تنوع در آموزش دینی به رنگ دانشگاه ادیان و مذاهب

سخنان رهبری در دیدار با دست‌اندرکاران و کارگزاران حج و همچنین سخنان سیدحسن خمینی در مراسم رونمایی از تمبر نودمین سالگرد تولد روزنامه اطلاعات، از موضوعاتی هستند که پیش از این در مرور روزنامه های «شرق» و «اعتماد» به آنها اشاره شده بود و روزنامه فرهیختگان نیز در همان سطح به آن پرداخته است.

دانشگاه ادیان و مذاهب یکی از مراجع معتبر در زمینه مطالعات اسلامی به شمار می‌آید
روزنامه فرهیختگان در صفحه ۷ و در گزارشی به قلم پیوند نیک‌پی، نگاهی به تاریخچه و فعالیت‌های دانشگاه ادیان و مذاهب انداخته و ذیل عنوان «تنوع در آموزش دینی» آورده است:
«پیچیدگی دانش بشری کار را به جایی رسانده است که دیگر نمی‌توان بحث و مطالعه درباره آن را به چند طرح پژوهشی و کتاب محدود کرد. همین شرایط و ورود دانش‌های میان‌رشته‌ای به دسته‌بندی‌های دانش کشور فضایی را فراهم کرده است که با برنامه‌ریزی‌های کلان و منظم، بخشی از بودجه‌های آموزشی و پژوهشی به برخی از بخش‌های خاص تعلق گیرد.
ادیان و مذاهب مختلفی که این روزها در زندگی افراد نقش موثری دارند، بخشی از این دانش‌های میان‌رشته‌ای هستند که در ایران با توجه به سازمان مدیریتی و زندگی مردم توجه ویژه‌ای به آنها شده است. همین موضوع باعث شده است که سال ۷۳ اتفاقی در آموزش عالی کشور بیفتد که تا قبل از آن سابقه نداشته و آن هم تاسیس دانشگاهی به نام «دانشگاه ادیان و مذاهب» است.
دانشگاهی که در عمر ۲۱ ساله خود توانسته است خدمات ارزنده‌ای در زمینه علمی و پژوهشی به آموزش کشور ارائه دهد. «فرهیختگان» در این گزارش با نگاهی به تاریخچه تاسیس این نهاد، فعالیت‌های این مجموعه را بررسی کرده است.

دانشگاهی برای دین
عزم تعدادی از دانش‌آموختگان حوزه علمیه قم در سال ۱۳۷۳ برای تخصص در سه رشته ادیان ابراهیمی (مسیحیت و یهودیت)، ادیان شرق (بودائیسم، هندوئیسم، خاور دور و ایران باستان) و مذاهب اسلامی (مذاهب کلامی، فرق و عرفان و تصوف) جرقه اولیه تشکیل دانشگاه ادیان و مذاهب را زد. آنها با برنامه‌ریزی گروهی‌ای که در زمینه مطالعه این سه رشته داشتند، در دوره‌ای چهار ساله افزون بر مطالعه در آن سه رشته، با زبان انگلیسی، سانسکریت و عبری نیز آشنا شدند. این فرآیند تا جایی ادامه پیدا کرد که در سال ۱۳۸۳به دنبال پیگیری‌های این دسته از دانش‌آموختگان، سرفصل‌های سه رشته تدوین و برای تایید به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری وقت پیشنهاد شد. یک سال بعد از تایید سرفصل‌ها ازسوی وزارت علوم، مرکز آموزش عالی مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب افتتاح شد و نخستین دانشجویان در زمینه علوم حوزوی مشغول تحصیل شدند. نکته جالب در این میان آن است که در همان سال، سه رشته دیگر به سه رشته‌ای که به آن اشاره شد، اضافه شد و از آن جایی که اولین‌بار بود که در کشور تدریس می‌شدند، سرفصل‌هایی توسط اعضای هیات‌علمی نوشته و بدون تایید وزارت علوم، یک سال در این دانشگاه پیاده شدند و سال بعد توانستند برای این رشته‌ها مجوز بگیرند.
چهار سال بعد وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با پیشنهاد ارتقای درجه علمی این مرکز موافقت کرد و این مجموعه توانست به دانشگاهی به نام «ادیان و مذاهب» ارتقا یابد. اما این ارتقا بی‌حاشیه نبود، چراکه بعد از موافقت اولیه محمدمهدی زاهدی، وزیر علوم وقت این دانشگاه مرحله «توافق اصولی» را پشت‌سر نگذاشت و موافقت قطعی از سوی وزیر علوم اعلام شد. مرحله توافق اصولی یکی از سخت‌ترین فیلتر‌هایی است که کمتر دانشگاه جدید‌التاسیسی می‌تواند به راحتی از آن بگذرد، چراکه در این مرحله باید اعلام نیاز و امکان‌سنجی از سوی شورای گسترش آموزش عالی با بررسی‌های دقیق زیرساختی و نیروی انسانی صورت‌گیرد، در حالی که این دانشگاه بدون این سختگیری‌های قانونی موافقت قطعی را کسب کرد.

هیات‌موسس، راس هرم تصمیم‌گیری
ستون‌های اجرایی اصلی این مجموعه را هیات‌موسس، هیات‌امنا، شورای دانشگاه و رئیس دانشگاه تشکیل می‌دهند. هیات‌موسس این دانشگاه افرادی چون سیدابوالحسن نواب، محمدعلی تسخیری، محسن جوادی، حمید حوالی‌شهریاری، محمدعلی شمالی و چند نفر از فعالان حوزه هستند. فعالیت‌های هیات‌موسس این مجموعه کمی متفاوت از دیگر هیات‌موسس دانشگا‌ه‌هاست چراکه در کنار تعیین سیاست‌های کلی، نظارت مستقیم بر فعالیت‌های خرد فرهنگی، پژوهشی و علمی دارند. هیات‌موسس این مجموعه که دومین رکن اصلی این دانشگاه به شمار می‌آید از نماینده شورای عالی حوزه علمیه، نماینده وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، استاندار قم، رئیس دانشگاه و سه نفر از اعضای هیات‌موسس تشکیل شده است. شورای دانشگاه و رئیس دانشگاه به‌عنوان اهرم اجرایی در این مجموعه وظیفه پیاده‌سازی سیاست‌های هیات‌موسس و هیات‌امنا را برعهده دارند و در این میان رئیس دانشگاه هم با پیشنهاد و تایید همین دو رکن اصلی انتخاب می‌شود.

۴۷تفاهمنامه، رمزتمایز
فعالیت متفاوت در زمینه آموزشی و پژوهشی باعث شده است این دانشگاه جایگاه کم‌نظیری در زمینه آموزش‌های حوزوی داشته باشد. ممیزی انجام شده وزارت علوم در سال۹۲ـ۱۳۹۱ درباره رشته‌های مرتبط با ادیان و مذاهب نشان می‌دهد با وجود آنکه برخی رشته‌های آموزشی در دانشگاه ادیان و مذاهب در ۱۹ دانشگاه دیگر کشور تدریس می‌شود، اما هیچ دانشگاهی همه این رشته‌‌ها را در کنار هم ارائه نمی‌دهد. مقایسه وضعیت آموزشی این رشته‌ها در دانشگاه ادیان و مذاهب با همین رشته‌ها یا رشته‌های مشابه در دانشگاه‌های مهم کشور، منطقه (مانند ترکیه و لبنان) و جهان (مانند آلمان و انگلیس) بیانگر آن است که توسعه کمی و کیفی چند سال نخست تاسیس این دانشگاه در رشته‌های آموزشی و پژوهشی به نسبت با وضعیت مشابه آموزشی و پژوهشی رقیبان منطقه‌ای و بین‌المللی این دانشگاه از وضعیت مناسبی برخوردار است. اما در کنار اینها، انتقادات و حاشیه‌هایی در زمینه فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی به این دانشگاه وارد است.
برخی فعالان این حوزه بر این باورند حضور برخی استادان یهودی و مسیحی باعث شده است این دانشگاه از اهداف اصلی خود دور بماند و این موضوع بستر تبلیغ دیگر ادیان در این دانشگاه را فراهم کرده است. دانشگاه ادیان و مذاهب با کارنامه‌ای که از خود ارائه داده توانسته است یکی از مراجع معتبر در زمینه مطالعات اسلامی به شمار بیاید، چراکه در کارنامه‌ همکاری‌های این مجموعه نزدیک ۴۷ تفاهمنامه با دانشگاه‌های بین‌المللی ازجمله دانشگاه اندونزی، دانشگاه گوته آلمان، دانشگاه پاپی لاترانزه ایتالیا در این مجموعه وجود دارد.

دانشگاه حضوری و مجازی
دانشجویان و پژوهشگران دانشگاه ادیان و مذاهب در رشته‌های مرتبط با کلام، تاریخ و فرق شیعه، تاریخ، فقه و کلام مذاهب اسلامی، فلسفه و عرفان اسلامی، تاریخ و الهیات مربوط به مسیحیت، یهودیت، بودائیسم و هندوئیسم و زرتشت و مطالعه تطبیقی ادیان با هم، مطالعات جنسیت و زنان در ادیان و مطالعات دین‌پژوهانه به آموزش و پژوهش مشغول هستند.
دوره‌های حضوری این دانشگاه برای ۱۹ رشته در مقطع کارشناسی‌ارشد و ۱۰ رشته در مقطع دکتری برگزار می‌شود. از طرفی از سال ۱۳۹۱ دوره‌های مجازی هم در این دانشگاه برگزار می‌شود. دانشکده آموزش‌های الکترونیکی دانشگاه ادیان و مذاهب با بهره‌گیری از استاندارد تولید محتوای الکترونیکی، استادان و آموزش‌یاران آشنا با فنون آموزش الکترونیکی، پورتال آموزش الکترونیکی، کتابخانه دیجیتال، با مجور رسمی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، کار خود را آغاز کرد. این دانشکده در تلاش است تمام رشته‌های حضوری را در بخش غیرحضوری فعال کند تا بتواند پذیرای دانشجو از سراسر کشور باشد.

انتشارات موفق، برگ‌برنده
انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب یکی از موفق‌ترین مراکز نشر بین دانشگاه‌های کشور است. وسعت فعالیت‌های انتشارات این دانشگاه کار را به جایی رسانده است که اکنون دو مرکز نشر در این دانشگاه مشغول فعالیتند که یکی از آنها به نشر دانشگاهی تخصیص یافته و تنها بر چاپ و نشر کتب تالیفی و ترجمه‌ای محققان و اعضای هیات‌علمی دانشگاه و پژوهشگران حوزه ادیان مذاهب تمرکز دارد و دیگری با نام «نشر ادیان» مخصوص آثار تالیفی و ترجمه‌ای محققان خارج از کشور است. مرکز چاپ و نشر دانشگاه بیش از ۲۱۰ عنوان کتاب را منتشر کرده است.

رئیس سفیر
سیدابوالحسن نواب سال ۱۳۳۷ در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. او پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در سال ۱۳۵۰ وارد حوزه علمیه شد و تا سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی در مدرسه حقانی قم به تحصیل علوم اهل‌بیت مشغول بود. پس از آن، او در موسسه «در راه حق» به فراگیری تفسیر و فلسفه و علوم روز مانند جامعه‌شناسی پرداخت. وی در طول سال‌های تحصیل به تدریس ادبیات عرب، فقه، اصول و علوم قرآنی در مدارس مختلف حوزه علمیه اشتغال داشت و تا سال‌ها بعد به تدریس سطوح عالی در مدارس علمیه تهران ادامه داد.
تاسیس و ریاست مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب که بعدها تبدیل به دانشگاه ادیان و مذاهب شد، مدیریت مرکز خدمات حوزه‌های علمیه، عضویت در هیات‌امنای جامعه‌المصطفی العالمیه(ص) و عضویت در شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت‌(ع) با حکم مقام معظم رهبری از مسئولیت‌ها و فعالیت‌های برجسته او است. سفرهای تبلیغی برای اشاعه دین اسلام از نقاط برجسته کارنامه فعالیت‌های علمی و فرهنگی سیدابوالحسن نواب است. او تاکنون به بیش از ۶۰ کشور دنیا برای فعالیت‌های تبلیغی سفر کرده است.

نشریات دانشگاه ادیان و مذاهب

آموزش علوم انسانی درست، به ما توان مستقل اندیشیدن می‌دهد
فرهیختگان در صفحه ۱۰ به انتشار ترجمه یادداشتی از اسکات ساموئلسون با موضوع نسبت فلسفه و کسب ثروت پرداخته است. این روزنامه در توضیحی در خصوص این یادداشت نوشته است:
«متنی که پیش روی شماست نوشته‌ای از اسکات ساموئلسون، فیلسوف و نویسنده‌ای است که کتاب «ژرف‌ترین زندگی انسانی: درآمدی به فلسفه برای همه» مهم‌ترین اثر او است. سامئولسون این کتاب را سال ۲۰۱۴ منتشر کرد. یکی از وجوه مهم سامئولسون در دنیای امروز فلسفه نوع نگاه خاص‌اش به مقوله فلسفه و نسبت آن با زندگی مردم عادی است. او سعی می‌کند در آثار خود تمامی علاقه‌مندان به فلسفه و همچنین آنانی را که به‌طور آکادمیک به مطالعه فلسفه پرداخته‌اند، خطاب قرار دهد و به این ترتیب از نسبت میان فلسفه‌ورزی و تاثیر آن بر وجوه گوناگون زندگی فردی در جامعه امروز سخن بگوید. او با بیان سوال‌هایی نظیر فلسفه چیست؟ خوشبختی چیست؟ ماهیت خوب و بد چیست؟ به بحث درباره زندگی و چگونگی تاثیر آن بر فلسفه و رابطه متقابل آن می‌پردازد. ساموئلسون به‌عنوان نویسنده‌ای شناخته می‌شود که استعداد ویژه‌ای در بیان مفاهیم فلسفی در قالب داستان دارد و به همین دلیل است که نوشته‌های او برای اقشار گوناگونی جامعه قابلیت خواندن دارد. متنی که در ادامه خواهید خواند برگردان مقاله‌ای از ساموئلسون درباره نسبت فلسفه و کسب ثروت در جامعه امروز است. نویسنده در این مقاله با بیان مطالبی درباره علاقه افراد گوناگون جامعه به فلسفه، راه کسب ثروت از این طریق و سرمایه‌گذاری در آن را واکاوی می‌کند. تا کنون درباره این موضوع و نگاه فلسفی به زندگی کتاب‌های دیگری نیز به زبان فارسی ترجمه شده است. «وزن چیزها»، پرسش‌های اساسی فلسفه و پرسش‌هایی برای زندگی بخشی از این کتاب‌ها را شامل می‌شود که روانه بازار کتاب در ایران شده است.»

در این یادداشت که با عنوان «آیا شما به سقراط کار می‌دهید؟» و با ترجمه مهدی بهلولی منتشر شده، می خوانیم:
«کاشف به عمل آمد که تحصیل در علوم انسانی گزینش شغلی چندان بدی هم نیست؛ اما ارزش راستین این علوم را در جای دیگری باید جست .این افسانه که پولی در تحصیل در رشته‌های علوم انسانی نیست به تازگی از سوی انجمن دانشکده‌ها و دانشگاه‌های آمریکایی و مرکز ملی نظام مدیریت آموزش عالی رد شد.
پژوهش آنها که در ژانویه امسال (۲۰۱۴) منتشر شد، تحلیلی بود بر داده‌های اداره آمار آموزش و شغل حدود سه میلیون نفر از ساکنان آمریکا. در این پژوهش مشخص شد که «در سال‌های اوج درآمد (۵۶ تا ۶۰ سالگی) کارکنانی که در علوم انسانی یا علوم اجتماعی به‌عنوان کارشناس تخصص گرفته‌ بودند سالانه به‌طور میانگین حدود دو هزار دلار بیش از کسانی حقوق گرفته‌اند که به‌عنوان کارشناس در زمینه‌های حرفه‌ای یا پیش‌حرفه‌ای تخصص گرفته بودند.»
این پژوهش نشان داد: اکثریت زیادی از کارفرماها از اینکه بتوانند دانش‌آموختگانی را به کار بگیرند که «توانمندی به اثبات رساندن سنجش‌گرایانه اندیشه، خوب ارتباط برقرار کردن و حل مساله‌های پیچیده را دارند» ناامید هستند. اینها همان مهارت‌هایی هستند که میان ما و مطالعه علوم انسانی پیوند می‌زنند.
به‌عنوان کسی که در دانشکده‌ای عمومی، فلسفه خوانده است از چنین تلاش‌هایی سپاسگزاری می‌کنم؛ تلاش‌هایی که از رشته‌های فرهنگی در برابر تاخت‌وتازها دفاع می‌کنند. اما شک دارم که فروش فلسفه به‌عنوان راهی برای رسیدن به ثروت آینده موثر باشد؛ چه تعداد از خانواده‌ها حاضرند برای بچه‌های خود پول خرج کنند تا یک دوره نظریه اخلاقی را بگذرانند برای اینکه بتوانند در یک سرمایه‌گذاری، ۰۳/۰ درصد سود بیشتری ببرند؟ من هنوز دانشجویی ندیده‌ام که پس از خواندن «متافیزیک» ارسطو بانگ بردارد که «این متن می‌تواند ما را به سود ۴۱ درصدی شرکت جهانی ماشین‌های بازرگانی برساند.»
اندیشیدن به ارزش‌های علوم انسانی، البته بیشتر در چارچوب درآمد و کار، نکته مهمی را نادیده می‌گیرد. هر جامعه‌ای باید بکوشد مردمانی آزاد تربیت کند که سخت دغدغه «جست‌وجوی خوشبختی» دارند نه‌ جامعه‌ای که از کارمندانی تشکیل شده که خوب پاداش می‌گیرند و خوب رفتار می‌کنند .آموزش علوم انسانی درست، ذهن را به هنر و ایده‌های بزرگ مجهز می‌کند، به ما توان مستقل اندیشیدن می‌دهد و به جهان با همه پیچیدگی و بزرگی‌اش ارج می‌گذارد .آیا کسی هست که درد آرزو برای معنا را احساس نکند؛ معنایی که آن سوی کار و سیاست‌هاست و با رازهای زندگی، دلباختگی، درد و مرگ درگیر می‌شود؟
زمانی دانشجویی داشتم که کارگر کارخانه بود .او همه نوشته‌های شوپنهاور را خواند تنها برای اینکه چند خطی را بیابد که من در کلاس درس از شوپنهاور بازگو کرده بودم. یک کلاهبردار پیشین، نامه‌ای نیشدار برای من نوشت درباره ستم حداقل محکومیت اجباری، با این استدلال که این حداقل محکومیت برای وفادار ماندن به یکی از استانداردهای انتقام‌جویانه یا سودگرایانه‌ای، که او در کتاب «درآمدی به اخلاق» خوانده بود، به نحو فلاکت‌باری شکست می‌خورد.
یک آموزگار موسیقی پیش‌دبستانی را دیدم که بر «جمهوری» افلاطون نوری تازه انداخته بود. یک کهنه‌سرباز خودسر، دلباخته منطق شد، (او هم‌اکنون در برکلی مشغول به پایان رساندن مدرسه عالی حقوق است.)
یک پناهنده سودانی، با ترس و لرز از من پرسید آیا ما می‌توانیم استدلال‌های آزادی مذهب‌ها را بخوانیم؟ هیچ چیزی برای من حیاتی‌تر از جان لاک – یا راستش را بخواهید علوم انسانی- نیست. من شادمان می‌شوم از اینکه دانشجویانی که در رشته‌هایی همانند فلسفه تخصص می‌گیرند، سرانجام همان اندازه یا حتی بیشتر از کسانی پول درآورند که در رشته‌های تجاری تخصص می‌گیرند. اما این موضوع از دلیل اصلی که فکر می‌کنم ما باید در علوم انسانی سرمایه‌گذاری کنیم، بسیار دور است.»

در صفحه «اندیشه»، این عنوان نیز به چشم می‌خورد:
محمود طلوعی درگذشت/ تاریخ‌نگار پهلوی‌ها

در صفحه «اندیشه» به این اخبار کوتاه پرداخته شده است:
امت و امامت نقد می‌‌شود
در ادامه سلسله‌نشست دوشنبه‌های کتاب اندیشه، کتاب «امت و امامت» اثر علی شریعتی نقد و بررسی می‌شود. کتاب «امت و امامت» نوشتاری از مجموعه سخنرانی‌ها و درس‌های مرحوم علی شریعتی در حسینیه ارشاد است. این برنامه دوشنبه دوم شهریور از ساعت ۱۷ با حضور احسان شریعتی و عباس منوچهری در سالن اجتماعات فرهنگسرای اندیشه واقع در خیابان شریعتی، نرسیده به پل سیدخندان، بوستان اندیشه برگزارمی‌شود.

عهدین از منظر قرآن
نشست «از تحریف تا تصدیق؛ عهدین از منظر قرآن» از سوی کارگروه مطالعات قرآنی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار می‌شود. مهراب صادق‌نیا، عضو هیات‌علمی دانشگاه ادیان و مذاهب و محمد کاشانی در این نشست موضع قرآن کریم درباره عهدین را از منظر قرآن کریم بررسی می‌کند. علاقه‌مندان برای حضور در این نشست می‌توانند ساعت ۱۷:۳۰ امروز (یکشنبه اول شهریور ۱۳۹۴) به خانه اندیشمندان علوم انسانی واقع در خیابان استاد نجات‌اللهی، نبش خیابان ورشو مراجعه کنند.

سرمایه نقد می‌شود
موسسه مطالعات سیاسی اقتصادی پرسش، درسگفتار نقد و بررسی سرمایه اثر کارل مارکس با عنوان «نظرات مارکس درباره نظام اعتباری/ جلد سوم/ فصول ۲۷ تا ۳۷» را برگزار می‌کند. این درسگفتار با تدریس حسن مرتضوی از شنبه ۳۱ مرداد ساعت ۱۷:۳۰ تا ۱۹:۳۰ آغاز می‌شود. موسسه پرسش در تهران، خیابان قائم‌مقام فراهانی، نرسیده به خیابان شهید مطهری، کوچه شبنم، پلاک ۳ واقع است.

فلسفه‌ زندگی؛ تاملاتی در باب حیات، معنا و اخلاق
کتاب «فلسفه زندگی؛ تاملاتی در باب حیات، معنا و اخلاق» در شهر کتاب مرکزی نقد و بررسی می‌شود. این کتاب نوشته‌ کریستوفر همیلتن با ترجمه‌ میثم محمدامینی و به همت فرهنگ نشر نو منتشر شده است. کتاب مجموعه‌ای است از چند جستار یا مقاله‌ فلسفی که در تقسیم‌بندی رایج حوزه‌ «فلسفه‌ اخلاق» قرار می‌گیرد. نشست هفتگی شهر کتاب سه‌شنبه سوم شهریور ساعت ۱۶:۳۰ به نقد و بررسی کتاب «فلسفه‌ زندگی» اختصاص دارد که با حضور ضیاء موحد، محسن جوادی، حسین‌ شیخ‌رضایی و میثم محمدامینی در مرکز فرهنگی شهر کتاب واقع در خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمد قصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ سوم برگزار می‌شود.

دیگر عناوین منتشر شده در «فرهیختگان» امروز، از این قرار است:

«برای منفعتی‌گذرا منافع ملی را مخدوش نکنید»، گزارشی از نامه سرگشاده معاون وزیر ارشاد به سرافراز در اعتراض به گزارش ۲۰:۳۰ /تنظیم کننده: مهربانو ابدی‌دوست

جزئیات جشنواره هنر و ادبیات دینی و پژوهشی قرآن و عترت از سوی معاون دانشجویی و فرهنگی دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ شد

نوازندگان خارجی کنسرت «ناظری» اجازه ورود به ایران نگرفتند/ بعد از آنکه اماکن ناجا مجوز برگزاری کنسرت کیهان کلهر را نداد، حالا هم نیروی انتظامی مجوز ورود نوازندگان خارجی به ایران را صادر نکرده و این کنسرت فقط چند روز مانده به اجرا دچار مشکل شده است.