نقد کتاب دختری به کره، پسری به جهنم

نخستین نشست ابک‌تاب (نقد کتاب الاهیاتی کودک و نوجوان) در سال 1404، با حضور دکتر مهدی فردوسی مشهدی پژوهش‌گر و منتقد ادبیات دینی کودک و نوجوان و مبتکر برنامه آموزشی ـ پژوهشی ابک (الاهیات برای کودکان) و نویسنده کتاب خانم کبرا التج، دیروز در کافه‌کتاب ماجرا در جمع شماری از پدیدآورندگان و دانش‌جویان ادبیات دینی کودک و نوجوان برگزار شد.

 

دکتر فردوسی مشهدی با اشاره به این‌که کتاب «دختری به کره، پسری به جهنم» سال گذشته به همت انتشارات پینو منتشر شده است، بر این نکته تأکید کرد که بنابر کاوش‌های او، این کتاب نخستین اثر داستانی در قالب رمان نوجوان ناظر به فراگیری موج کره‌ای (هالیو) در ایران است. پژوهش‌ها و پیمایش‌های گوناگونی (دست‌کم 10 تحقیق) از 1388 تا 1403 به فارسی در این‌باره سامان یافته است، اما به نظر می‌رسد این کتاب، نخستین اثر داستانی در این‌باره باشد.

 

وی با توضیحاتی تفصیلی درباره چیستی «موج کره‌ای» و چگونگی رواج آن در ایران، از عوامل چهارگانه «مدیریتی»، «اقتصادی»، «فرهنگی» و «رسانه‌ای» فراگیری این موج یاد کرد که موجب پیدایی آن و رسیدنش به دیگر قلمروهای فرهنگی شده‌اند.

 

او هم‌چنین با اشاره به این‌که سیمای جمهوری اسلامی از 1380 تا 1400 بیش از ۱۳۴۴ قسمت سریال کره‌ای پخش کرده است، به ارائه جدولی نشان‌دهنده هزار ساعت پخش محتوای کره‌ای از رسانه ملی پرداخت. به گفته او، سینمای کره (کی‌درام) در کنار موسیقی کره‌ای (کی‌پاپ) و ادبیات کره‌ای، مثلث «قدرت نرم» کره جنوبی را پدید می‌آورد که از طریق جذابیت‌های بصری و تعامل هوش‌مندانه با هواداران، موجب گرایش نوجوانان به محصولات فرهنگی آن کشور شده است.

فردوسی مشهدی پس از مرور پیشینه کتاب، نقد آن را در دو محور «ساختاری» و «محتوایی» دنبال کرد و دوازده نکته را درباره این اثر مطرح کرد که چکیده شماری از آن نکات بدین شرح عرضه می‌شود:

 

1. زاویه‌گزینی

انتخاب زاویه دید اول شخص (رافا، دختری بی‌علاقه و خنثا به کی‌پاپ) موجب شده است دل‌بستگی و شیفتگی هواداران گروه‌های موسیقی به خواننده منتقل نشود و به اصطلاح به «شکاف عاطفی» میان خواننده و شخصیت بیانجامد.

 

2. زائده‌نویسی

بنابر قاعده «تفنگ چخوف» برخی از عناصر مانند مفهوم «ریورس موسیقیایی» یا نقش «برادری» (آرتین برادر رافا)، بی‌کار و معطل مانده و بدون تأثیر در روند داستان، رها شده‌اند و از ظرفیت داستانی آن‌ها استفاده نشده است.

 

3. کشمکش‌پردازی

کشمکش محوری داستان ماندن شخصیت بر دوراهی «انتقام گرفتن» یا «عفو کردن» است که با درون‌مایه کتاب پیوندی ندارد.

 

4. مستقیم‌گویی

استفاده مکرر از دوگانه «آب شور و آب شیرین» برای بازداشتن خواننده از هم‌نوایی با فرهنگ و خرده‌فرهنگ کره‌ای، نمونه‌ای از شعارزدگی و کلیشه‌پردازی کتاب به شمار می‌رود که با اصول داستان‌نویسی مدرن سازگار نیست. نویسنده در مصاحبه‌ای از مستقیم‌گویی دفاع کرده و گفته است: «نوجوان امروز نیاز به شنیدن مستقیم حقایق دارد»، اما این روی‌کرد از «عمق تأثیر هنری» اثر داستانی می‌کاهد.

 

5. اختراع‌محوری

اگر خواننده‌ای خود از هواداران کی‌پاپ باشد، برای درگیر شدن به فضای داستانی نیازمند ره‌گیری ستارگان موسیقی کره‌ای در واقعیت تاریخی است، اما نویسنده کتاب، گروه موسیقی محبوب و ستارگان آن را جعل کرده است و این جعل و اختراع، رشته ارتباط را دست‌کم میان خواننده هوادار و روایت کتاب، می‌گسلَد.

 

6. منطق‌گریزی

برخی از توصیفات کتاب منطقی نمی‌نمایند؛ مانند «فسفری» بودن رنگ سازمانی گروه موسیقی محبوب دانش‌آموزان؛ زیرا «فسفری» ویژگی رنگ (درخشندگی) است نه خود رنگ یا پاک شدن ناگهانی فیلم‌ها با واقعیت سازکارهای فنی در گوشی‌های هم‌راه، سازگار نیست.

 

7. مضمون‌گزینی

دوگانه آب شیرین و آب شور، با توجه به آیه سی‌ام سوره ملک گزینش شده است که به «ماء معین» اشاره می‌کند و در سطح تأویل و تطبیق، مقصود از آن، امام غائب شیعیان دوازده‌امامی است، اما ماء معین حتی در همان تأویل، به معنای آب آشکار و روان است نه «شیرین». به تعبیر دیگر، ماء معین در برابر سراب نیست، بلکه در برابر خشکی و بی‌آبی است.

 

8. باورناپذیری

نپرداختن نویسنده به آسیب‌های فردی و جمعی فراگیری موج کره‌ای و هم‌راهی تقلیدی نوجوان با جماعت هواداران، از باورپذیری اثر کاسته است.

نویسنده کتاب نیز در این جلسه ضمن تشکر از نکات مطرح شده، بیان کرد که انتخاب هر کدام از این موارد، با توجه به شرایط مخاطب و در راستای هدف اثر بوده است. وی تصریح کرد: با شناخت روحیات و ارزش نهادن به علاقه‌مندی‌های نوجوانان، در این اثر تلاش کرده هیچ سوگیری و قضاوتی صورت نگیرد.

نشست‌های ابک‌تاب با مشارکت پدیدآورندگان و پژوهش‌گران ادبیات دینی کودک و نوجوان به همت «باشگاه دانش‌افزایی و بهره‌وری ادبیات دینی کودک و نوجوان» (بادبادک) و هم‌کاری کافه‌کتاب ماجرا، هر دو هفته یک بار در قالب‌های «کتاب‌محور» یا «موضوع‌محور» برگزار می‌شود.

گزارش مبسوط و تفصیلی این نشست، در قالب مقاله به‌زودی در همین رسانه‌ منتشر خواهد شد.