سیاه‌نمایی نتفلیکس علیه یهودیان ارتدوکس

یهودیان ارتدوکس و راست‌کیش

کلاه مشکی روی سرشان دارند. طره‌های موی پیچ‌داده از دو سمتِ صورتشان آویخته است، خیلی‌هاشان ریشو هستند. کت و شلوار مشکی با پیراهن سفید می‌پوشند. همواره طَلیت کوچک بر تن دارند که بندهای صیصیتِ آن از چهار گوشه لباسشان آویزان است^[1]. روزِ «شبّات» (شنبه) که فرا می‌رسد پوشششان فاخرتر می‌شود و برخی کلاهی پوستین بر سر می‌گذارند. با این نشانه‌ها می‌توانید مردان یهودیِ «حریدی» را بشناسید. ظاهر مردانی که پیرو این خوانش از یهودیت هستند برای بسیاری آشناست؛ اما سبک زندگی زنان و دختران آنها نه. بسیاری از زنان حریدی در تطابق با الزامات هَلاخا (شریعت یهودی) که حکم می‌کند زنان شوهردار باید صِنیعوت (حجب و حیا) داشته باشند لباس ساده و پوشیده دارند و کلاه‌گیس یا روسری می‌گذارند.

واژه‌ای دیگر که گاهی به شکلی نادرست به جای حریدی استفاده می‌شود «حسیدی» است. حسیدی دلالت بر فرهنگِ عرفان‌گرایانه و به شدت سنتیِ یهودیان ارتدوکس دارد. اگرچه جامعه حریدی‌ها منبع مهمی برای مطالعه حسیدیم است اما همه حریدی‌ها لزوماً حسیدی نیستند. پس در این نوشته هر کجا که از یهودیان حریدی سخن به میان آمده، منظور همان یهودیان ارتدوکس هستند که در زبان فارسی «راست‌کیشان» نیز نامیده می‌شوند. دوربین کارگردان همانند یک بیگانه با او رفتار می‌کند. گویی متعجب از فرهنگی است که در آن رشد و نمو پیدا کرده است.

تا اواخر قرن 18 میلادی، یهودیت عموماً یک شکل واحد داشت: مردمانی سنتی و وفادار به تمام احکام یهود، اعم از حلال و حرام خوراکی‌ها، قداست شنبه، آیین‌های مفصل نیایش، قوانین طهارت زناشویی، لباس‌های کاملاً پوشیده زنان و پوشش موی سر زن متأهل، و … . در کنار آنها، جوامعی در شرق اروپا با مسلک عرفانی نیزبودند که زهد و پارسایی ایشان بسیار غلیظتر بود و سختگیری بیشتری در رعایت هَلاخا (احکام شریعت) داشتند که حسیدیم (جمع حاسید به معنای پارسا) نام گرفتند. با ظهور جنبش روشنگری در اروپا، گروه‌هایی از یهودیان فضای سنتی و مؤمنانه را ترک گفتند و تعدیل‌هایی در رعایت احکام یهودیت برای خود قائل شدند که عناوین رفورم (اصلاح طلب) و کنسرواتیو (محافظه‌کار) را برخود نهادند، و در مقابل، به یهودیان سنتی و مؤمن به تمامیت یهود، لقب ارتدکس (راست کیش) دادند. یهودیان حریدی و حسیدی همانطور که گفته شد در میان یهودیان ارتدکس بیشتر به رعایت احکام (حتی مستحبات) اهتمام می‌ورزند و علاوه بر حفظ ظاهر خاص خود (که میراث جوامع قرون گذشته اروپای شرقی است)، از بسیاری از مظاهر جهان مدرن (مانند تلویزیون، سینما، ورزش، اینترنت، گوشی هوشمند، و …) مگر در شرایط ضرورت، دوری می‌جویند. لذا گاه آنان را اولترا-ارتدکس (فوق مؤمن) نیز می‌نامند.

برخی از آنها خوانشی بنیادگرایانه از دین دارند تا جایی که خبر درگیری آنها با پلیس اسرائیل بر سر منع رفت و آمد خودروها در روزهای شبات (شنبه) در سراسر کشورها خبرساز شد. افزون بر اسرائیل، جمعیت قابل توجهی از آنها نیز در ایالات متحده آمریکا، به ویژه در محله بروکلین نیویورک زندگی می‌کنند.

غالب یهودیان آمریکا خود را سنتی نمی‌دانند و مردمان گروهی هم که خود را سنتی می‌شمارند اغلب به مکتبی تعلق دارند که نئوارتدکس نامیده می‌شود. اینان بر این باورند که می‌توان هم یهودی مؤمن بود و هم با فرهنگ روز سازگاری نشان داد.[2]

 

آمار راست‌کیشان جهان

بر اساس یک نظرسنجی جدید تا سال 2040 تقریباً از هر چهار یهودی در جهان یک نفر حریدی خواهد بود.[3] نرخ بالای باروری در میان جمعیت راست‌کیش ارتدوکس محافظه‌کار یکی از دلایلی است که انتظار می‌رود جمعیت حریدی‌ها در 20 سال آینده دو برابر شود، اما این تنها دلیل نیست. این مطالعه نشان داده که یهودیان حریدی میانگین طول عمریِ بالایی دارند. با وجود نرخ نسبتاً بالای فقر در جامعه‌شان، نرخ امید به زندگی‌شان بالاتر از میزان متوسط است. یکی دیگر از مؤلفه‌هایی که به رونق جمعیت آنها کمک می‌کند، نگه داشتن سبک زندگی ارتدکس‌وار در جامعه است به گونه‌ای که بیشتر یهودیانی که در میان حریدی‌ها به دنیا آمده‌اند تا پایان عمر خود در همان جامعه باقی می‌مانند. در واقع، طبق این نظرسنجی، درصد یهودیان ارتدوکس محافظه‌کار که این گروه را ترک می‌کنند، آنقدر اندک است که تأثیر کمی بر چشم‌انداز کلی جمعیت‌شناختی آن‌ها دارد. پژوهشگران مؤسسه تحقیقات سیاست یهودی مستقر در لندن می‌گویند: افزایش پیش‌بینی شده شمار حریدی‌ها در سراسر جهان به عوامل دیگری علاوه – از جمله طول عمر نسبت داده می‌شود. افزون بر نرخ باروری بالا، دلایلی چون طول عمر بالا بر افزایش پیش‌بینی شده شمار حریدی‌ها در سراسر جهان دخیل بوده است.

بر اساس مطالعات انجام شده، طی دهه گذشته شمار یهودیان جهان تنها حدود 0.7 درصد در سال افزایش داشته، این در حالی است که شمار یهودیان ارتدوکس محافظه‌کار سالانه حدود 3.5 تا 4 درصد افزایش یافته است. با توجه به این آمارها می‌توان این انتظار داشت که جامعه حریدی هر 18 تا 20 سال دو برابر می‌شود. این در حالی است که دو برابر شدن جمعیت غیرحریدی‌ها، 350 سال زمان می‌طلبد. بر اساس این روند، یهودیان حریدی تا سال 2040 میزانِ 23 درصد از کل جمعیت یهودیان جهان را تشکیل خواهند داد.

زنان حریدی به طور متوسط شش تا هفت فرزند دارند. این در مقایسه با 1.6 برای هر زن در اروپا، 1.8 در ایالات متحده و 3 در اسرائیل است. میانگین امید به زندگی برای مردان حریدی 83 سال و برای زنان حریدی 86 سال است؛ این در حالی است که میانگین امید به زندگی در میان مردان آمریکایی و اروپایی 76 سال و 82 سال در میان زنان آمریکایی و اروپایی است. بر اساس این مطالعه شمار یهودیان ارتدوکس محافظه‌کار را در جهان 2.1 میلیون نفر تخمین زده شده، یعنی 14 درصد از کل جمعیت یهودیان جهان.

این نظرسنجی نشان داد که بیش از 90 درصد از یهودیان حریدی یا در اسرائیل یا در ایالات متحده آمریکا- دو مرکز بزرگ جمعیت یهودیان جهان – زندگی می‌کنند. همچنین دریافت که 80 درصد از رشد جمعیت یهودیان جهان در سال‌های اخیر را می‌توان به این جامعه نسبت داد.

 

 «unorthodox» از چه گزارش می‌دهد؟

آداب سختگیرانهٔ شنبهی مقدس، مناسبت‌های دینی، ارتباط زناشویی، دوری از فرهنگ زمانه، تبعیض دربارهی زن و بسیاری از دیگر از رسوم یهودی در ارتباط با زنان یهودی ارتدکس را در این مینی‌سریال می‌بینیم.

این مینی‌سریال روایتگر سبک زندگی یهودیان ارتدوکس حریدی و حسیدی در آمریکاست، البته بخشی از این فیلم نیز در آلمان می‌گذرد به این دلیل که او از آمریکا به برلین فرار می‌کند.

شخصیت اصلی سریال دختری است که در خانواده و جامعه یهودیان حسیدی نیویورک زندگی می‌کند و تحمل محدودیتهای آن زندگی برایش ناممکن شده، و مثلاً به همین دلیل او مخفیانه به فراگیری پیانو مشغول است، امری که جامعهاش آن را – آن هم برای یک زن- برنمی‌تابد. او پس از فرار از آن جامعه، در فضایی دیگر، سعی در شکستن تمام تابوها و محدودیتهای زندگی قبلیاش دارد.

اگر چه این اثر یک نمونه از سبک زندگی یهودیان ارتدکس را بیان می‌کند، اما از نظر تکنیکی جاذبه دراماتیک چندانی ندارد. نخستین نمای فیلم دختری را نشان می‌دهد که از پنجره بیرون را نگاه می‌کند. گویی به دنبال رهایی است. با پایین آمدن سراسیمه او از راه‌پله و گذشتن از میان افرادی که از ظاهرشان معلوم است یهودی هستند هویت فضای داستان برایمان آشکار می‌شود. موسیقی پرتنش و تعقیب دختر توسط دوربین بر تنش ماجرا می‌افزاید. پس از مدتی در می‌یابیم که دختر می‌خواهد به برلین بگریزد. آنچه داستان را پیش می‌برد، صرفاً فلش‌هایی به گذشته است، فلش‌بک‌هایی که بخش‌هایی از زندگی اِستی را روایت می‌کند. نام واقعی او استر است. استر شخصیتی بارز در فرهنگ یهودی است، او زنی بوده که بر اساس روایت‌های متون دینی یهودیان را از یک قتل‌عام نجات داده است. استر نوعی نماد آزادی یهودیان بوده است. بنابر این بی‌دلیل نبوده که نام شخصیت این سریال را استر نهاده‌اند چراکه هدف این بوده که شخصیت اصلی سریال نماد آزادی باشد.

این سریال کوتاه بر اساس زندگی‌نامه خودنوشته‌ای از «دبورا فلدمن» [4]ساخته شده است. هر چهار قسمت این مینی سریال توسط «آنا وینگر» [5]و «الکسا کارولینسکی»[6] نوشته و توسط «ماریا شرِیدِر»[7] کارگردانی شده‌اند. هر قسمت از این سریال بیش از 50 دقیقه است. بیش از 200 دقیقه سیاه‌نمایی علیه یهودیت ارتدکس بی‌اثر خواهد ماند؛ چراکه نه تنها خوانش ارتدوکس از دین یهودیت محبوبیت خود را حفظ کرده، بلکه روز به روز در میان یهودیان محبوب‌تر می‌شود.

 

*متن این گزارش تحلیلی توسط آرش آبائی، پژوهشگر یهودی ویرایش شده است.

 

ارجاعات:

^[1] بنابر فرمان تورات، مردان یهودی باید پوششی (طلیت) که بر چهارگوشه آن، بندهای خاص (صیصیت) گره زده باشد به عنوان یاد خداوند بر تن داشته باشند.

[2]. این آمارها در گزارشی تحت این عنوان توسط تارنمای روزنامه هاآرص منتشر شده است: Nearly One in Four Jews Will Be Ultra-Orthodox by 2040, New Study Says

[3]. دین یهود» نوشته «دان کوهن شربوک» صفحه 19- این کتاب توسط حسن افشار به فارسی برگردان، و به همت نشر مرکز چاپ شده است.

[4]  Deborah Feldman

[5]  Anna Winger

[6]  Alexa Karolinski

[7]  Maria Schrader