: شریعت اسلامی چیست و چه حکمی در مورد زندگی ما دارد؟
طالب: روش زندگی مثل صدر اسلام و خلفای راشدین است که مردم باید مثل آنان و مطابق حدیث و ارشادات اسلامی زندگی کنند.
پرسش: حکم شریعت در مورد پوشش اسلامی چیست، چه پوششی اسلامی است؟
طالب: مثلا این که زنان کدام لباس بپوشند که همه‌اش پوشیده باشد. مثل چادری و برقه که دست و صورت‌شان را می‌پوشاند.
پرسش: چرا چادری و برقه حجاب اسلامی است، آیا کدام آیت و یا حدیثی در مورد وجود دارد که درستی ادعای‌تان را ثابت کند؟
طالب: کدام آیت و حدیث نیست، خوب می‌گویم جای زنان در خانه است و اگر بیرون می‌شوند باید مطابق به شریعت عمل کنند. زنان فعلا حجاب اسلامی ندارند، اما به مرور اسلامی می‌شوند.
پرسش: آیا از دید شما من با این پوشش مسلمان هستم؟
طالب: بلی شما مسلمانید. لباس تان مشکل دارد.
پرسش: پس شما می‌گویید که لباس من مطابق به شریعت نیست و لباس اسلامی نیست؟
بلی لباس شما حجاب اسلامی نیست. باید چادری یا هم برقه بپوشید.
پرسش: اگر نپوشم شما مشکل دارید، من هیچگاه از آن لباس اسلامی شما نخواهم پوشید؟
طالب: لباس شما اسلامی نیست. می‌گویم کدام مشکل نیست با این لباس. آهسته آهسته جور می‌شود.
خانم امیری افزوده است که «بعد از این صحبت دریافتم که هنوزم این گروه حتا ابتدایی‌ترین حق زن(حق انتخاب نوع پوشش) را به رسمیت نمی‌شناسد».
مهاجرت، مقاومت و یا تسلیم؟
گفتگو با زنان و دختران افغان و فعالان اجتماعی این کشور درباره آینده زنان سخت شده است. اما آنچه مشخص است این است که همزمان با به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان گروهی از زنان و فعالان اجتماعی این کشور مهاجرت را بر ماندن در وطن ترجیح دادند؛ دختران تیم رباتیک این کشور که به مکزیک پناهنده شدند.
گروهی هم از هم‌اکنون پذیرفته‌اند که باید با قوانین سختگیرانه طالبان سر کنند.
یکی از فعالان فرهنگی کابل که خواست نامی از او برده نشود در گفتگو با دین آنلاین گفت: وضعیتمان نامشخص است. خانواده من از اینجا رفته‌اند. من مانده‌ام که باید چکار کنم. دلم می‌خواهد در وطنم بمانم.
او که هفته گذشته با اشتراک گذاشتن تصویر اعتراض مدنی دختران افغان در کابل نوشته بود باید این اعتراضات گسترده‌تر شود گفتگوی تفصیلی را نپذیرفت و گفت شرایطش برای گفتگو مناسب نیست و باید مراقب خودش باشد.
اما در این میان زنانی هستند که همچنان معتقدند باید مقابل طالبان ایستاد و ترس را شکست. یکی از دختران افغان در صفحه فیسبوک خود نوشته است: «لطفن ترس را بشکنید، برای تثبیت جایگاه انسانی تان و برای مطالبه حقوق اساسی‌تان برخیزید تا جامعه پیشرفت داشته‌باشد!».
شبکه‌های اجتماعی افغانستان در روزهای اول حضور طالبان پر بود از پیامهای مقاومت اما به مرور زمان تعداد این پیامها کم شده است.
آیا زنان افغان ترس را می‌شکنند یا از ترس طالبان به پذیرش قوانینی تن می‌دهند که بیست سال قبل در این کشور اجرا شده است؟ این پرسشی است که برای دریافت پاسخ دقیق آن باید چند ماهی منتظر ماند.
