خوانشی از عدالت خانوادگی در قرآن، مروری بر دیدگاه عزیزه حبری

عزیزه حبری استاد دانشکده حقوق دانشگاه ریچموند ایالات متحده است. حبری اولین زن مسلمانی است که در یک دانشکده حقوق امریکا استاد شد. او در خانواده‌ای از محققان اسلامی در لبنان چشم به جهان گشود و مدرک لیسانس خود را از دانشگاه امریکایی بیروت دریافت کرد سپس در سال 1996 برای ادامه تحصیل به امریکا مهاجرت نمود و در سال 1975 مدرک دکترای فلسفهٔ خود را از دانشگاه پنسیلوانیا و در سال 1985 مدرک خود را در رشته حقوق دریافت نمود.

عزیزه حبری در زمره مهم‌ترین نویسندگان مسلمان بشمار می‌آید که پیرامون مباحث فقهی حقوقی زنان در اسلام پژوهش‌های فراوانی ارائه داده است.. در سالهای آغازین دهه 80 به انتقاد از فمینیسم روی آورد زیرا به اعتقاد او نشات گرفته از سیاست خارجی امپریالیسم فرهنگی بود لذا از طریق جنبش‌های حمایت از حقوق زنان و حقوق بشر در کشورهای اسلامی پیوست و تحقق اصلاحات در خانواده‌های مسلمان و زندگی براساس قواعد اسلامی را دنبال کرده است.

عزیزه حبری موسسه کرامت را در سال 1993 تأسیس کرد که شامل زنان وکیل و حقوق دان مسلمان بود که برای حقوق بشر کار می‌کردند. الحبری در راستای اصلاح نهاد ازدواج تلاش کرد و آیاتی از قران راجع به ارث، مسولیتهای زن و شوهر و طلاق را بازخوانی و تفسیر نمود.

حبری تحقیقات ارزشمندی در مورد اسلام و دموکراسی، جنسیت و حقوق بشر منتشر کرده است. وی در کتاب «جهان بینی اسلامی»، نگاهی مدرن به قوانین اسلامی ارائه می‌کند که حاصل ادغام دیدگاه‌های مدرن خانواده، ازدواج و جنسیت است.

خانم الحبری مقالات متعددی در زمینه فقه اسلامی در مجلات حقوقی منتشر کرده از آن جمله عبارت است از: دیدگاه اسلامی درباره خشونت، بازتعریف نقش زنان مسلمان در قرن آینده و ماهیت ازدواج اسلامی. او در سال 2011 توسط اوباما به عنوان کمیسر کمیسیون آزادی مذهبی بین المللی ایالات متحده منصوب شد.

حبری کیفیت روابط خانوادگی بین دو موجود مستقل از هم را که از نفس واحد خلق شده‌اند، نمونه بارز رعایت تعادل و انصاف در جهان می‌داند و قرآن در اثبات برابری اولیه انسانها جنسیت را تحت الشعاع قرار می‌دهد و آن را مد نظر قرار داده است. ایشان تاکید می‌کند که نگاه قرآنی به رابطه همسری و زوجیت بر پایه محبت و مهربانی و آرامش است نه مردسالاری و سلطه طلبی. همچنین توحید مفهوم بنیادین و مرکزی در قرآن توحید است و بر اساس این اصل از آیات قران استنباط می‌شود که نحوه تعامل در خانواده، هیچ فضایی برای نوعی از سلسله مراتب که به سرکوب زنان بیانجامد باقی نمی‌گذارد.

آموزه‌های قرآنی از زوجین انتظار دارد در مسائل خانوادگی با یکدیگر مشورت نمایند و در صورت بروز اختلافات جدی مفهوم میانجی گری را مطرح می‌کند، لذا طلاق به عنوان آخرین راه حل مورد توجه قرار می‌گیرد. حبری معتقد است امروزه بسیاری از مسلمانان از آرمان‌های قرآنی در زمینه خانواده دور شده‌اند، به طوری که زنان نقش فرعی و در حاشیه دارند.

او از روش تفسیری بینامتنی برای حل تناقضات بین آیات قرآن استفاده می‌کند و معتقد است اگر دیدگاه قرآن درباره جنسیت و خانواده را در نظر گرفته شود، به هیچ عنوان تجویزی به خشونت خانگی وجود ندارد، بر این اساس خود پیامبر (ص) هم در سبک زندگی خویش اصل مدارا و هماهنگی را اجرا می‌کردند و نمونه همسر و پدری مدرن بودند که در کارهای خانه و مراقبت از کودکان همکاری می‌کردند و محبت ایشان به حضرت خدیجه و فاطمه (س) مشهود است.

حبری در تلاش برای به چالش کشیدن ساختار مردسالاری حاکم بر تفاسیر پیشین و سنتی است و بین آیات عام و خاص تمایز قائل می‌شود و معتقد است باید روح کلی قرآن که بر پایه برابری انسانهاست درک شود.

* نفیسه باقری ، کارشناسی ارشد رشته مطالعات زنان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی