درآمد مداحی و پول زیادی که مداحان می‌گیرند
درآمد مداحی در ایران، به‌ویژه در مناسبت‌هایی چون دهه محرم، چنان کلان و چشمگیر شده که موجب بروز بحث‌های متعددی پیرامون تجاری‌سازی مناسک دینی و تأثیرات اجتماعی آن شده است. این مسئله که اخیراً با اظهارات جنجالی حمید علیمی، مداح سرشناس، برجسته‌تر شده است، از ابعاد مختلفی در جامعه‌شناسی دین قابل تحلیل است.
درآمد مداحی در برخی هیئت‌های مشهور چنان هنگفت و زیاد شده که صدای یکی از مداحان معروف را درآورده است. حمید علیمی، مداح برجسته، در مصاحبه‌ای پیرامون درآمد مداحان گفته است: «مداح‌های تاپ کشور واسه ۲-۳ ساعت نوحه خوندن ۱۵۰ الی ۲۰۰ میلیون تومن می‌گیرن.» این اظهارنظر جنجالی، بحث‌های زیادی درباره جایگاه مداحی، میزان درآمدهای آن و تأثیرات اجتماعی و دینی چنین روندهایی برانگیخته است. از منظر جامعه‌شناسی دین، بررسی چنین پدیده‌هایی می‌تواند ابعاد پیچیده‌ای از رابطه میان دین، سرمایه و فرهنگ عمومی را آشکار کند. در ادامه، این مسئله را در چند سطح تحلیلی مورد بررسی قرار می‌دهیم:
موضوع درآمد بالای برخی مداحان به‌ویژه در دهه محرم را می‌توان از منظر جامعه‌شناسی دین در چند سطح تحلیل کرد:
درآمد مداحی و تجاری‌سازی دین
یکی از موضوعات مهم در جامعه‌شناسی دین، تجاری‌سازی مناسک و ارزش‌های دینی است. در جوامع مدرن یا نیمه‌مدرن، برخی مناسک دینی که در اصل به نیت معنویت، تقوا، و قرب الهی برگزار می‌شوند، به مرور به بازاری پررونق تبدیل می‌شوند. در این فرآیند، مداحی به‌عنوان یکی از بخش‌های آیین‌های محرم، گاه از یک فعالیت معنوی به یک حرفه سودآور تبدیل می‌شود. این تغییر ممکن است موجب کاهش ارزش‌های معنوی در نگاه بخشی از جامعه شود و دین را به کالایی برای کسب درآمد بدل کند.
سرمایه نمادین و اجتماعی مداحان
مداحان برجسته معمولاً از سرمایه نمادین و اجتماعی بالایی برخوردارند. آن‌ها به واسطه جایگاهی که نزد مردم پیدا کرده‌اند، توانسته‌اند پایگاه‌های اجتماعی قدرتمندی ایجاد کنند. در این فضا، برخی از آنان از این سرمایه برای کسب درآمدهای کلان استفاده می‌کنند. این امر می‌تواند سبب تقویت یا تضعیف اعتماد عمومی به نهادهای دینی شود؛ چرا که تصور منفعت‌طلبی می‌تواند بخشی از مخاطبان را از این آیین‌ها دور کند.
درآمد کلان مداحی و نابرابری اقتصادی در جامعه دینی
در یک جامعه‌ای که شکاف‌های طبقاتی و نابرابری اقتصادی مشهود است، مطرح شدن مبالغ هنگفت برای مداحی، ممکن است انتقادات شدیدی به همراه داشته باشد. به‌ویژه در دهه محرم که قرار است یادآور فداکاری، ایثار و عدالت‌طلبی امام حسین (ع) باشد، دریافت چنین مبالغی می‌تواند با پیام اصلی نهضت عاشورا در تناقض تلقی شود. این مسئله ممکن است موجب افزایش سرخوردگی مذهبی در میان برخی اقشار جامعه شود.
درآمد مداحی، بازار تقاضا و فرهنگ عمومی
از منظر دیگر، چنین درآمدهایی ناشی از تقاضای بالای جامعه برای مداحی‌های خاص است. بسیاری از افراد و هیئت‌ها، برای جذب مداحان مشهور حاضر به پرداخت مبالغ بالا هستند. این موضوع نشان‌دهنده نقش فرهنگ عمومی و رقابت‌های اجتماعی در تشدید چنین روندی است. این رقابت می‌تواند مناسک دینی را از هدف اصلی‌شان که معنویت و همبستگی اجتماعی است، به نمایش‌های پرهزینه تبدیل کند.
اثرگذاری بر اصالت معنوی مراسم‌ها
پرداخت‌های هنگفت به مداحان ممکن است اصالت معنوی مراسم‌های مذهبی را زیر سؤال ببرد. به‌ویژه اگر مداحی‌ها به سمت مصرف‌گرایی، ارائه محتواهای سطحی یا استفاده از سبک‌های نمایشی پیش روند، ممکن است آیین‌های مذهبی به پدیده‌ای صرفاً سرگرم‌کننده تبدیل شوند، و ارزش‌های عمیق‌تر عاشورا نظیر عدالت، مقاومت و ایثار به حاشیه رانده شوند.
رابطه دین و سرمایه
در جامعه‌شناسی دین، رابطه دین و سرمایه یکی از بحث‌های چالش‌برانگیز است. درآمدهای کلان مداحان، به نوعی نشان‌دهنده پیوند دین با سرمایه است که در برخی موارد، می‌تواند به قدرت اقتصادی روحانیون یا مداحان منجر شود. این قدرت اقتصادی ممکن است بر ساختارهای اجتماعی تأثیر بگذارد و باعث ایجاد نوعی طبقه‌بندی در میان فعالان دینی شود.
نتیجه
پدیده درآمد مداحی را وقتی کلان و نجومی می‌شود می‌توان بخشی از مدرن‌سازی و تغییر ماهیت دین در جوامع امروزی دانست. هرچند حضور مداحان مشهور و محبوب می‌تواند به ترویج مراسم‌های مذهبی کمک کند، اما پرداخت‌های بسیار بالا و تجاری‌سازی بیش از حد این آیین‌ها ممکن است پیامدهای منفی در زمینه اعتماد عمومی، معنویت‌گرایی و انسجام اجتماعی داشته باشد.
پیشنهاد سردبیر:
