نگاهی به وضعیت اقلیت در انزوای مسلمانان صربستان
اقلیت مسلمان در صربستان کشوری در جنوب شرق اروپا در شرایطی که با رنج ده‌ها ساله تبعیض و انزوا به سر می‌برند، از نهادها و کشورهای اسلامی می‌خواهند به حال و روز آنها توجه کنند.
به گزارش الجزیره، تصویر صربستان در ذهن بسیاری از مسلمانان با سابقه کهن و طولانی مبارزات علیه عثمانی‌ها و با خاطره نه چندان دور از کشتار خونین سربرنیتسا که در آن هزاران زن و کودک بی‌دفاع توسط یگان‌های صرب در بوسنی و هرزگوین در اواسط دهه ۱۹۹۰ (ژوئیه ۱۹۹۵) کشته شدند، همراه است که فجیع‌ترین قتل عام در اروپا از زمان جنگ جهانی دوم محسوب می‌شود.
صربستان در اروپا، در شبه جزیره بالکان و در جلگه پانونین قرار دارد؛ جایی که پیوندگر میان مرکز، جنوب و خاور اروپاست، این کشور به مدت شش قرن تحت سلطه عثمانی قرار داشت و پایتخت آن بلگراد است.
اسلام در صربستان
حضور اسلام در این کشور که مسیحیت ارتدوکس حدود هزار سال در آن قدمت دارد با پیروزی عثمانی‌ها در نبرد ماریتسا در سال ۱۳۷۱ آغاز شد که نقطه عطفی را تشکیل داد که دروازه‌های مقدونیه و یونان را به روی تُرک‌ها باز و بعدها راه را برای ورود آنها به صربستان و همسایه بوسنی هموار کرد.
اما موقعیت مسلمانان در صربستان و سراسر بالکان به دنبال جنگ بالکان (۱۹۱۲-۱۹۱۳) به شدت تغییر کرد، زیرا آغازگر بیماری امپراتوری عثمانی بود، که ۱۰ سال بعد به «مرد بیمار اروپا» تبدیل شد.
این ضعف عثمانی باعث از بین رفتن تقریباً همه چیز مربوط به اسلام و مسلمانان در منطقه شد، مسلمانان صرب به عنوان خائن و ناراضی تلقی شدند و موج گسترده‌ای از آزار و اذیت، کشتار و تلاش برای تغییر مذهب و تبعید اجباری آنها آغاز شد.
ترکیب مذهبی و قومی صربستان نیز تحت تأثیر جنگ‌های بالکان، جنگ‌های جهانی اول و دوم و جنگ داخلی (۱۹۹۲-۱۹۹۵) که پس از تجزیه یوگسلاوی کمونیستی به وقوع پیوست، قرار گرفت، زیرا یکی از مهم‌ترین نتایج آن حذف هر گونه احساسات دوستانه‌ای بود که بین ملی‌گرایان صرب و مسلمانان وجود داشت و درها را به روی سیاست‌های نژادپرستانه و جنایات جمعی علیه مسلمانان باز کرد.
مسلمانان در حال حاضر تنها حدود ۳,۱ درصد از کل جمعیت (بین ۲۰۰ هزار تا ۴۰۰ هزار نفر) را تشکیل می‌دهند، در مقایسه با ۸۵ درصد جمعیت که مسیحیان ارتدکس و ۵ درصد هم کاتولیک‌ها و سایر اقلیت‌های پروتستان و یهودی تشکیل می‌دهند، علاوه بر اینکه تعدادی هم ملحد هستند و بررسی‌ها کاهش قابل توجهی را در سطح دینداری در جمعیت عمومی صرب نشان می‌دهد.
تخمین زده می‌شود که تنها در بلگراد، پایتخت صربستان، در حال حاضر بین ۲۰ تا ۵۰ هزار مسلمان زندگی می‌کنند و برخی معتقدند این تعداد بسیار بیشتر است.
بوسناک‌ها و آلبانیایی‌ها در صربستان
مسلمانان صربستان از دو ملیت اصلی تشکیل شده‌اند: بوسناک‌ها که ۷۰ درصد از کل مسلمانان این کشور را تشکیل می‌دهند، سپس آلبانیایی‌ها (۲۵ درصد) و رومی‌ها و سایر قومیت‌ها حدود پنج درصد را تشکیل می‌دهند.
اکثریت مسلمانان صرب، به‌ویژه بوسنیایی‌ها (حدود ۱۴۵ هزار نفر) در منطقه سانجاک یا راشکا زندگی می‌کنند، منطقه‌ای واقع در جنوب غربی این کشور که بزرگترین شهر آن نووی پازار نووی پازار است و آلبانیایی‌ها در دره پرشوسکا یا پرشوو در جنوب و هم مرز با مقدونیه زندگی می‌کنند و حدود ۶۷٪ از کل جمعیت محلی آنجا را تشکیل می‌دهند.
خیرالدین پالیچ، مسئول سابق رسانه‌ای منطقه مسلمان نشین صربستان تأکید می‌کند که مسلمانان صربی نیز وجود دارند که سالانه به اسلام گرویده می‌شوند، اما نه در تعداد زیادی مانند سایر کشورهای اروپایی و اغلب این افراد پس از گرویدن به اسلام به مناطقی با اکثریت مسلمان مهاجرت می‌کنند یا اسلام خود را پنهان می‌کنند که این بیشتر مربوط به کسانی است که در بلگراد اقامت دارند.
واقعیتی تلخ درباره اقلیت مسلمان صربستان
شهر نووی پازار در سانجاک، فضایی کاملاً متفاوت از سایر شهرهای صربستان دارد. در کشوری که به وابستگی خود به مسیحیت ارتدوکس می‌بالد، این شهر با اکثریت مسلمان مکانی متمایز از لحاظ فرهنگی است که صدای اذان را می‌توان به وضوح شنید و مردانی با محاسن و همچنین دختران و زنان محجبه را می‌توان دید و رستوران‌ها هم مشروبات الکلی سرو نمی‌کنند.
اما این ویژگی که شهر توانسته بود قرن‌ها آن را حفظ کند، واقعیت تلخی را پنهان می‌کند، زیرا نویی پازار و کل منطقه سانجک از فقیرترین مناطق کشور هستند. این شهر فرودگاه و ایستگاه قطار ندارد، جاده‌های خراب دارد و اطراف آن را کوه احاطه کرده است و به سختی می‌توان جلوه‌های پیشرفت و توسعه اقتصادی را در آن دید.
طبق گزارش مؤسسه آمار صربستان، نرخ فقر در این منطقه ۵۰٪ است، که آن را به محروم‌ترین منطقه در صربستان تبدیل کرده است، در حالی که این منطقه قبلا یک مرکز مهم برای صنعت نساجی بود، جایی که بسیاری از انبارها که هزاران کارگر در آن کار می‌کردند، مورد بی‌توجهی قرار گرفته است و هیچ کارخانه‌ای افتتاح نشده است و هیچ تلاش سرمایه‌گذاری مشاهده نمی‌شود.
برخی منابع حاکی از آن است که به دلیل بیکاری گسترده، محرومیت و احساس محرومیت در منطقه سانجاک در جنوب غربی صربستان تعدادی از ساکنان، آنجا را به قصد پیوستن به داعش در سوریه و عراق ترک کردند که برخی در آنجا کشته شدند و برخی بازگشتند و تحت کنترل قوی سرویس‌های اطلاعاتی صربستان قرار دارند.
معیارهای دوگانه علیه اقلیت مسلمان صربستان
علاوه بر وضعیت وخیم اقتصادی مناطق مسلمان‌نشین صربستان، به گفته مفید دودیچ، مفتی جامعه مسلمانان محلی، مسلمانان صربستان قربانی استانداردهای دوگانه شده اند. صرب‌ها در نووی پازار به عنوان مثال ۸۰ درصد نیروی پلیس را تشکیل می‌دهند، اگرچه ۸۰ درصد جمعیت شهر مسلمان هستند و پس از تلاش‌های مکرر غیرمسلمانان برای برقراری نوعی تعادل، اکنون مسلمانان حدود یک سوم نیروهای پلیس آنجا را تشکیل می‌دهند.
مناصب مهم در نهادهای دولتی محلی در سانجاک و استان‌های دارای اکثریت مسلمان صربستان به ندرت به مسلمانان واگذار می‌شود و تمام مشاغل مهم در بخش‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و آموزشی – توسط صرب‌ها اداره می‌شود.
علاوه بر این، جمعیت مسلمانان با تحصیلات عالی یا دانشگاهی در صربستان بسیار پایین است و مدیران مدارس در مناطق مسلمان‌نشین مجبورند تصویر سنت ساوا، بنیانگذار کلیسای ارتدکس صرب را در همه طبقات مدارس، از جمله طبقاتی که کاملاً دانش‌آموزان آن مسلمان هستند، قرار دهند.
می‌توان گفت مسلمانان صربستان فاقد بسیاری از حقوق شهروندی هستند، تا جایی که کلمه صرب نزد عموم به معنای مسیحی ارتدوکس است و شامل مسلمانان نمی‌شود و توصیف قومی برای آنها به کار گرفته نمی‌شود.
خصومت پنهان علیه مسلمانان در صربستان
از سوی دیگر، یک فضای عمومی در داخل صربستان حاکم است که تعرض به مسلمانان بوسنیایی در بوسنی و هرزگوین در دوره بین ۱۹۹۲-۱۹۹۵ و نسل‌کشی همراه آن را که بدترین نسل‌کشی در خاک اروپا از زمان جنگ جهانی دوم بود، تجلیل می‌کند.
صرب‌ها کشتار سربرنیتسا را گرامی می‌دارند و دو سرکرده نظامی مسئول آن جنایات، رادوان کاراجیچ و راتکو ملادیچ را به عنوان قهرمانان ملی معرفی می‌کنند و آنها را الگوهایی برای همه صرب‌ها در برخورد با مسلمانان بوسنیایی و آلبانیایی‌ها می‌دانند.
مقامات این کشور همچنین از مجازات افراد و انجمن‌هایی که طرفدار نفرت و خصومت علیه مسلمانان و اسلام هستند اجتناب می‌کنند و حتی تا آنجا پیش می‌روند که به شهرداری‌های محلی اجازه می‌دهند اسامی جنایتکاران جنگی کاراجیچ و ملادیچ را بر خیابان‌های تعداد زیادی از شهرهای صربستان قرار دهند.
تخریب مساجد در صربستان
یکی دیگر از جنبه‌های تاریک خصومت و هدف قرار دادن سیستماتیک مسلمانان توسط مقامات صربستان در تخریب مساجد و محدودیت در ساخت و ساز یا مرمت آنها نمایان شده است.
در دوره نخست (۱۸۲۰-۱۸۳۴) هجمه صرب‌ها علیه موجودیت اسلام در مناطق مرکزی صربستان، صدها مسجد تخریب شد تا مسلمانان مجبور به تغییر عقاید خود و محو تمام آثار و مظاهر اسلامی در آنها شوند و تنها دو مسجد باقی ماند. از میان آنها، مسجدی در بلگراد و مسجدی در شهر نیش که در تظاهرات ضداسلامی در چند سال گذشته نیز سوزانده شدند.
این هجمه‌ها همچنین نشان دهنده سیاست مقامات صرب در ناحیه راشکا و دره پرشوسکا یا پرشوو بود که تعداد زیادی از مساجد به ویژه در اواخر دهه ۱۹۹۰ تا استقلال کوزوو در سال ۲۰۰۱ تخریب شدند.
به گفته فرد موهیچ، متخصص بالکان، در یک دوره نسبتاً کوتاه، جامعه مسلمانان در صربستان ۱۸۰ مسجد در مناطق سانجاک (۱۲۰ مسجد) و پریشفسکو دولینا (۶۰ مسجد) ساختند و تعداد مساجد ساخته شده همچنان در حال افزایش است.
در مورد بلگراد، پایتخت صربستان تنها زمانی که عثمانی‌ها صربستان را ترک کردند، بیش از ۳۰۰ مسجد وجود داشت که امروزه تنها یک مسجد از تخریب در امان مانده است که مسجد باجراکلی نام دارد و قدمت آن به سال ۱۵۷۵ برمی‌گردد.
مصطفی یوسف اسپاهیچ، مفتی اعظم اداره معنوی مسلمانان صربستان می‌گوید: مسلمانان بلگراد ده‌ها سال است که به دنبال کسب مجوز برای ساختن مساجد بوده‌اند، اما همه این درخواست‌ها در کشوها گذاشته می‌شود و حتی به مرحله صلاحیت برای ارسال مدارک هم نمی‌رسد و به گفته مسلمانان صربستان این مساله یکی از ده‌ها نشانه عدم پایبندی دولت به حقوق اقلیت‌هاست.
یک گزارش پیشرفت در سال ۲۰۱۶ توسط اتحادیه اروپا هم هشدار داده است که مقامات صرب باید به طور کامل حقوق افراد متعلق به یک اقلیت قومی را برای ایجاد و ثبت موسسات دینی و ساخت و استفاده از اماکن دینی تضمین کنند.
خودمدیریتی جامعه مسلمان در صربستان
با توجه به محدودیت‌های نظام‌مند و فزاینده علیه مسلمانان صربستان، خیرالدین پالیچ معتقد است که امروز بزرگترین آرزوی مسلمانان صربستان، بهره مندی از خودمختاری در مناطق خود، به ویژه در منطقه با اکثریت مسلمان سانجاک، بدون داشتن هیچ گونه نیات جدایی طلبانه یا جاه طلبی برای ایجاد دولت‌های مستقل است.
وی افزود: مسلمانان این کشور فکری برای جدایی از صربستان و یا تشکیل کشوری برای خود ندارند و صراحتاً امکان آن وجود ندارد و متأسفانه جهان اسلام تنها در صورت وقوع جنگ و بحران به مناطق مسلمان‌نشین روی می‌آورد و البته در مراحل دیگر می‌تواند کارهای زیادی انجام دهد، اما در سانجک و مناطق دیگر از بالکان وجود ندارد.
این مقام مسلمان سابق صربستان می‌گوید: هیچ کشور عربی برای برقراری ارتباط با مسلمانان صربستان تلاشی نکرده است و علیرغم تلاش شخصیت‌های اسلامی صربستان برای ایجاد روابط با نهادهای اسلامی در جهان عرب، آنها هرگز پاسخ مورد نظر را دریافت نکردند.
مترجم: الهام موذنی
منبع: ایکنا
