از شریعتی چه می آموزیم؟

هر اندیشمندی در مواجهه با اندیشه‌های پیش از خود، با یک صورت یا تلفیقی از صورت‌های فوق، حرکت فکری خویش را آغاز می‌کند. اگر اندیشمند، اندیشه‌های پیش از خود را صادق، معرفت بخش و یا راهگشا تشخیص دهد آن را برگرفته و به بسط و تکمیل آن می‌پردازد و اندیشه خویش را بر اندیشه‌های پیشین استوار می‌سازد. اگر اندیشمند، اندیشه‌های پیش از خود را در اساس، موجه دانسته ولی واجد ایراداتی تشخیص دهد آن را اصلاح و تعدیل می‌کند و پاره‌هایی از آن را برگرفته و پاره‌های دیگر را تغییر می‌دهد. و اگر اندیشمند، اساس اندیشه‌های پیشین را ناموجه یا ناتوان در حل مشکل تشخیص دهد، با مجاهدت فکری، اندیشه‌های جایگزینی برای آن خواهد یافت. در هر سه نوع مواجهه، حتی در مواجههٔ نفی و جایگزینی، شکل گیری و تکوین اندیشهٔ جدید، مدیون اندیشه‌های پیش از خود است لذا اندیشمندان پیشین، میراث ارزشمندی برای امروز محسوب می‌شوند و گسست از اندیشهٔ گذشتگان و مواجهه معرفت ستیزانه با میراث پیشین، با ماهیت پیوستگیِ تفکر، در تعارض است.

اکنون لازم است به این پرسش پاسخ دهیم که از شریعتی چه می‌آموزیم؟

۱. از شریعتی می‌آموزیم که تا می‌توانیم کتاب بخوانیم.

۲. از شریعتی می‌آموزیم که کتاب‌های مخالفین فکری خودمان را نیز بخوانیم.

۳. از شریعتی می‌آموزیم که تا می‌توانیم تفکر کنیم.

۴. از شریعتی می‌آموزیم که برای هر تفکری، مطالبهٔ دلیل کنیم.

۵. بر خلاف تصور رایج، از شریعتی می‌آموزیم که محصور در ایدئولوژی نباشیم؛ در میان مکاتب و اندیشه‌ها سیال باشیم و از همه مکاتب و تفکرات، بهره ببریم.

۶. خطایی که سروش و طباطبایی مرتکب شدند این بود که شریعتی را متولی دین ایدئولوژیک نامیدند در حالی که شریعتی به تکثرگرایی دینی و خوانش های مختلف از ابژه باور داشت.

۷. تمایز میان دین و معرفت دینی و اجتهاد در اصول و مبانی را که نواندیشان دینی پس از انقلاب مطرح کردند در اندیشه‌های شریعتی ریشه داشت.

۸. اسلام عارفانه و اسلام رحمانی را از شریعتی می‌آموزیم.

۹. اسلام لیبرال را که سروش مطرح نمود، پیش از آن در اندیشه شریعتی می‌توان یافت.

۱۰. خطر حکومت مذهبی و سلطه روحانیون را در “مذهب علیه مذهبِ” شریعتی می‌آموزیم.

۱۱. از شریعتی، اسلام رهایی بخش را می‌آموزیم نه اسلام قدرت را.

۱۲. نقد خویشتن و تواضع علمی را از شریعتی می‌آموزیم.

۱۳. تفکر بومی و پرهیز از تقلید کورکورانه را از شریعتی می‌آموزیم.

۱۴. نقش زمان و محیط در فهم متون و رویدادهای تاریخی را از شریعتی می‌آموزیم.

۱۵. از شریعتی می‌آموزیم که از میراث فکری ملی و گذشتگانمان بهره بگیریم.

۱۶. روش تدریس انتقادی و تفکر خلاق را از شریعتی می‌آموزیم.

۱۷. از شریعتی می‌آموزیم که به ملیت ایرانی نگاه انسانی داشته باشیم نه ایدئولوژیک و به اسلام، نگاه عقلانی داشته باشیم نه خرافی و اسطوره‌ای.

۱۸. سرانجام از شریعتی می‌آموزیم که روشنفکر مجلسی نباشیم. برای آزادی، عدالت و برابری مبارزه کنیم.