نظریه داود فیرحی درباره عاشورا: چرا امام حسین(ع) با دولت رانتی سازش نکرد؟
کتاب «عاشورا؛ فساد و اصلاح» مجموعه‌ای از سخنرانی‌های مرحوم دکتر داود فیرحی، استاد فقید علوم سیاسی دانشگاه تهران، ارائه‌دهنده تحلیلی جامعه‌شناختی از واقعه عاشورا با تمرکز بر مفاهیم دولت رانتی، بحران مشروعیت و نقش بیعت در نظام سیاسی اسلام است. این اثر که به کوشش علی مهجور گردآوری شده، بازه تاریخی ۴۱ تا ۶۴ هجری را بررسی می‌کند.
جامعه‌شناسی سیاسی حادثه عاشورا
فیرحی در فصل نخست کتاب با عنوان «جامعه‌شناسی سیاسی حادثه‌ی عاشورا» سه روش برای مطالعه این واقعه پیشنهاد می‌کند:
- مطالعه متن‌محور از زبان حاضران در واقعه
- روایت سنتی از زبان راویان
- تحلیل زمینه‌های اجتماعی و سیاسی پیدایش عاشورا
عاشورا و اخلاق مقاومت
فیرحی عاشورا را داستانی می‌داند که در درون یک دولت بزرگ رخ داده است. به باور وی، سخنان امام حسین(ع) نشان می‌دهد که اصلاح به معنی نپذیرفتن ظلم و حقارت است. این فصل بر ضرورت پیدایی اخلاق مقاومت برای کنترل بی‌نظمی‌ها تأکید دارد.
تحلیل مسئله عاشورا از منظر بیعت و رأی
فیرحی در این بخش به تحلیل پاسخ امام حسین(ع) به درخواست بیعت یزید می‌پردازد: «و مثلی لا یبایع مثله» (کسی مثل من با فردی مثل او بیعت نخواهد کرد). وی سه پرسش محوری مطرح می‌کند:
- چیستی بیعت و اهمیت آن در تمدن اسلامی
- پیامدهای امتناع از بیعت
- محدودیت‌های بیعت‌کننده
عاشورا و بحران خلافت
فیرحی دولت صدر اسلام را دولتی رانتی مبتنی بر غنیمت می‌داند که نتیجه آن ظهور دولت‌مردانی شد که کنترل دین، فرهنگ و نظام آموزشی را در دست داشتند. به باور وی، این شرایط منجر به دو پیامد شد:
- اختناق برای آزادی‌خواهان
- فرصت‌طلبی برای منفعت‌جویان
عنوان: عاشورا؛ فساد و اصلاح
نویسنده: داود فیرحی
گردآورنده: علی مهجور
ناشر: نشر نی
تعداد صفحات: ۲۰۷ صفحه
سال انتشار: ۱۴۰۰
مفهوم فساد و اصلاح در نهضت عاشورا
فیرحی در این بخش به تبیین معانی کلاسیک و مدرن اصلاح پرداخته و نشان می‌دهد که ادبیات امام حسین(ع) ناظر به اصلاح در مقابل فساد بوده است، نه اصلاح در مقابل انقلاب. وی به بررسی فساد و اصلاح در تفسیر وحی و سنت می‌پردازد.
هدف اصلاح در نهضت عاشورا
فیرحی با اشاره به عقب‌ماندگی پژوهش‌های تاریخی درباره عاشورا، کوشیده است از خلال سخنان امام حسین(ع) دیدگاه‌های ایشان درباره اصلاح دین و سیاست را استخراج کند. به باور وی، امام به دنبال بازگشت به سنت اصیل اسلامی بود.
جایگاه کتاب در مطالعات عاشورایی
این اثر با وجود حجم کم، تحلیلی جامع از واقعه عاشورا ارائه می‌دهد که هم برای محققان و هم برای عموم خوانندگان جذاب است. فیرحی موفق شده است پلی میان رخدادی تاریخی با مسائل جامعه امروز ایجاد کند و نشان دهد که درس‌های عاشورا جهان‌شمول و قابل استفاده در هر زمان و مکان هستند.
منبع: ایبنا
