کارنامه‌خوان روشنفکری در ایران

محمدمنصور هاشمی پژوهشگر ایرانی حوزه فلسفه، ادبیات و دین است. او دوره دکتری فلسفه خود را در دانشگاه تهران گذرانده و اکنون عضو هیات‌علمی بنیاد دایره‌المعارف اسلامی است. یکی از وجوه مهم کارهای هاشمی تاکید او بر چهره‌های مهم عرصه فلسفه و دین است. او با این نگاه تاکنون آثار مهمی را به چاپ رسانده است. در ادامه به بازخوانی برخی از مهم‌ترین آثار هاشمی با این توضیح خواهیم پرداخت که این استاد دانشگاه در حوزه ادبیات داستانی نیز صاحب آثاری چون «نقد و تحلیل و گزیده‌داستان‌های صادق هدایت»، مجموعه «زنگ هفتم» و رمان «قهقهه در خلا» است.

دین‌اندیشان متجدد
موضوع روشنفکری دینی یکی از مهم‌ترین مباحث فلسفی در ایران معاصر است. این کتاب از سوی نشر کویر منتشر شده است. کتاب پنج فصل، یک ضمیمه و سه پیوست دارد. فصل نخست کتاب که بیشترین حجم آن را نیز به خود اختصاص داده، درباره منظومه فکری علی شریعتی است. دیدگاه انتقادی نویسنده برای تحلیل آرا و افکار شریعتی، شایان‌توجه است. فصل دوم کتاب نیز به شرح و بررسی آرای دین‌شناسانه عبدالکریم سروش اختصاص دارد. هاشمی در این فصل منظومه فکری سروش را به شش مرحله اساسی تقسیم‌بندی کرده و نقد می‌کند. هاشمی در فصل سوم و چهارم کتاب نیز به ترتیب به نقد و بررسی آرا و افکار محمد مجتهدشبستری و مصطفی ملکیان پرداخته است. هاشمی در ضمیمه کتاب دیدگاه‌های شریعتی و احمد فردید را مورد هم‌سنجی قرار داده و به اثبات برتری تفکر فردید بر اندیشه‌های شریعتی می‌پردازد.

هویت‌اندیشان و میراث فکری احمد فردید
هویت‌اندیشان و میراث فکری فردید، پژوهشی است درباره گروه مهمی از متفکران معاصر ایران و در راس آنها سیداحمد فردید؛ کسی که هر چند چیزی ننوشت اما به «نخستین فیلسوف ایران در عصر جدید» بدل شد. اندیشه‌های او بر دو نسل از اندیشمندان ایرانی اثری چشمگیر داشته، به‌رغم این، تاکنون تک‌نگاری درباره او منتشر نشده است. در کتاب حاضر که مساله‌محوری آن مفهوم هویت است، برای نخستین‌بار گزارشی تفصیلی از احوال، آثار و افکار فردید عرضه شده است. همچنین در آن، ضمن گزارش‌هایی مشروح از اندیشه‌های روشنفکران و اندیشمندان دیگری مانند جلال آل‌احمد، احسان نراقی، رضا داوری، داریوش آشوری، داریوش شایگان و جواد طباطبایی، نسبت اندیشه‌های این متفکران هویت‌اندیش با آرا و اندیشه‌های احمد فردید سنجیده شده است.

آمیزش افق‌ها: منتخباتی از آثار داریوش شایگان
این کتاب برگزیده‌ای است از آثار داریوش شایگان به گزینش و تدوین محمدمنصورهاشمی و در برگیرنده بخش‌هایی از کتاب‌های او ازجمله، «ادیان و مکتب‌های فلسفی هند»، «آسیا در برابر غرب»، «انقلاب دینی چیست؟»، «نگاه شکسته: اسکیزوفرنی فرهنگی»، «افسون‌زدگی جدید»، به‌همراه مقاله‌هایی «در جست‌وجوی فضاهای گمشده» (از کتاب «توهمات هویت») و «آمیزش افق‌ها» (نامه به نسل‌های آینده). این کتاب همچنین دربرگیرنده‌ پیشگفتار و مقدمه‌ای است در توضیح آرا و اندیشه‌های داریوش شایگان و کتاب‌شناسی از آثار او و دیگران درباره شایگان به زبان‌های مختلف. ‏

صیرورت در فلسفه ملاصدرا و هگل
این کتاب پژوهشی است درباره مفهومی محوری در فلسفه دو نفر از اندیشمندان بزرگ ایران و غرب (ملاصدرا و هگل). این پژوهش با بحثی درباره فلسفه مقایسه‌ای- تطبیقی و توضیح روش متخذ در این پژوهش آغاز می‌شود؛ با گزارشی اجمالی از آرای فیلسوفان یونانی درباره صیرورت ادامه می‌یابد، در نظام‌های اندیشه ملاصدرا و هگل پرداخته می‌شود.
فصل آخر کتاب مقایسه‌ای است میان اندیشه‌های این دو متفکر. این مقایسه نشان می‌دهد که به‌رغم مشابهت‌های ظاهری، اندیشه‌های این دو فیلسوف مبادی و مقاصد کاملا متفاوتی دارند که به مثابه بخشی از تغییر و تحول جهان‌بینی‌ها در پیش و پس از جنبش نوزایی و تجدد قابل درکند.

خدا و بشر: چند مبحث کلامی در تاریخ اندیشه اسلامی
این کتاب همان‌گونه که از عنوان فرعی‌اش برمی‌آید عمدتا دربردارنده مباحثی است «کلامی» در حوزه «تاریخ اندیشه اسلامی» و در واقع مجموعه‌ای است از مقالاتی که تا به حال در این حوزه نگارنده نوشته است‌. مقالات کتاب الزاما ربطی به هم ندارند و هاشمی بنا ندارد با تصنع و تکلف آنها را مرتبط و کار را «کتاب» جلوه دهد. او درباره این مقالات می‌نویسد: «خواندن این مقالات مستلزم هیچ ترتیبی نیست. تنها ارتباط این کارها همان محوریت داشتن کلام در آنهاست… این مقالات… برای دانشنامه جهان اسلام نوشته شده است و جزء دو مقاله آخر همگی قالب و صورت دایره‌‌المعارفی دارد و طبعا تابع محدودیت‌های این نحوه بیان و از آن جمله اختصار و پرهیز از توضیح مطالب مربوط به دیگر مدخل‌ها بوده است.»