رونمایی از نسخ قرآن کریم به خط کوفی

موزه و کتابخانه ملک به مناسب سالروز ولادت حضرت علی (ع) نمایشگاهی از نسخه‌های نفیس قرآن کریم به خط کوفی و نهج‌البلاغه برپا کرده که این آثار به همراه نشریات و کاتالوگ‌های لاتین حراجی‌های معتبر آثار تاریخی ـ هنری دوران اسلامی، از جمله آثار مجموعه اهدایی «ابوالعلا سودآور» ـ نوه حاج حسین آقا ملک (واقف موزه و کتابخانه ملک) ـ‌ به این موزه است که نمایش آن‌ها تا دو هفته آینده ادامه دارد.

این دو نسخه از قرآن به خط کوفی برای نخستین بار است که رونمایی می‌شوند.
این اثر هشت برگ از اوراق قرآن کریم به خط کوفی روی پوست است. اوراق در اندازه ۱۸. ۸ در ۲۹. ۴ سانتی‌متر و حاوی ۶ سطر در هر برگ است. مسطر یا سطح نوشته ۱۵. ۸ در ۲۳. ۳ سانتی‌متر است. این نوع خط کوفی از نوع DI در تقسیم‌بندی شش‌گانه “فرانسوا دِرُش” ـ پژوهشگر و متخصص نسخه‌شناسی و کتیبه‌شناسی ـ از خط کوفی به شمار می‌آید.

این نوع خط کوفی که در این قرآن استفاده شده است، نوعی از کوفی‌نویسی است که از اواخر سده دوم تا اوایل سده چهارم هجری رواج داشته است. پاره‌ای از این آثار کوفی در ایران و عراق تولید شده‌اند. استفاده از تکنیک «مشق»، یعنی کشیدن حروف عربی در امتداد افقی یکی از مهمترین ویژگی‌های این خط کوفی است.

چند نسخه قرآن کوفیِ شش سطری که دقیقاً با همین سبک نوشته شده و برخی از آن‌ها به قطع و یا به احتمال زیاد می‌توانند اجزای دیگری از همین نسخه در روزگار قدیم بوده باشند، احتمالاً در گذشته از ایران به دیگر موزه و کتابخانه های جهان راه یافته‌اند، برای مثال:

«قرآن کوفی در موزه کاخ گلستان دارای ۱۷ برگ، منسوب به خط امام علی (ع)، حاوی آیاتی از سوره‌های روم، لقمان و جز آن.

قرآن کوفی در کتابخانه “جان رایلندز” در دانشگاه منچستر حاوی ۲۶ برگ و آیاتی از سوره‌های طه، مومنون، فرقان، شعراء، عنکبوت، روم، لقمان و زخرف.

قرآن کوفی در مجموعه آقاخان حاوی هفت برگ (با متن و حاشیه) و آیات ۶۳ تا ۹۲ سوره نمل.

قرآن کوفی در کتابخانه آستان قدس رضوی حاوی ۶ برگ (با متن و حاشیه) آیاتی از سوره‌های فرقان و قصاص.

قرآن کوفی در موزه هنر شهر لس آنجلس (لکما) دارای ۵ برگ که اطراف برگ‌ها بریده شده و آیات ۱۰۲ و ۱۶۵ تا ۱۶۷ و ۱۷۵ تا ۱۷۷ سوره بقره و آیات ۱۱ تا ۱۱۲ سوره اسراء و آیات ۲۱ تا ۲۳ جاثیه را شامل می‌شود.

برگ قرآن کوفی در کتابخانه کنگره واشنگتن حاوی آیات ۸۵ تا ۸۸ سوره انعام.

دو برگ قرآن کوفی در مجموعه ناصر خلیلی در لندن حاوی آیات ۱۰۴ تا ۱۰۷ سوره نساء و آیات ۵۳ تا ۵۵ سوره اسراء.

و اوراق مختلفی که در حراجی‌های لندن، از جمله در خانه حراج “بنهامز”، “کریستیز” و “ساتبیز” عرضه و فروخته شده است.»
اثر دیگری که به نمایش گذاشته شده، پنج برگ از اوراق قرآن کریم به خط کوفی روی پوست است. اوراق در اندازه ۲۰ در ۷.۱۳ سانتی‌متر و حاوی ۵ سطر در هر برگ است. مسطر یا سطح‌نوشته ۹. ۸ در ۶.۱۴ سانتی‌متر است. این نوع خط کوفی هم مانند اثر قبلی است و در اواخر سده دوم تا اوایل سده چهارم هجری رواج داشته و همانطور که اشاره شد این آثار کوفی در ایران و عراق تولید شده‌اند.

چند نسخه قرآن کوفی پنج سطری نیز دقیقا با همین سبک نوشته‌شده و برخی از آن‌ها به قطع و یا به احتمال زیاد می‌تواند اجزای دیگری از همین نسخه در روزگار قدیم باشند که در که احتمالاً در گذشته از ایران به دیگر موزه و کتابخانه‌های جهان راه یافتند، در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

«قرآن کوفی در گالری “ساکلر و فریر” واشنگتن، حاوی آیاتی از اواخر سوره انبیا و آغاز سوره حج (اهدایی ابوالعلا سودآور).

قرآن کوفی در موزه کاخ گلستان حاوی ۱۹ برگ و آیاتی از سوره‌های احقاف و محمد.

قرآن کوفی در موزه ملی ایران حاوی ۱۰۵ برگ و آیاتی از سوره‌های حجر و نحل.

برگ قرآن کوفی در کتابخانه و موزه ملک، حاوی آیات ۴۹ تا ۵۰ سوره غافر (این برگه پیشتر از سوی عزت ملک بانو، دختر حاج حسین آقا ملک، به کتابخانه و موزه ملک اهدا شده است).

برگ قرآن کوفی در مجموعه ناصر خلیلی حاوی آیات ۸۲ تا ۸۳ غافر.

همچنین دو نسخه قرآن کوفی پنج سطری در کتابخانه بریتانیا و کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است که به دلیل تفاوت‌های قرآن کوفی در نشانه‌گذاری نقطه‌ها و تفاوت در اندازه اوراق نمی‌تواند پاره‌ای از نسخه‌های یاد شده باشند.

نسخه شماره ۴۱ در کتابخانه آستان قدس رضوی دارای ۱۰۶ برگ و حاوی آیات ۳۲ زمر تا فصلت، منسوب به دست‌خط امام علی (ع)، این نسخه به دلیل تفاوت در اندازه اوراق و نیز تفاوت در نوع نشانه‌گذاری نقطه‌ها، اعرابی و تقسیمات آیات و قرآن کوفی در بریتانیا حاوی ۶۸ برگ و آیات یس، صافات، زمر، منسوب به دستخط حضرت علی (ع) با وجود شباهت در شیوه نشانه‌گذاری نقطه‌ها، اعراب و تقسیمات آیات به دلیل تفاوت در اندازه اوراق، نمی‌توانند پاره‌ای از نسخه‌های دیگر باشند.»

در مجموع این دو اثر از مهم‌ترین نسخه‌های کوفی قرآن از قرون اولیه به شمار می‌آیند که بررسی محتوای آن‌ها و تمام دیگر پاره‌های به جا مانده از آن در دیگر موزه‌ها و کتابخانه‌های ایران و جهان می‌تواند بخش مهمی از تاریخ هنر اسلامی و نیز تاریخ کتابت قرآن کریم در قرون اولیه را هویدا کند.

کتابخانه و موزه ملک در میدان امام خمینی تهران، سر در باغ ملی، خیابان ملل متحد (میدان مشق) واقع شده که بازدید از آن در روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۵:۳۰ و روزهای پنج‌شنبه از ساعت ۱۰ تا ساعت ۱۵ امکان‌پذیر است.

منبع: ایسنا