آخرین سوسوهای لائیسم در ترکیه

همگان لائیسم ترکیه را الگو گرفته از لائیسم فرانسه می‌دانند. این چیزی است. که خود روشنفکران و صاحب‌نظران ترک بدان اذعان دارند. اما ترکیه متولد شده از عثمانی با فرانسه فرسنگ‌ها فاصله دارند. ترکیه میراث‌دار خلافت اسلامی ۶۰۰ ساله عثمانی‌ها است و تار و پود آن با دین و شریعت گره خورده است. آن‌چه موجب پا گرفتن بخش‌نامه‌ای لائیسم در ترکیه شد، تنها مستمسک شدن به قدرت بود، چرا که آتاتورک، پدر نوگرایی ترکیه از میان نظامیان برخاسته بود.
دین در ترکیه در سایه سنگین نظامی‌گری دوام آورد و پس از یکی دو دهه کش و قوس سرانجام بر قدرت نظامیان فائق آمد. اکنون دیگر حکومت هم در ترکیه رفته رفته از یک دهه پیش تا کنون اسلامی‌تر و شریعتی‌تر می‌شود، به گونه‌ای که حتی چندی پیش اردوغان پرچمدار نوعثمانی‌گری سخن از تغییر تدریجی الفبای لاتین به الفبای سنتی ترکان یعنی الفبای عربی یا به قول خودشان عثمانی به میان آورد. بگذریم از اصلاحات جدی در زمینه مبارزه با لائیسم، مانند آزادی حجاب،‌ راه‌اندازی مسجد و نمازخانه در دانشگاه‌ها و سواحل دریا،‌ محدودیت در فروش مشروبات الکلی و …
سرکوبی کودتای ارگنه‌کن که نشان دهنده آخرین تلاش‌های نظامیان برای حفظ قدرت بود، بر افزایش قدرت اسلام‌گرایان صحه گذاشت. دیگر اکنون نسلی که در دوران لائیسم ترکیه متولد شده‌اند، بزرگ شده‌اند و صاحب‌نظر شده‌اند، تقریباً تنها نظاره‌گر قدرت‌نمایی اسلام‌گرایان هستند. گرد آمدن چند ماهه در میدان تقسیم و شعار سر دادن هم نتوانست بازی را به نفع لائیک را تغییر دهد.
اختصاص چند صفحه از روزنامه جمهوریت به چاپ تعدادی از کاریکاتورهای نشریه جنجال‌برانگیز شارلی ابدو، یکی از همان دست و پا زدن‌های لائیک‌ها است. روزنامه جمهوریت با همه سابقه بلند و طولانی‌اش، نماینده لائیسم و مخالفان حزب حاکم است. بلافاصله پس از انتشار کاریکاتورها، موج تهدیدات تلفنی به سوی روزنامه سرازیر شد. در پی آن تحرکات انفرادی در برابر دفتر روزنامه آغاز شد و در نهایت منجر به تجمع و راهپیمایی بر علیه اقدام این روزنامه و روزنامه طنز شارلی ابدو شد. پلیس نیز تدابیر امنیتی شدیدی در اطراف دفتر نشریه اتخاذ کرد.
روزنامه جمهوریت بلافاصله بیانیه‌ای را صادر کرد که در بخشی از آن آمده است:‌ ما هیچ اندیشه‌ای مبنی بر هدف قرار دادن و مقابله با مقدسات و ارزش‌های دینی دیگران نداشته و نخواهیم داشت و به عکس همان‌طور که در اصول اولیه خود نیز آورده‌ایم، تا آخرین درجه به ارزش‌های مقدس دیگران احترام می‌گذاریم. تنها هدف ما، نشان دادن احساس خود در تقبیح قتل عام صورت گرفته در یک ارگان خبری و ایستادگی در برابر این قتل عام است. روزنامه «جمهوریت» مانند آن‌چه تا کنون بوده است، از این پس نیز به حمایت خود از آزادی بیان ادامه خواهد داد.
انتشار کاریکاتورهای موهن به مقدسات اسلامی نه تنها در ترکیه بلکه در جهان اسلام هم سابقه نداشته است. شاید نتوان گفت روزنامه جمهوریت به عنوان نماینده لائیسم و در تبعیت از نیای خود لائیسم فرانسه اقدام به بازنشر این کاریکاتورها کرده است اما این نکته را نباید از نظر دور داشت که ترکیه کشوری به شدت مذهبی است و گویا چراغ لائیسم رفته رفته در ترکیه کم‌سوتر و کم‌سوتر می‌شود.