سیاوش جمادی: نتوانسته‌ایم مفاهیمی چون آزادی، شناخت، رابطه عین و ذهن و اساسا خود انسان را از نو طرح کنیم
«دین آنلاین» با این عناوین اقتباسی، روزنامه «فرهیختگان» را مرور کرده است: «تفکر مستقل در ایران شکل نگرفته و ما نتوانسته‌ایم مفاهیمی چون آزادی، شناخت، رابطه عین و ذهن و اساسا خود انسان را از نو طرح کنیم»، «بیست و چهار میلیارد تومان بودجه نهاد نمازجمعه در ۲سال»، «علی اکبر ولایتی: اختلافات ایران و عربستان با ید با مذاکره حل شود»، «معاون جدید ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش: حضور زنان در ورزشگاه‌ها از منظر وزارتخانه امری طبیعی است، اما هر تغییر اجتماعی نیازمند تفاهم بین دستگاه‌های مختلف و گرفتن مجوزهای قانونی و شرعی است»
روزنامه فرهیختگان در صفحه اندیشه، گفتگوی سجاد صداقت با «سیاوش جمادی» در خصوص اندیشه‌های «گوتلوب فرگه» و سنت فلسفه تحلیلی را منتشر ساخته و این مطلب را با عنوان«پرسش از چیستی انسان» به چاپ رسانده است.
در مقدمه این گفتگو آمده است:
گوتلوب فرگه در ۲۶ ژوئیه ۱۹۲۵ چشم از جهان فرو بست. در معرفی او نوشته‌اند که ریاضیدان، منطقدان و فیلسوف برجسته آلمانی اواخر سده نوزدهم و اوایل قرن بیستم بوده است. اما فرگه در ایران کمتر شناخته شده است. سیاوش جمادی مترجم و مولف آثار فلسفی است و زمینه اصلی کار او سنت فلسفه آلمانی بوده است. جمادی همان گونه که خود در ابتدای این گفت‌وگو تاکید می‌کند برای توصیف اندیشه و آرای فرگه به بحث از سنت فلسفه تحلیلی می‌پردازد.
در این گفتگو می خوانیم:
– اجازه دهید بحث را از نسبت گوتلوب فرگه با فلسفه تحلیلی آغاز کنیم. ریشه‌های نگاه فرگه در مباحث فلسفه چیست و چرا می‌توان او را در زمره فیلسوفان تحلیلی دسته‌بندی کرد؟
* به نظر من دلیل این مساله آن است که فرگه زبان، معنا، دریافت، استنباط و فرآیند تفکر را در حوزه منطق و زبان‌شناسی و به اصلاح خودش «حساب محمولات» بررسی کرده است. این بررسی را البته نمی‌توان گفت کاملا تازگی دارد و سرنخ مساله به جریان پست‌کانتی و طرح مساله شناخت بازمی‌گردد. اگر بخواهم به شکل خلاصه این مساله را ساده کنم باید یک سیر اجمالی در تاریخ فلسفه داشته باشم و روش من هم به این‌گونه است؛ چون فرگه را در یک ساختار کلی‌تری می‌بینم. در فلسفه کانت چیزی به اسم گوهر اندیشنده که مجرد و مجزا از جهان مادی باشد، وجود ندارد. اگرچه کانت برای درک حسی و عقلی شرایط پیش تجربی قائل است. این شرایط پیشینی به مفهوم گوهرین بودن فاهمه یا حس نیست. به این دلیل که کانت می‌گوید فاهمه و حس، ترافرازنده یا استعلایی است. اساسا ذهن یا حس و فاهمه آنچه را در خارج و از طریق و منشا تجربه در آن متصور می‌شود، می‌گیرد. کانت تا این مرحله اعلام می‌کند که منشا هر شناختی تجربه است اما تجربه تمام شناخت نیست. اینها به قلمرو نوکانتی تعلق دارند و قابل شناخت از طریق حس و فاهمه نیستند چون تجربه‌شدنی و قابل بازنموده شدن در آگاهی نیستند؛ بنابراین کانت به دلیل اینکه گذار از سوژه به ابژه را بیان می‌کند، کار بزرگی را انجام می‌دهد اما یک مشکل بزرگ به جا می‌گذارد و آن منطقه نومنالی است که آن را در خارج فرض می‌کند.
-چرا کانت درکل ساحت نومنال را انکار نمی‌کند؟
* کانت نمی‌تواند ساحت نومنال را انکار کند برای اینکه باور او این است که ساحت نومنال اگر جنبه تقویمی یا برسازنده ندارد، جنبه تنظیمی دارد و این جنبه است که اگر نباشد یک کلیت از هم می‌پاشد. بنابراین یک منطقه زاید یا اضافی از شناخت، یک منطقه ناشناختنی و به شناخت نیامدنی به نام نومنال باقی می‌گذارد. این جریان یک جریان عظیم پست‌کانتی است که در ایده‌آلیسم آلمانی شکل می‌گیرد و جریان دیگر نوکانتی است. نوکانتی‌ها دوباره شروع می‌کنند برای طرح مساله که شیء خارجی چگونه در ذهن تبدیل به معنا می‌شود و نوکانتی‌هایی مانند ارنست ماخ به آن حد می‌رسند که می‌گویند آنچه در ذهن و تصور ماست همان جهان است و برای انسان، جهانی جز تصوراتش وجود ندارد. این دعوا ادامه پیدا می‌کند تا اینکه به اواخر سده ۱۹ و اوایل سده ۲۰ می‌رسد که در مکتب فرانتس برنتانو این مساله بررسی می‌شود. فرگه از درون این سنت و این مکتب برمی‌خیزد. بنابراین فرگه در منطق نوینی که براساس زبان است بحث را باز می‌کند و به واژه‌ها می‌پردازد. زیرا انسان با واژه‌هاست که بیان فکر و معنا می‌کند و اینکه واژه تا چه حد با مصداق خارجی خود ارتباط دارد و مصداق تا چه حد به مدلول ذهنی و آنچه استنباط و دریافت می‌شود، مرتبط است؛ مسائلی که فرگه هم در زمینه منطق و هم فلسفه ارائه می‌کند. از این جهت است که من می‌گویم نخستین جرقه‌های فلسفه تحلیلی و قاره‌ای یکی از فرگه برمی‌خیزد و دیگری از مکتب فرانکفورت. البته بعد از جنگ اختلافی بین فلسفه‌های قاره‌ای و آنگلوساکسون پیش می‌آید اما همان تفکیک فلسفه قاره‌ای و فلسفه تحلیلی نیز از درون مکتب برنتانو و فرگه و به‌طور کلی از کانت آغاز می‌شود.
-شما از یک سنت فلسفی بحث کردید که در کشور ما به آغازگران این سنت و کسانی چون دکارت و کانت بسیار پرداخته شده است. اما در این میان بحث‌های کمتری از افرادی مانند فرگه گفته شده ، دلایل این مساله را در چه می دانید؟
* آنچه به ذهن من می‌رسد این است که تفکر مستقل در ایران شکل نگرفته است. ما نتوانسته‌ایم مفاهیمی چون آزادی، شناخت، رابطه عین و ذهن و اساسا خود انسان را از نو طرح کنیم. در سنت فلسفی غرب حدود سال ۱۹۲۹ همایشی به نام داووس برگزار شد. این همایش مقابله‌ای بود میان دو جریان فلسفه نوکانتی که یک سوی آن کاسیرر و سوی دیگر هایدگر بود. هر دو گروه هم کانت را تفسیر می‌کردند، اما سرانجام پرسش اساسی همایش این بود که اساسا انسان چیست؟ این پرسش هنوز برای ما و آکادمی‌های فلسفه ما به‌طور مدرن و از نو با تفکر آزاد مطرح نشده است و ذات‌گرایی و گوهر‌اندیشی هنوز وجود دارد که این مساله به فرهنگ ما نیز بازمی‌گردد. این مساله‌ای است که ما هنوز در فلسفه به آن دست پیدا نکرده و از همین طریق به فیلسوفانی چون فرگه هم نرسیده‌ایم.
در صفحه «اندیشه»، این عنوان نیز منتشر شده است:
یادداشت «از سوژه تا ابژه»؛ نظری به سنت فلسفه تحلیلی
در صفحه «اندیشه» به این اخبار کوتاه پرداخته شده است:
پژوهش‌هایی در آثار بوعلی‌سینا
جعفر آقایانی‌چاوشی، مجموعه مقالاتی به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی و فرانسه درباره ابن‌سینا در کتابی نوانتشار با عنوان «پژوهش‌هایی در آثار علمی و فلسفی بوعلی‌سینا» گردآوری و ویرایش کرده است تا مجموعه‌ای منسجم درباره آثار این فیلسوف و دانشمند بزرگ را در دسترس خوانندگان قرار دهد. مقالات در سه بخش فارسی، عربی و لاتین (انگلیسی و فرانسه) تدوین شده است. در بخش فارسی ۱۶ مقاله گردآوری شده است. خوانندگان در این بخش می‌توانند مقالاتی از محمدجواد ناطق، مهدی نجفی‌‌افرا، محمدعلی اژه‌ای، اکبر فایدئی، مهدی دهباشی، سیدمحمد منافیان و دیگران را از نظر بگذرانند. بخش مقالات عربی در بردارنده سه مقاله است. در این بخش مقالاتی از لطفی خیر‌الله، محمد‌المصباحی و محمدعلی آذرشب درباره ابن‌سینا آمده است. بخش لاتین، هشت مقاله از جعفر آقایانی چاوشی، هانس دایبر، سیدزیلور رحمان، ون سهیمی ون‌عبدالله، یانیس اشوتس، لطیمه پروین پیروانی، س. م. عزیزالدین حسین و اسماعیل مارسینکوفسکی را دربرمی‌گیرد. «پژوهش‌هایی در آثار علمی و فلسفی بوعلی‌سینا» در ۴۶۸ صفحه، با شمارگان هزار نسخه، به بهای ۳۰ هزار تومان از سوی بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی‌سینا منتشر شده است.
هویت واقعی مولف رستم‌التواریخ
گروه روش‌شناسی و تاریخ‌نگاری پژوهشکده تاریخ اسلام نشست «هویت واقعی مولف رستم‌التواریخ» را سه‌شنبه ششم مرداد در محل این پژوهشکده برگزار می‌کند. این نشست با حضور جلیل نوذری و جمشید کیان‌فر و از ساعت ۱۷ تا ۱۹ برگزار می‌شود. پژوهشکده تاریخ اسلام در خیابان ولی‌عصر(عج)، خیابان شهید عباسپور، خیابان رستگاران، کوچه شهروز شرقی پلاک ۹ واقع است.
مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی
شماره جدید دوفصلنامه «مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی» از سوی پژوهشکده فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر شد. «اندیشه سیاسی به‌مثابه دانشی میان‌رشته‌ای: روایتی دلالتی- پارادایمی»، «اجتماع‌گرایی به‌مثابه روش تحلیل: تلاشی برای بومی‌نگری در علوم اجتماعی»، «چالش‌های انجام مطالعات فرهنگی در ایران و افق‌های پیش‌رو»، «نقش و مفهوم «فضا» در بازآفرینی نظریه معماری و علوم اجتماعی»، «مطالعه ساخت اجتماعی حوادث ناشی از کار (مطالعه موردی کارگران معادن زغال‌سنگ منطقه کوهبنان کرمان و طبس)»، «الگوی استفاده از اینترنت در طراحی برنامه‌های پس از مدرسه» و «بررسی دیدگاه‌های روان‌شناختی عطار براساس مکتب انسان‌گرایی با رویکرد میان‌رشته‌ای» عناوین مقالات درج‌شده در این شماره هستند.
«در خدمت و خیانت روشنفکران» نقد می‌شود
در ادامه سلسله‌نشست‌های دوشنبه‌های «کتاب اندیشه»، کتاب «در خدمت و خیانت روشنفکران» اثر تاریخی جلال آل‌احمد نقد و بررسی می‌شود. در این نشست که با موضوع نگاهی دوباره به این اثر تاریخی جلال آل‌احمد برگزار می‌شود، صادق زیباکلام و ابراهیم فیاض سخنرانی خواهند کرد. این برنامه دوشنبه پنجم مرداد ۹۴ ساعت ۱۷:۳۰ در سالن اجتماعات فرهنگسرای اندیشه واقع در خیابان شریعتی، نرسیده به پل سیدخندان، بوستان اندیشه برگزار می‌شود. این کتاب مانیفست فکری جلال آل‌احمد است که بعد از قیام پانزده خرداد نوشته شده و نویسنده در آن عقاید و ایدئولوژی‌های گذشته خود را نقد می‌کند.
دیگر عناوین منتشر شده در روزنامه امروز، از این قرار است:
– بیست و چهار میلیارد تومان بودجه نهاد نمازجمعه در ۲سال
– علی اکبر ولایتی: اختلافات ایران و عربستان با ید با مذاکره حل شود
– یادداشت «سرهم‌بندی تاریخی»؛ کتاب‌سازی در تاریخ ایران باستان/به قلم سیدصادق سجادی، استاد دانشگاه
– محمدرضا رستمی، معاون جدید ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش: در دوره‌ای قرار گرفته‌ایم که دوره ارتباط مشارکتی در فضای مجازی است و هرگونه اقدام برای مقابله و محدودکردن محکوم به شکست است. حضور زنان در ورزشگاه‌ها از منظر وزارتخانه امری طبیعی است، اما هر تغییر اجتماعی نیازمند تفاهم بین دستگاه‌های مختلف و گرفتن مجوزهای قانونی و شرعی است.
– یادداشت «تهران وارد معادله می‌شود»؛ نسخه جدید مسکو و واشنگتن برای بحران سوریه/ به قلم آرش فرح‌زاد
– سفر پرهزینه ملک سلمان به فرانسه
– ادامه حملات هوایی عربستان به یمن؛ ۵۵ کشته غیرنظامی در تعز
– یادداشت «یک شمشیر با دو لبه تیز» به قلم مازیار آقازاده/با موضوع تحرکات نظامی دو روز گذشته ترکیه علیه مواضع داعش در سوریه و پایگاه‌های گروه پ‌ک‌ک در شمال عراق
– اردوغان: فرقی بین داعش و پ‌ک‌ک وجود ندارد و دولت ترکیه هر دو گروه را تروریستی می‌داند و علیه هر دو وارد عمل شده است
«دین آنلاین» با این عناوین اقتباسی، روزنامه «فرهیختگان» را مرور کرده است: «تفکر مستقل در ایران شکل نگرفته و ما نتوانسته‌ایم مفاهیمی چون آزادی، شناخت، رابطه عین و ذهن و اساسا خود انسان را از نو طرح کنیم»، «بیست و چهار میلیارد تومان بودجه نهاد نمازجمعه در ۲سال»، «علی اکبر ولایتی: اختلافات ایران و عربستان با ید با مذاکره حل شود»، «معاون جدید ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش: حضور زنان در ورزشگاه‌ها از منظر وزارتخانه امری طبیعی است، اما هر تغییر اجتماعی نیازمند تفاهم بین دستگاه‌های مختلف و گرفتن مجوزهای قانونی و شرعی است»مرور مطبوعات/ یک‌شنبه ۴ مرداد/ روزنامه فرهیختگان
