«اطلس اندیشۀ معاصر عرب» منتشر شد

معرفی تئوریک و دورنمای کلان از جریان‌های فکری، نخبگانی و مراکز فکری معاصر عرب، مهمترین مقصد کتاب «اطلس اندیشۀ معاصر عرب» بوده است. پس بهتر است به عنوان مقدمه‌ای برای تعامل با جهان عرب و اسلام به آن نگریست. داده‌های «اطلس اندیشه معاصر عرب» یک مقدمه و شروع است نه تحقیقی با پردازش ریز و تخصصی مسائل. به بیان دیگر، روش دایرهالمعارفی دارد نه تحقیق مسئله‌محور.

مطالعات و تحقیقات جهان عرب در میان مطالعات راهبردی معاصر در کشور ما هنوز ترازی درخور نیافته و اولویت آکادمیک ندارد، برخلاف مطالعات حوزه غرب و مدرنیته یا خرده‌گفتمان‌های نازل مدرنیسم. در تحلیل و چراییِ این واقعیت ناگوار باید گفت گفتمان معاصر عرب در میان گفتمان‌های رایج جهان معاصر، متأثر از عوامل سیاسی، تاریخی و ایدئولوژیک در ایران جایگاهی پیدا نکرده است. با توجه به این نکته، چند عامل زیر برای تحقیق و تألیف این کتاب، انگیزش‌گری قوی‌تر و قابل توجه‌تر داشته است:

1. پیش‌درآمدی بر تعامل نظری و عملیِ گسترده‌تر ایرانیان با جهان عرب: افزون بر عرصه‌های نظری، در عرصه حوادث جاری و میدانیِ منطقه نیز داشتن دانش کافی پیش‌نیازِ قطعیِ هر کنش تعاملی و تفاهمی است؛ به ویژه برای شناخت تحولات پرشمار و سرنوشت‌ساز جاری که نوعی پیچ تاریخی است. فهم معادلات مؤثر بر منطقه عربی و اسلامی، بدون بازگشت به پیشینه و مطالعه بنیان‌های فکری و جریان‌شناسیِ بنیادی، فهمی ناکارآمد خواهد بود.

2. مقدمه‌ای بر تقریب مذاهب و تفاهم راهبردی: به نظر می‌رسد گسست‌ها و گسل‌های فکری و فرهنگی و سیاسی ایران معاصر و انقلاب اسلامی با جهان معاصر عرب خسارت‌بار است. فرصت‌های سوخته متفکران و نخبگان انقلاب در حوزه جهان عرب هم غمبار و پرشمار است. کتاب «اطلس اندیشه معاصر عرب» اثری تقریبی و کوششی برای پر کردن این گسل‌ها و جبران فرصت‌های ازدست‌رفته است.

3. توجه دادن متفکران انقلاب اسلامی و ایران معاصر به اهمیت جهان عرب: جهان عرب هم اهمیت ذاتی دارد و هم نقش واسطه‌ای برای کل جهان اسلام. متأثر از عوامل و شرایط متعدد تاریخی و ایدئولوژیکی، نوع نگرش جهان عرب به ایران و شیعه بر جهان اسلام بلکه کل جهان اثرگذار است. تا حدود قابل توجهی شناخت و داوری مسلمانان از ایران و شیعه و انقلاب اسلامی از فیلتر عربی می‌گذرد؛ مخصوصاً اکثریت بودن عرب نسبت به ایرانیان و اغلبیت اهل سنت در سنجش با شیعیان در این فیلترینگ ناخواسته مؤثر است. پس باید این فیلترِ قهری و ناخواسته را دریابید و فهمید و برای تصحیح خروجی‌هایش کوشید.
کتاب «اطلس اندیشه معاصر عرب» برای پاسخ به این پرسش اصلی تهیه شده که ماهیت «ابرگفتمان‌های معاصر عرب» چیست؟ در سایه این سؤال، سؤالات فرعی دیگری نیز طرح و تبیین می‌شود: جریان‌های فکریِ مؤثر بر جغرافیای اندیشه عربی کدامند؟ آیا می‌توان هویت واحد فکری، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی برای جهان عرب تعریف کرد؟ مؤلفه‌های عربیت و هویت مشترک عربی چیست؟ مؤثرترین متفکران و رهبرانِ جریان‌سازِ معاصر عرب کیانند؟ مراکز مطالعاتی و تفکرساز عربی که از سویی برآمده از جریان‌های فکری‌اند و از دیگرسو عقبه‌ای برای آن، از چه قرار است؟

هر بخش از کتاب «اطلس اندیشه معاصر عرب»، پاسخ به طیفی از پرسش‌های بالا را دنبال می‌کند. «اطلس اندیشه معاصر عرب» با این چینش تنظیم شده که از چهار اطلس با درون‌مایه‌های زیر سامان یافته است:

اطلس اول، جریان‌شناسی فکری جهان معاصر عرب: این اطلس گزارش و تحلیل جریان­های کلان فکریِ جهان معاصر عرب را برعهده دارد و بیش از چهل جریان اصلی و فرعیِ حاضر و مؤثر در جوامع عربی را معرفی می‌کند. طیفی وسیع از جریان‌های گاه معارضِ اصلاح‌گرا، احیاگرا، تمدن‌گرا، ملی‌گرا، چپگرا، سکولار، سلفی، اسلامگرای سنتی و اسلام‌گرای سیاسی را پوشش می‌دهد.

اطلس دوم، هویت فکری، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جهان معاصر عرب: این اطلس برخی از مختصات فکری، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و قومیِ جوامع عربی را ارائه می‌دهد که می‌تواند تمایزگر هویت عربیت از دیگر هویت‌ها و ملیت‌ها باشد. در این اطلس، بیش از شصت مؤلفه هویتیِ مختص جهان عرب یا غالب بر آن گزینش و گزارش شده.

اطلس سوم، مؤثرترین متفکران معاصر عرب: اطلس سوم اندیشمندان جریان‌ساز و رهبران مکاتب فکری، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دو قرن اخیر جهان عرب را به اختصار می‌شناساند. این اطلس نزدیک به سیصد متفکر معاصر عرب را معرفی می‌کند که در صحنه فکری و فرهنگی و سیاسی معاصر عرب کنشگران مستقیم و مؤثرند.

اطلس چهارم، مراکز فعال فکری و مطالعاتی جهان معاصر عرب: اطلس چهارم فعال‌ترین مراکز مطالعاتی و تحقیقاتی جهان عرب را که مبدأ تصمیم و تحول در مقیاس ملی، عربی و منطقه‌ای هستند، برگزیده و صد مرکز فکری، مطالعاتی و تحقیقاتی عربی را شناسانده است.

«اطلس اندیشه معاصر عرب؛ جریان‌شناسی فکری و مطالعاتی جهان معاصر عرب»، حاصل پژوهش حسن علی‌پوروحید، با همکاری پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام، توسط شرکت چاپ و نشر بین‌الملل در 1020 صفحه و با شمارگان 1000 نسخه منتشر شد.

منبع: ایبنا