یلدای ایرانی؛ سنتی بومی ایرانی در کالبدی غربی

یلدا، میراثی کهن از نیاکان آریایی ما، همواره بهانه‌ای برای دورهمی، تقویت پیوند خانواده‌ها، و اتصال نسل‌ها با گذشته بوده است. این آیین دیرینه از سوی حکومت به‌عنوان سنتی ایرانی و اسلامی معرفی می‌شود تا جامعه را به فرهنگ بومی و ملی‌اش نزدیک‌تر کند و از تأثیرات به‌اصطلاح تهاجم فرهنگی غرب دور سازد.

بااین‌حال، نگاهی دقیق‌تر به یلدا و شرایط امروز آن نشان می‌دهد که این آیین کهن نیز زیر سایه‌ی تمدن غربی، ماهیتی تازه یافته است. تمدن غربی با تسلطی همه‌جانبه نه‌تنها بر کشور ما بلکه بر بسیاری از جوامع، الگویی غربی را بر جشن‌های ملی و بومی تحمیل کرده است.

فضای مجازی و بازارهای تجاری، یلدا را به ابزاری برای درآمدزایی در حوزه‌های خوراک و پوشاک بدل کرده‌اند. تبلیغات پرزرق‌وبرق، دیزاین‌های تجملاتی، و تأکید بر نمایش مادی، رنگ و بوی ساده‌ی این مراسم را به حاشیه برده و آن را در قالب بازاری برای مصرف‌گرایی و رقابت اجتماعی عرضه کرده‌اند.

آیا بازتولید چنین مراسماتی در قالبی نو، وسیله‌ای برای سوق‌دادن جوامع به اهداف اقتصادی و فرهنگی غرب نیست؟ اگر خوش‌بین نباشیم و به مراسم‌هایی چون یلدا بازنگریم، به نظر می‌رسد که همان‌طور که غرب جشن‌هایی چون هالووین و ولنتاین را به بازارهای کلان خرید و فروش و تجملات تجاری گره زده است، ما نیز در دام حاشیه‌های همین روند گرفتار آمده‌ایم.

دیگر خبری از یلدای زیر کرسی، با هندوانه‌ای که مادر خانواده از پاییز نگه داشته است، یا دورهمی ساده‌ی اعضای خانواده نیست. حتی در روستاها، تجملات و رقابت‌های ظاهری جایگزین سنت‌های ساده‌ی گذشته شده‌اند. دیزاین‌های پرهزینه و تبلیغات جذاب، روح ساده و معنوی یلدا را در سایه‌ی فرهنگ غربی محو کرده‌اند.

تمدن غرب از طریق بازتعریف سنت‌های گذشته، راهی برای افزایش درآمد و نفوذ فرهنگی پیدا کرده است. ما در حالی ادعای تمدن ایرانی و اسلامی داریم که خود به ترجمه و بومی‌سازی الگوهای غربی دل‌خوش کرده‌ایم. این روند، نه‌تنها نشان‌دهنده‌ی وابستگی فرهنگی ما به غرب است، بلکه حاکی از ناتوانی ما در ارائه‌ی الگویی جدید و تمدن‌ساز برای نسل امروز و آینده است.

جمع‌بندی
یلدا، این میراث ارزشمند ایرانی، اگرچه بهانه‌ای برای احیای فرهنگ بومی است، اما در عمل، به الگویی برای مصرف‌گرایی و تجمل‌گرایی تبدیل شده است. برای بازگرداندن روح اصیل این سنت کهن، بازنگری در شیوه‌های اجرای آن و پرهیز از تقلید الگوهای غربی ضروری است.