«هک» یا «حک» فقه و فتوا؟ کدام را حوزه موجود می‌پسندد؟
علیرضا معینی ر این یادداشت نگاهی به کتاب «ماجراهای فقه در جهان جدید (راهنمای هک کردن فقه اسلامی)» نوشته رومی احمد و ترجمه یاسر میردامادی) انداخته و یادآور شده که استفاده از کلمه “هک” به جای “اجتهاد” در متن، نوعی بازی زبانی و استعاره است.
در جهانی که پیچیدگی‌های فکری و احساسی انسان در هر لحظه ما را به چالش می‌کشد، کتابی که یاسر میردامادی آن را به فارسی خوب برگردانده است، پلی است میان ذهن و قلب دینداران، میان دانایی و احساس متشرعان. اثری که با ظرافتی کم‌نظیر به کاوش در عمیق‌ترین لایه‌های وجودی انسان و سلوک دیندارانه و فقهی انسان معاصر و حتی چند قرن پیش می‌پردازد.
این تحلیل و بررسی تلاشی است برای واکاوی پیام‌ها و مفاهیمی در خصوص جایگاه قداست فقه در دین ورزی و دین فهمی که نویسنده، با نثری دقیق و پر از جزئیات، در تار و پود این کتاب نهفته است. نویسنده‌ای که باید از نگاه ژرف‌اندیش و قلم توانمندش ستایش کرد، چرا که توانسته است همزمان به اندیشهٔ دینی و احساس شرم در برابر خدا و اطاعت او در خواننده بپردازد. همچنین نباید از مترجم ارزشمند این اثر غافل شد؛ کسی که با تسلط بر زبان و فرهنگ، توانسته است روح کتاب را به زیبایی به مخاطب فارسی‌زبان منتقل کند.
در این تحلیل، نویسنده و مترجم با دیدگاهی عمیق و پرسش‌برانگیز، تلاش کرده‌اند سوالاتی را مطرح کنند که ذهن خوانندهٔ دیندار یا سکولار در هر سطحی را درگیر کند و او را به تأمل وادارد.
انگیزه علمی و درد نویسنده و نیز مترجم فرهیخته در طرح و پاسخ به سؤالات مطرح‌شده، به وضوح از دغدغه‌های عمیق او برای پیوند میان مسائل روز و مبانی فقهی ریشه می‌گیرد. این تلاش نشان‌دهنده حساسیت و آگاهی نویسنده به چالش‌های معاصر در مواجهه با فقه سنتی است.
یاسر میردامادی با ترجمه این کتاب، که حاوی طرح سؤالات و پاسخ‌های عمیق است، تلاش کرده است میان سنت فقهی و نیازهای مدرن ارتباط برقرار کند و در عین حال، پاسخ‌هایی ارائه دهد که نه‌تنها از عمق علمی برخوردار باشند، بلکه دواعی و موانع فقه اندیشی و فقه پیشگی را در قالب‌های معاصر برای مخاطب قابل‌فهم و قابل‌قبول باشند.
نویسنده در طرح و پاسخ به این سؤالات موفق بوده است، زیرا توانسته است مسائل را با نگاه انتقادی و تحلیلی بررسی کند و با استفاده از روش‌شناسی دقیق و زبانی روشن، گامی مؤثر در روشن کردن جایگاه فقه در دنیای امروز بردارد. کتاب‌هایی از این دست می‌توانند به بازتعریف حد و حدود و گستره فقه کمک کنند، به‌ویژه اگر بتوانند تعامل میان مبانی نظری و مقتضیات عملی را نشان دهند.
انتخاب این موضوع برای ترجمه توسط یاسر میردامادی بسیار هوشمندانه است، زیرا در جامعه‌ای مانند ایران، که در حال تجربه گرایش‌های فزاینده به سکولاریسم است، پرداختن به چنین مسائلی می‌تواند هم ضرورت علمی و هم اهمیت اجتماعی داشته باشد. او با تحلیل‌های خود نه‌تنها به دغدغه‌های فقهی و دینی پاسخ داده، بلکه سعی کرده است زمینه‌ای برای گفتگوهای عمیق‌تر میان دین و سکولاریسم سیاسی را فراهم کند و از دغدغه و حس ناخوشایند عارفان به فقه دنیاگرا پرده بردارد.
در این تحلیل، با دیدگاهی عمیق و پرسش‌برانگیز، تلاش کرده‌ام سوالاتی را که مطرح شده و ذهن خواننده را درگیر می‌کند و او را به تأمل وامی دارد، تحلیلی فقهی-اجتماعی کنم. اگر به دنبال سفری فکری هستید که شما را به درک تازه‌ای از انسان و جهان برساند، کتاب را مطالعه کنید. کتاب برای فقیهان و مردم مؤمن و سکولار فقه گریز یا فقه دوست می‌تواند مسیری جذاب و پرچالش باشد.
محافظان فقه و حوزه چه پاسخ می‌دهند؟
۱. شریعت چیست؟ فقه اسلامی کدام است؟ شریعت، نظام کامل قوانین و مقررات الهی است که خداوند برای هدایت بشر به پیامبران وحی کرده است. این نظام شامل اعتقادات، اخلاقیات، عبادات، معاملات، مجازات‌ها و هر جنبه‌ای از زندگی انسان است که سعادت دنیا و آخرت را تضمین می‌کند. فقه اسلامی بخشی از شریعت است که به تبیین و استخراج احکام عملی انسان از متون دینی می‌پردازد. فقه، علم استنباط احکام الهی از منابع اصلی، یعنی قرآن، سنت، اجماع و عقل است و به مسلمانان کمک می‌کند تا در زندگی فردی و اجتماعی خود مطابق خواست الهی عمل کنند.
۲. هک کردن چگونه چیزی است؟
فقه اسلامی چرا هک می‌شود؟ هک کردن، در معنای معاصر، به دستکاری، نفوذ یا تغییر در سیستم‌ها یا داده‌ها گفته می‌شود، به گونه‌ای که عملکرد طبیعی یا اصلی آن مختل شود. این مفهوم در ادبیات دینی یا علمی نیز به معنای نفوذ نادرست یا سوءاستفاده از ساختارهای فکری یا معنوی قابل تطبیق است. هک شدن فقه اسلامی به معنای تلاش برای تغییر، تحریف یا استفاده نادرست از احکام فقهی برای اهداف خاص است. این پدیده ممکن است ناشی از ضعف در دانش دینی، سوءنیت، یا تطبیق نادرست احکام اسلامی در شرایط خاص باشد.
برخی افراد یا گروه‌ها ممکن است به دلیل منافع سیاسی، اجتماعی، یا اقتصادی تلاش کنند مفاهیم فقهی را به نفع خود تفسیر یا تغییر دهند.
۳. فقه اسلامی را چه کسی هک می‌کند؟
فقه اسلامی ممکن است توسط افراد یا گروه‌هایی هک شود که منافع شخصی دارند یا گروهی؛ افراد یا گروه‌هایی که از تغییر احکام برای پیشبرد اهداف سیاسی، اقتصادی یا اجتماعی خود سود می‌برند. یا دچار جهل یا ناآگاهی‌اند. کسانی که بدون تخصص لازم در فقه اسلامی، به تفسیر و اجرای احکام دینی می‌پردازند. یا مخالفان دین یعنی کسانی که به دنبال تضعیف یا تحریف اصول و مبانی اسلام هستند، برای ایجاد اختلاف و انحراف در جامعه اسلامی. این افراد یا گروه‌ها ممکن است با سوءاستفاده از متون دینی، ارائه تفسیرهای انحرافی، یا ایجاد شبهات در ذهن مردم، به نوعی به “هک” کردن فقه اسلامی بپردازند.
۴. فقه اسلامی چگونه وصله‌پینه می‌شود؟
فقه اسلامی هنگامی که با تغییرات سطحی، نادرست یا بی‌پایه و اساس تطبیق داده شود، ممکن است وصله‌پینه شود. این حالت زمانی رخ می‌دهد که اجتهادهای ناصحیح و بدون درک کامل از اصول و قواعد فقهی انجام شود. احکام شرعی به شکل گزینشی و مطابق میل افراد یا گروه‌ها اعمال شود. نوگرایی افراطی بدون توجه به چارچوب‌های شرعی صورت گیرد. در چنین شرایطی، انسجام و هماهنگی فقه اسلامی از بین می‌رود و ممکن است جامعه اسلامی دچار سردرگمی شود.
۵. فقه اسلامی چگونه هک می‌شود؟
فقه اسلامی ممکن است از طرق مختلف هک شود از جمله تفسیر به رأی و تفسیر نادرست آیات و روایات به گونه‌ای که با اصول فقهی یا مقاصد شریعت ناسازگار باشد. یا ایجاد شبهاتی القای آن شبهات دربارهٔ احکام شرعی برای تضعیف اعتماد عمومی به فقه اسلامی باشد. یا استفاده از منابع غیرمعتبر یا کنار گذاشتن منابع اصلی برای استخراج احکام. تحریف در آموزش: آموزش‌های نادرست یا ناقص درباره فقه اسلامی که منجر به برداشت‌های غلط شود.
۶. فقه اسلامی چه زمان هک می‌شود؟
هک شدن فقه اسلامی بیشتر در شرایطی رخ می‌دهد که: مردم از اصول و مبانی شریعت آگاهی کافی نداشته باشند. و ضعف در مدیریت دینی و رهبران یا نهادهای دینی نتوانند احکام اسلامی را به درستی بیان یا اجرا کنند. بسا موارد که در تعارضات اجتماعی و سیاسی در زمان بحران‌ها یا تضادهای اجتماعی، برخی گروه‌ها به تحریف احکام روی می‌آورند. نفوذ فرهنگ‌های بیگانه هم در زمانی که فرهنگ‌های غیر اسلامی بدون توجه به تطبیق صحیح با شریعت وارد جوامع اسلامی شوند سکه رایج است.
۷. فقه اسلامی کجا هک می‌شود؟
هک فقه اسلامی می‌تواند در عرصه‌های مختلف رخ دهد: محافل علمی و دینی که در این محیط‌های آکادمیک یا مذهبی که روش اجتهاد صحیح رعایت نمی‌شودو نیز رسانه‌ها و فضای مجازی که استفاده نادرستی از رسانه‌ها برای انتشار اطلاعات غلط یا شبهات دینی می‌کنند. نهادهای حکومتی و سیاسی هم نقش بی بدیلی دارند: سوءاستفاده از احکام شرعی برای توجیه سیاست‌ها یا تصمیمات ناعادلانه. در زندگی روزمره و در تعاملات روزانه، زمانی که احکام شرعی به درستی درک یا اجرا نمی‌شوند، احکام دلبخواهی و عمومی بی ثبات می‌شوند. این مسائل نشان‌دهنده نیاز جدی به آموزش صحیح، نظارت مستمر و تقویت آگاهی دینی در جوامع اسلامی است.
استفاده از کلمه “هک” به جای “اجتهاد” در متن، نوعی بازی زبانی و استعاره است که احتمالاً با هدف جلب توجه مخاطب یا بیان مفهوم حیله ورزی فقهی و تسلیم زیرکانه و مقتدر نمایانه و مخفی نهاد فقه در برابر مقتضیات جهان مدرن به کار رفته است. نویسنده در اینجا مفهوم هک را برای نشان دادن تغییرات ناصحیح و دستکاری ناگزیر به کار برده است.
اما این کاربرد از منظر زبان فقهی و دینی قابل بررسی است: اجتهاد در فقه اسلامی به معنای تلاش علمی برای استخراج احکام شرعی از منابع اصلی (قرآن، سنت، اجماع و عقل) است. این واژه بار معنایی مثبت و مقدس دارد. هک در مقابل، معمولاً به معنای نفوذ غیرقانونی، تغییر غیرمجاز یا تخریب به کار می‌رود و بار معنایی منفی دارد. آیا این تغییر لغت مناسب است؟ از نظر فقهی و علمی: استفاده از کلمه “هک” به جای “اجتهاد” دقیق نیست و می‌تواند باعث سوءتفاهم شود، زیرا اجتهاد بر اساس قواعد علمی و اصول مشخص انجام می‌شود، در حالی که “هک” تداعی‌گر دخالت یا تخریب عمدی است.
از نظر ادبی و ارتباطی این تغییر می‌تواند برای بیان موضوعی انتقادی یا هشداردهنده مؤثر باشد، اما تنها در صورتی که مخاطب مفهوم استعاره‌ای آن را به درستی درک کند. از نظر بنده این کاربرد در یک متن علمی یا فقهی مخالفت کردنی و ناپسندیده است اما مراد مؤلف هم جز با این واژه افاده نمی‌شده است. کمی نمی‌پسندم زیرا دقت زبانی در این حوزه بسیار مهم است و چنین تغییر واژه‌ای ممکن است اصل موضوع را زیر سؤال ببرد.
با این حال، اگر هدف نویسنده، انتقاد ادبی یا اجتماعی باشد و متن در فضایی غیررسمی ارائه شود، می‌توان این رویکرد را به عنوان یک ابزار هنری پذیرفت، اما همچنان باید مراقب سوءبرداشت‌ها بود. نتیجه: تغییر واژه‌ها در مباحث حساس دینی باید با دقت فراوان و در چارچوب معنایی دقیق انجام شود. استفاده از “هک” برای اشاره به اجتهاد ناصحیح یا تحریف، تنها در صورتی قابل توجیه است که کاملاً توضیح داده شود.
در پایان مجدد باید از دکتر یاسر میردامادی در ماه‌هایی که بحث میان تقابل «عقلانیت عرفی و علمی و فلسفی» با «عقل فقهی» در سرها و بر سر زبان‌هاست و حتی سرنوشت کشور ایران هم به نحوی به آن مربوط است و با ترجمه خوش فهم و تلاش برای نشر رایگان آن، خدمتی بسزا برای اذهان مشتاق نموده، دستمریزاد گفت.
امیدوارم این کتاب توسط حوزویان و دانشگاهیان مطالعه و مورد بررسی واقع شود.
