مقابله با مثنوی از راه استدلال است و نه خاطرات
هادی سروش در این یادداشت به این موضوع پرداخته که چگونه انتقاد از آثار بزرگ ادبی و عرفانی مانند مثنوی، باید بر اساس استدلال علمی و منطقی باشد، نه بر پایه نقل خاطرات غیرمستند و غیرعلمی. او با اشاره به ادعاهای اخیر درباره انحراف مثنوی، این رویکرد را نقد کرده و به اهمیت جایگاه عرفانی و ادبی مولوی پرداخته است.
اخیراً گفتاری در یک فیلم کوتاه از آقای سید جعفر سیدان از علمای مشهد پخش شده که ایشان با استناد به حضرت آیت‌الله بروجردی بر این باور است که به آیت‌الله بروجردی در بیداری با یک صدای غیر معین و متشخص گفته شده که مثنوی دارای انحراف است!
از آنجا که برخی دوستان توضیح خواسته‌اند، مطلبی را تقدیم می‌دارم.
جناب مولوی یک فردِ غیر معصوم ولی عالمی بس فرزانه و عارفی بسیار بزرگ است. کتاب او که بنام مثنوی است، در عین اینکه مدعی فاقد اشتباه در او نیستیم، اما قطعاً یک شاهکار ادبی و عرفان اسلامی است.
اما درباره سخنان آقای سیدان که می‌خواهد نفی یک اثر ارزشمند علمی و ادبی را با یک چیزی شبیه خواب اثبات کند، شگفت‌آور است!
- به حتم سخن ایشان در این موضوع که متکی به یک چیزی شبیه خواب است، فاقد یک بستر علمی و جایگاه استدلال است.
- از آن رهگذر که ایشان از دشمنان قسم خورده معارف عقلی (فلسفه) و معارف شهودی (عرفان) هستند و رسماً از ارکان اصحاب مکتب تفکیک به حساب می‌آیند، نمی‌تواند در مقام شهادت، چیزی را که به مقتضایِ اعتقاداتشان است را اثبات کنند.
- آیت‌الله بروجردی در فلسفه و عرفان از شاگردان برجسته حکیم و عارف بزرگ آیت‌الله جهانگیرخان قشقایی بوده‌اند و فردی بیگانه از این معارف نبودند.
- بر فرض صحت صدایی که آیت‌الله بروجردی در پرهیز از خواندنِ مثنوی شنیده، باید دانست؛ هیچ کتابی غیر از کتاب مقدس، خالی از اشکال و یا نقص نیست و چه بسا در مورد یک فرد نیاز به یک تذکر باشد تا مبادا از کتاب مهم‌تر غفلت نورزد و یا در مورد کتاب مورد نظر افراط نکند.
- اگر این واقعه درست باشد و درست نقل شده باشد، ممکن است صدایی که آقای بروجردی شنیده، انعکاسی از شبهات و یا بی‌اعتمادی‌های خود ایشان بوده که به شکل صدا در آمده است.
- بسیاری از بزرگان مانند شیخ بهایی تا امام خمینی در آثارشان از مثنوی به عظمت یاد می‌کنند، مثلاً شیخ بهایی در مورد مولوی و مثنوی می‌گوید: “من نمی‌گویم آن جناب پیامبر است اما می‌گویم کتاب دارد.” چگونه است شیخ بهایی که دارای کرامات بوده و حالات خوشِ عرفانی از او نقل شده به اندازه آیت‌الله بروجردی مورد خطاب غیبی قرار نگرفته که از مثنوی دست بردارد؟!
- و بسیار مهم؛ امروز، روز نقل خاطره برای منکوب کردن یک شخصیت علمی و کتاب ادبی و عرفانی او، آن هم از قول افرادی که در قید حیات نیستند، قطعاً نیست. به جناب سیدان پیشنهاد می‌کنیم؛ برای از صحنه خارج کردن شخصیت‌های پرآوازه و فخرآور اسلام و ایران، و نیز آثارِ علمی و ادبی و عرفانی آنان، راهکار درست و تأثیرگذار بحث علمی و استدلالی است.
