۱۹ شهریور؛ درگذشت آیت‌الله سیدمحمود طالقانی

سید محمود علایی طالقانی ۱۵ اسفند ۱۲۸۹ خورشیدی در گلیرد طالقان متولد شد. پدرش آیت‌الله سید ابوالحسن طالقانی از علمای برجسته آن زمان بود. دوران کودکی خود را در زادگاهش سپری کرد تا اینکه هنگامی که هفت ساله بود، پدرش به تهران مهاجرت کرد و در خانه‌ای کوچک در محله‌ قنات آباد ساکن شد.

سید محمود طالقانی تحصیلات ابتدایی را در تهران آغاز کرد و مبانی صرف و نحو و علوم دینی را نزد پدرش سید ابوالحسن طالقانی آموخت. پس از آن در مدارس رضویه و فیضیه قم نزد بزرگانی چون آیات عبدالکریم حائری یزدی، سید شهاب الدین مرعشی نجفی و محمدتقی اشراقی تحصیل کرد و سپس سال ۱۳۱۰ به نجف رفت و در درس آیات سید ابوالحسن اصفهانی و محمدحسین غروی شرکت و از غروی اجازه‌نامه اجتهاد گرفت.

طالقانی سپس به قم برگشت از عبدالکریم حائری یزدی اجازه‌نامه اجتهاد و از سیدحسین طباطبایی قمی اجازه نقل حدیث دریافت کرد و سال ۱۳۱۸ برای تدریس در مدرسه سپهسالار راهی تهران شد.

نخستین بار طالقانی با انتشار اعلامیه ای در اعتراض به سیاست‌های پهلوی اول درباره کشف حجاب، بازداشت و به ۶ ماه حبس محکوم شد. وی با تشکیل «کانون اسلام» به تفسیر قرآن برای همگان پرداخت تا جایی که گروه‌ های مختلف دانشجویی با طیف های فکری گوناگون هم در این جلسه ها شرکت می‌کردند. طالقانی پس از مدتی به صورت رسمی امامت جماعت مسجد هدایت را برعهده گرفت و در همین زمان هم از نهضت ملی نیز حمایت می کرد. وی بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به همراه شماری از مردان ملی و مذهبی همچون آیت‌الله سیدرضا زنجانی، یدالله سحابی، مهدی بازرگان و داریوش فروهر نهضت مقاومت ملی را پایه‌گذاری کرد و تا اواخر دهه ۳۰ در آن فعالیت کرد اما در آن زمان با همکاری بازرگان و یدالله سحابی نهضت آزادی را بنا نهاد که از نظر ایدئولوژی برمبنای مذهب تشیع و از نظر سیاسی خواهان مبارزه عمیق با رژیم پهلوی بود.

آیت‌الله طالقانی سال ۱۳۴۱ همراه با اعضای نهضت آزادی برای مدتی به زندان رفت و بار دیگر در سال ۴۲ پس از قیام ۱۵ خرداد دستگیر و به ۱۰ سال زندان محکوم شد که البته در سال ۱۳۴۶ به دنبال عفو عمومی آزاد شد. وی بعد از رمضان ۱۳۵۰ خورشیدی به مدت ۱۰ سال به زابل تبعید شد اما فشار مردم و علما، باعث شد تا رژیم رأی صادره را پس از ۶ ماه تقلیل و محل اقامت اجباری وی را از زابل به بافت تغییر دهد. طالقانی پس از یکسال اقامت در بافت، به تهران بازگشت اما بار دیگر در دوم آذر ۱۳۵۴ توسط دادستان ارتش دستگیر و زندانی شد و تا مدت‌ها در زندان بلاتکلیف بود، تا اینکه سرانجام دادگاهی فرمایشی تشکیل و به ۱۰ سال زندان محکوم کردند اما در شامگاه هشتم آبان ۱۳۵۷ خورشیدی از زندان آزاد شد.

آیت الله طالقانی که به شدت به نظام شورایی اعتقاد داشت، پس از انقلاب سمت های گوناگونی چون ریاست شورای انقلاب، عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی و امامت جمعه تهران را برعهده گرفت. او تا واپسین دم حیاتش به مدارا، تسامح و تساهل باور داشت و برای تحقق آن، هرآنچه را که در توان داشت به کار بست.

وی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی سعی ‌کرد با تمام گروه‌های سیاسی، رفتاری پدرانه داشته باشد و نیروهای مختلف سیاسی را در جهت اتحاد و هماهنگی ملت گرد هم آورد و بر این اساس در مراسم سالروز درگذشت دکتر محمد مصدق سخنرانی کرد و در اردیبهشت ۱۳۵۸ در دانشگاه تهران از دکتر علی شریعتی دفاع کرد. وی همچنین تلاش بسیار برای رفع غائله خودمختاری کردستان در فروردین ۱۳۵۸ کرد.

این عالم مجاهد، آثار گرانبهایی را از خود به یادگار گذاشته که از آن جمله می توان به پرتوی از قرآن، مقدمه و تعلیق بر کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله، اسلام و مالکیت، به سوی خدا می رویم، پرتوی از نهج البلاغه، آینده بشریت از نظر مکتب ما، آزادی و استبداد، آیه حجاب، مرجعیت و فتوا، درسی از قرآن و درس وحدت اشاره کرد.

آیت الله طالقانی سرانجام ۱۹ شهریور ۱۳۵۸ پس از سال ها مبارزه با استبداد و روشنگری در راه اسلام و قرآن به دیدار حق شتافت.