کوچیده مردی از دیار دانش

درگذشت غیر منتظره و زود هنگام دانشمند گرانقدر دکتر صادق آیینه وند، استاد دانشگاه تربیت مدرس و رییس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بسیار دردناک، اندوهبار و جبران ناپذیر است. او مردی از دیار دانش تاریخ بود و با این که دو مقطع تحصیل دانشگاهی اش، غیر از این بود، اما تحصیل دوره دکتری و مهم تر از آن دغدغه های چند ده ساله وی بی هیچ اغراقی، به حوزه تاریخ اسلام معطوف بود و کمتر از این حوزه مطالعاتی به دیگر حوزه ها رفت. وی دارای ویژگی های بود که از دیر باز جایگاهش را در مجامع علمی، اعم از دانشگاهی و حوزوی خاص کرده بود. درگذشت ناباورانه ایشان، بهانه ای شد تا برخی از آن ها به اجمال قلمی شود.

۱- دکتر، استادی کم نظیر در حوزه تاریخ اسلام و ممحض در آن بود. این تمحض را باید ستود. با این که به ادبیات عرب تسلط داشت و به آسانی می توانست به ترجمه کتاب های گوناگون و متنوع عرب زبانان که در میان بخشی از دانش ورزان ما، به مثابه قدیسند، دست بزند، اما چنین نکرد، هر چند در نوشته ها و آثارش از آنان بهره برد. او تمام تلاش و همت خود را در شناخت و شناسایی دوره ای از تاریخ اسلام و حوزه ای از مطالعات تاریخی سپری کرد که به راستی در مطالعات تاریخی و دینی از اهمیت بالایی برخوردار است. استاد همه همت و توان خویش را صرف شناساندن تاریخ صدر اسلام، تاریخ و سیره پیامبر(ص) و تاریخ و سیره پیشوایان معصوم کرد و تمام نوشته ها، سخنرانی ها و گفتگو های خود را به آن سوی کشانده بود، روشی که امروزه پیرو چندانی ندارد. البته سرک کشیدن ایشان به حوزه فلسفه علم تاریخ (تاریخ نگاری) یا ادبیات عرب، باز به همین حوزه مطالعاتی مربوط می شد.

۲- دکتر آیینه وند از معدود استادان اخلاقی جامعه دانشگاهی بود که با منش و رفتار فروتنانه خود در مواجهه با دانشجویان و همکاران، گاه آنان را شرمنده می ساخت. او به راستی صادق بود و علاوه بر تعلیم و آموزش، به تربیت و پرورش دانشجو توجه داشت و خود را به آن متعهد می دانست. همه آنان که با وی حشر و نشر داشته اند، او را به چنین خصلتی یافته اند، منشی که کم و بیش از قاموس مجامع علمی در حال رخت بستن است. این سخن شاید مایه دل رنجی برخی از عزیزان دانشگاهی و اساتید بزرگوار گردد، اما نمی توان انکار کرد که این واقعیت تلخ و آزارنده، در داد و ستدهای دانشگاهی نهادینه شده و گویی امری طبیعی و گریز ناپذیر است. همگان در دوره تحصیل خویش به تجربه دریافته اند که برخی از اساتید، آن چنان خدایگانه به دانشجویان می نگرند و با آنان گفتگو می کنند که گویی از عالم و سنخ دیگرند و این تعامل حتی در دوره های تکمیلی نیز دیده می شود. دکتر آیینه وند بر خلاف این مسیر حرکت کرد، با ادب و متواضعانه پیش رفت. کم سخن می گفت و در نقد کلام دیگران، حتی دانشجویان از حریم اعتدال بیرون نمی رفت. گاه آن چنان به سخنان گوینده گوش می داد که گویی همه را پذیرفته است، اما با جمله ای مودبانه نشان می داد که شاید سخن درستی نبوده و لازم باشد جور دیگری به آن نگاه شود.

۳- مرحوم آیینه وند درد دانشجو را درک کرده و آن را درد خود می دانست. بارها در گفتگوها و نشست های دوستانه، از شعارهای واهی دستگاه های ذی ربط، در خصوص رسیدگی به دانشجویان و دانشگاهیان می نالید و خود تا جایی که می توانست در جهت گره گشایی مشکلات و دستگیری از دیگران گام بر می داشت. او برای ارتقای دانش انسانی، به ویژه تاریخ، هزینه های بسیاری کرد و تعبیر “خانواده بزرگ تاریخ” که ناظر به نوع نگاه به مقوله دانش و دانشیان است، سخنی ماندگار از اوست. او دانشجویان و همکاران دانشگاهی را به منزله خانواده می دانست که می بایست با هم یاری و همکاری پیش روند.

۴- دکتر حرام خوری نمی کرد. این مسأله بسیار مهم که امروزه هم چون مرضی سرطانی وارد بدنه مراکز علمی شده و آن را به سرحد مرگ کشانده، مایه عذاب و رنجش آن استاد بود. به خاطر دارم وقتی دانشجویی به اصرار از وی خواسته بود تا نامش را ذیل مقاله ای درج کند، گفت اگر کاری می کردم حرفی نبود، ولی چون برای این مقاله زحمتی نکشیده ام نمی توانم بپذیرم، این در حالی است که برخی از مدرسان، سوگمندانه اعلام نمره دانشجو یا اجازه دفاع از پایان نامه و رساله را به چاپ مقاله مشترک منوط می کنند. بی تردید استفاده از نوشته های دانشجویان که گاه تا رده های متصدیان و مسئولان بالا راه یافته، یکی از حرام خوری های غیر قابل توجیه و به ظاهر مجاز است که برای همیشه مدرس و استاد را به اخذ حقوق حرام مبتلا می سازد. دکتر آیینه وند به توان قلمی خویش تکیه داشت و بهره گیری از زحمات دیگران را دون شأن خود می دانست.

دکتر صادق آیینه وند، البته همانند همه آدمیان، چه بسا در دوره های از زندگی نقص و عیب هایی داشت، اما ویژگی های ماندگار و کم نظیرش، همیشه او را در دل دانشیان تاریخ و علوم انسانی مانا ساخته و یادش را گرامی می دارد. روحش شاد و راهش پر رهرو باد.