طویانه؛ فروش و بردگی زنان در افغانستان

از سال‌ها پیش در افغانستان معیار ارزش و اعتبار یک زن در خانواده شوهرش را مبلغ پولی که خانواده شوهر برای او می‌پردازند و نیز جهیزیه‌ای که زن همراه با خود به خانه شوهر می‌آورد تعیین می‌کند. در دو دهه اخیر مبلغ طویانه برای دختران در نواحی مختلف افغانستان از سیصد هزار افغانی تا به بیش از یک میلیون افغانی رسیده و هزینه‌های جانبی همچون طلا، زمین و دیگر اجناس منقول یا غیرمنقول گرانبها نیز به آن افزود شده است.

استاندار طالبان در غور به‌تازگی مبلغ ۳۵۰ هزار افغانی را برای طویانه دختران تعیین کرده است و شماری از مردم نیز از آن استقبال کرده‌اند. این نشان می‌دهد که موضوع فروش یک انسان در برابر پول میان مردم افغانستان امر عادی و پسندیده‌ای است و مردم فقط با مقدار هزینه مشکل دارند نه با نفس معامله.

طویانه چیزی شبیه شیربها در فرهنگ ایران است، اما با تفاوت‌هایی در مبلغ و نحوه پرداخت آن؛ شیربها در ایران به پول یا هدیه‌ای گفته می‌شود که معمولا از سوی خانواده داماد به مادر عروس به منظور قدردانی از زحمتی که در زمان نوزادی برای فرزند دخترش متحمل شده است پرداخت می‌شود، اما طویانه در افغانستان تبدیل به یک معامله تمام عیار بازرگانی شده است؛ یعنی پولی که دختران با آن خرید و فروش می‌شوند.

این یک رسم معمول در میان خانواده‌های افغانستانی است؛ هنگامی که خانواده پسر به خواستگاری دختری می‌روند، پس از یک شناخت اولیه دو طرف از یکدیگر، بحث طویانه آغاز می‌شود و خواستگاری به یک معامله جنجالی بازرگانی میان خانواده‌های دختر و پسر تبدیل می‌شود. در بسیاری خانواده‌ها معمول است که خانواده دختر پس از دریافت طویانه، از پول دریافت شده مقداری جهیزیه برای دخترشان تهیه می‌کنند که با خود به خانه شوهر ببرد؛ اما در بسیاری موارد دیگر این پول به جیب پدر یا برادر دختر می‌رود.

میزان و مقدار طویانه در میان اقوام مختلف افغانستان و نیز طبقه‌های مختلف اجتماعی متفاوت است و نام‌های متفاوتی هم دارد. در شمال افغانستان در میان اقوام ازبک، ترکمن و تاجیک به طویانه، قلین می‌گویند. از آنجایی که معمولا زنان در شمال افغانستان قالی‌بافی، گل‌دوزی و دیگر صنایع ظریف دستی انجام می‌دهند مبلغ طویانه یا همان قلین بیشتر است. البته طبقه اجتماعی و مالی خانواده دختر نیز تعیین‌کننده این مبلغ است؛ ازدواج با یک دختر از خانواده نسبتا متمول در شمال افغانستان هزینه هنگفتی دارد؛ برای مثال برای ازدواج با یک دختر قالی‌باف حداقل بیش از نیم میلیون افغانی باید پرداخته شود و افزون بر آن طلا و گله‌های گاو، گوسفند و بز نیز ضمیمه طویانه می‌شوند.

در میان خانواده‌های جنوب و شرق افغانستان که اکثرا پشتون‌اند و ملک و زمین بیشتری نیز دارند، میزان طویانه به مراتب بیشتر است. این رسم در افغانستان از کابل شروع می‌شود و تا مناطق مرکزی هزاره‌نشین هرات، بادغیس و بدخشان می‌رسد و زنان و دختران جوان با نام‌های مختلفی همچون گله، قلین، ولور، بخش، پیشکش و غیره با پول معامله می‌شوند. اما به‌جز مهریه زنان در ازدواج که جایگاهی شرعی در اسلام دارد، طویانه و انواع آن هیچ‌گونه جایگاه قانونی یا شرعی در افغانستان ندارند. در قانون مراسم ازدواج که در سال ۱۳۹۶ خورشیدی در مجلس افغانستان به تصویب رسید و در روزنامه رسمی وزارت عدلیه (دادگستری‌) منتشر شد، گرفتن طویانه به اجبار از خانواده داماد منع شده است.

فریده، دختر ۱۸ ساله‌ای در کابل است که سه سال پیش در ازای پول هنگفتی به نکاح یک مرد ۶۰ ساله در آمد. پس از گذشت دو سال و نیم از ازدواجشان، مرد مسن فوت کرد و فریده اکنون همچون یک زندانی در خانه شوهر متوفی‌اش زندگی می‌کند. خانواده شوهرش اجازه رفتن به خانه پدرش حتی برای دیدار آنان را هم نمی‌دهند، زیرا هراس دارند که او برود و بازنگردد. این خانواده پول هنگفتی برای ازدواج او هزینه کرده‌اند و بدون شک می‌خواهند او را به عقد مرد دیگری از خانواده‌ درآورند تا پول از دست رفته جبران شود.

شهلا (نام مستعار)، استاد دانشگاه کابل در مورد پرداخت طویانه دختران و پیامدهای آن در زندگی زنان در افغانستان گفت: «خانواده‌ها معمولا با دختری که برایش مبلغ هنگفتی پرداخته‌اند مانند یک انسان آزاد رفتار نمی‌کنند بلکه با او همچون یک برده برخورد می‌شود.»

*منبع: کانال دولت دین به نقل از ایندیپندنت