تأمّلی درباره «فَوَران تنور» با نگاهی به بافتار بایبلی قرآن| زهیر میرکریمی
فَإِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَ فَارَ التَّنُّورُ فَاسْلُکْ فِیهَا مِن کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ وَ أَهْلَکَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ مِنْهُمْ وَ لَا تُخَاطِبْنِی فِی الَّذِینَ ظَلَمُوا إِنَّهُم مُّغْرَقُونَ. (مؤمنون:27)
پس به او وحى کردیم که: زیر نظر ما و [به] وحى ما کشتى را بساز، و چون فرمان ما دررسید و تنور به فَوَران آمد، پس در آن از هر نوع [حیوانى] دو تا [یکى نر و دیگرى ماده] با خانواده‌ات -بجز کسى از آنان که حکم [عذاب ] بر او پیشى گرفته است- وارد کن، در باره کسانى که ظلم کرده‌اند با من سخن مگوى، زیرا آن‌ها غرق خواهند شد.
معنا و مقصودِ عبارت «فَارَ التَّنُّور» در این آیه برای مفسران و مترجمان قرآن محل بحث و مناقشه بوده است. یکی از دلالت‌های این عبارت را از نقل‌هایی استخراج کرده‌اند که در آن‌ها ادعا شده است که در آغاز طوفانِ نوح، نخستین جایی که آب از آن جوشید یک تنور بوده است. همچنین گفته شده است که این عبارت اشاره‌ای است به شدت‌گرفتن و داغ‌شدنِ خشم و غضب الهی که باعث بروز طوفان شده است.
اما بافتار بایبلی قرآن در این مورد شاید راهگشا باشد. احتمال دارد که این عبارت بازتابی از سنّتی میدراشیِ یهودیان در قرآن باشد. در متنِ میدراشیِ «سِفرِ لاویانِ مبسوط» (Leviticus Rabbah) آمده است که آبِ طوفان «داغ و جوشان» بوده است؛ اما نه به این خاطر که از «تنور» جوشیده است، بلکه چون در جهنم جوشانده شده است. اگر کیهان‌شناسی سامی-قرآنی را در نظر داشته باشیم که جهنم در جهانِ زیرینِ زمین است، آنگاه تنوری که با درونِ زمین ارتباط دارد و زبانه‌های آتش دارد می‌تواند مکانی باشد که آب از جهنمی که در آن برای عذاب جوشانده شده است به بیرون فَوَران کند.
سفرِ لاویانِ مبسوط، بخش ۷، بند ۶: رَبّی یوهانان گفت: “هر قطره‌ای از باران که یکتایِ مقدّس، که مبارک باد او، برای ایجادِ سیل فرومی‌فرستاد، آن را در جهنّم (گیهونوم) به‌جوش آورده بود.”
مشابه این تعبیر در تَلمود نیز مشاهده می‌شود:
تلمود بابِلی، سَنهِدرین (انجمن)، ۱۰۸ب: “آنان با هوس‌هایی سوزان گناه کردند، و با آبی سوزان مجازات شدند.”
احتمال دارد که آیه‌ی ۲۵ سوره‌ی نوح نیز اشاره‌ای به همین سنّت داشته باشد؛ زیرا که در آن آیه «غرق‌شدن» و داخل‌شدن به «نار» یا همان آتشِ سوزان در کنار هم آمده‌اند، و خطایایِ قوم سببِ غرق‌شدن‌شان و اِدخال‌شان در آتش عنوان شده است: «مِّمَّا خَطِیئَاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا نَارًا …»
اما احمد پاکتچی، قرآن‌پژوهِ بنامِ ایرانی، معنایی دیگر برای «فار التنور» ذکر کرده است. او این عبارت را «کنایی» می‌داند: کنایه از گسترده‌شدن ظلم و تباهی، مانند حالتی که تنور یا آتش‌دان در میانه‌ی خیمه‌ی اقوام بدوی فوران می‌کرد و آنگاه همه‌چیز سیاه و دودآلود می‌شد. به همین طریق، ظلم فراگیر شده بوده است.
