محمود ایوب مرتدی فطری که افتخار تشیع شد| یاسر میردامادی
محمود ایوب (۱۹۳۵ جنوب لبنان-۲۰۲۱ مونترآل کانادا) شیعه‌پژوه لبنانی و از پیش‌گامان گفت‌وگوی میان ادیان، دو روز پیش درگذشت.
محمود ایوب از پیش‌گامان مطالعات آکادمیک شیعه در آمریکای شمالی و نیز از فعالان گفت‌وگوی میان اسلام و مسیحیت بود.
رساله‌ی دکتری او در دانشگاه هاروارد (۱۹۷۵) که سه سال بعد به صورت کتاب منتشر شد، با عنوان «رنج رستگاری‌بخش در اسلام»، از آثار کلاسیک آکادمیک در باب عاشوراپژوهی به زبان انگلیسی است.
اما نکته‌ی کم‌تر گفته‌شده (حتی پس از مرگ او) در باب ایوب این است که او زندگی شخصی ویژه‌ای با رنج‌های خاص خود داشت. او تقریبا در تمام عمر دارای معلولیت نابینایی کامل بود. از این گذشته، او که در خانواده‌ی شیعه‌ی متدینی در جنوب لبنان به دنیا آمده و بالیده بود، خیلی زود در نوجوانی، شورمندانه، به مسیحیت گروید و کوشید پدر و مادر خود را نیز مسیحی کند. تنها در دوران دانشگاه و به ویژه در هاروارد بود که به خصوص تحت تأثیر کلاس‌های ویلفرد کِنتوِل اسمیت (۱۹۱۶-۲۰۰۰) اسلام‌شناس و دین‌شناس تطبیقی اهل کانادا، ایوب به کشف دوباره‌ی دین آباء و اجدادی خود نائل آمد و در نهایت به اسلام بازگشت.
این در حالی است که از دیدگاه عامه‌ی فقهای شیعه، حتی فقیه معاصری مانند آیت‌الله خویی، توبه‌ی مرتد فطری پذیرفته نیست و او باید حتما کشته شود، حتی اگر در نزد خدا در آخرت آمرزیده باشد!
«مرتد فطری» کسی است که موقع انعقاد نطفه‌اش پدر و مادری مسلمان داشته و پس از بلوغ از اسلام بیرون رفته باشد. این حکم گرچه حکم مشهور فقیهان شیعه است اما حتی در گذشته فقیهانی مانند ابن جنید اسکافی قائل به این بودند که توبه‌ی مرتد فطری باید پذیرفته شود و در چنین حالتی مرتد نباید کشته شود.
حکم مرتد فطری اگر در مورد ایوب اجرا شده بود نه تنها انسانی حقیقت‌جو و بی‌گناه جان خود را از دست داده بود که جهان تشیع، محققی طراز اول را از دست داده بود.
مورد محمود ایوب، که محققی محترم حتی در حلقه‌ی شیعیان سنتی بود، کافی است تا نسل جدید فقیهان را به تجدید نظر نه فقط در باب قبول توبه‌ی مرتد فطری بلکه بالاتر از آن درباره‌ی احکام ارتداد از اساس وادارد. احکام ارتداد اساساً غیر قابل دفاع و بلکه غیرانسانی است. خوش‌بختانه هم امکانات فکری درون‌دینی (کلامی-فقهی) و هم امکانات فکری برون‌دینی (انسان‌شناسی فلسفی جدید) برای این بازنگری اساسی فراهم است و هم مواردی مانند مورد محمود ایوب چشم عاطفه‌ی فقیهان را به پی‌آمدهای تاریک احکام حتی مشهور فقهی مانند حکم ارتداد می‌گشاید.
