میراث باستانی شب چله مقدس

هزاران سال پیش، وقتی که میترا (ایزد بزرگ) برجهان حکومت می‌کرد با کشتن گاو مقدس، باروری را به زمین هدیه کرده بود تصمیم می‌گیرد با خورشید مبارزه‌ای انجام دهد. در این مبارزه میترا پیروز می‌شود و خورشید به زانو در می‌آید. اما میترا که به آئین پهلوانی و مهرورزی شهره و معروف بوده کمک می‌کند تا خورشید دگر بار برخزید تا به او دست دوستی و پیمان می‌دهد. گویی شادروان پوریای ولی و غلامرضا تختی در مصاف حریف آسیب دیده خویش مرام مروت و پهلوانی را فراموش نمی‌کنند. این آئین چگونه می‌تواند مقدس نباشد؟ آن‌گاه که مملو از ظرفیت فرهنگی، اخلاقی و ارزشی است.

اکنون میترا از طریق خورشید، شعاع‌های مهر و نیکی خود را به زمینیان عرضه می‌کند از آن پس مهر و خورشید یکی دانسته شدند و با هم پیمان صلح و دوستی بستند. اقوام هندو ایرانی از هزاران سال پیش روز میترا یا مهر را جشن می‌گیرند. آن‌ها که تاریکی را زاییده اهریمن می‌دانستند، آخرین شب پاییز را نحس می‌شماردند به همین دلیل بیدار می‌مانند تا خورشید طلوع کند. آن‌ها معتقد بودند که در این شب «مهر» یا «خدای خورشید» به دنیا می‌آید و به مرور به طول روزها افزوده می‌شود. این آیین و اعتقاد از شرق تا غرب با آیین‌ها و مذاهب درآمیخته و ترکیب شده و به اشکال مختلف برجای مانده است.

هرچند آیین‌ها مدام در دوران مختلف درحال تغییر و تحولات و بسیاری از آیین‌ها به صورت اولیه آن به ما نرسیده اما در سال‌های اخیر به مرور بسیاری از آیین‌های سنتی یا به فراموشی سپرده شده است یا به دلیل مسائل بی‌شمار موجود در جامعه از جمله مشکلات معیشتی و پاندمی کرونا بسیار کمرنگ شده و صرفاً توسط قشر خاصی از جامعه گرامی نگه داشته می‌شود.

این روزها گرانی‌های افسار گسیخته، سفره یلدا را کوچکتر و افزایش شدید قیمت مواد خوراکی به خصوص قیمت آجیل و خشکبار کام مردم را تلخ‌تر کرده است. اما اگر قرار است ما تغییر در آن ایجاد کنیم و برای بهتر شدن این آیین‌ها کمک نماییم، کمر همت به استفاده ابزاری از آن‌ها در جهت چشم و هم‌چشمی یا وسیله تفاخرورزی برای خودکم‌بینی یا بیش بینی‌هایشان نبندیم! درست به همین دلیل شب یلدا و فلسفه گرامی‌داشت آن اهمیت و ضرورت پیدا می‌کند پرسشی که نیاز مبرم در چارچوب مناسبات فکری این روزهای ایرانیان است.

همان‌گونه که در مراسم و سنت‌های مذهبی فی‌المثل با آگاهی و نیت قبلی به سراغ دعا عرفه می‌روند. همان‌گونه که در مراسم و ضیافت مهم شب قدر و احیای و شب زنده داری، قرآن بر سر می‌گیرند.

آگاهی از فلسفه رویدادها و حوادث مقدس در تاریخ و تقویم اجتماعی ما ایرانیان و تلاش برای حفظ آئین و باورهای کهن، بسیار نیکوست.

شاید ما هم برای آیندگان میراث زیبایی برجای بگذاریم.