ساخت آثار سینمایی مذهبی در ایران و غرب با چالش روبروست

چالش‌های تصویرکردن زندگی مسیح
شرق در صفحه ۱۱ مقاله ای به قلم «جفری اچ. ماهان»، استاد رسانه و فرهنگ در دانشگاه دنور به چاپ رسانده و  به مروری کوتاه بر فیلم های ساخته شده در مورد مسیح پرداخته است. در بخش هایی از این مقاله می خوانیم:

– ساختن فیلم درباره زندگی مسیح همیشه مشکل‌ساز بوده و همیشه با واکنش‌های ضدونقیض روبه‌رو شده است.

– مخالفت با بت‌سازی همیشه یکی از دلایل دل‌نگرانی درباره نمایش بصری مسیح بوده است. پروتستان‌ها به‌طور ویژه از قدیم نسبت به درستی تصویرکردن مسیح دغدغه داشتند.

– چطور باید مسیح را تصویر کنیم؟ آیا او مهربان و آرام است یا شمایلی مردانه دارد که دربرابر شروران می‌ایستد؟ کدام عناصر کتاب مقدس باید در فیلم وجود داشته باشند و کدام‌ها باید حذف شوند؟ آیا تأکید بر آموزه‌های او و شفابخشی او در تضاد با گفته‌های مقامات کلیسای کاتولیک و یهودیان نیست؟ چالش ترجمه، نقل حرف‌به‌حرف و تفسیر زندگی چهره‌ای الهی هرگاه کسی به‌طور خلاقانه با متون مقدس کار می‌کند، خود را نشان می‌دهند. این مسائل به‌ویژه وقتی تلاش می‌شود زندگی مسیح در سینما روایت شود، بروز می‌کند.

– فیلم‌هایی که زندگی مسیح را روایت می‌کنند برای روایت خود از چند انجیل الهام می‌گیرند. این رویکرد همسان‌سازانه درواقع اتحاد اناجیل را می‌پذیرد. با این کار، فیلم‌ساز تفسیری غالب را تحمیل می‌کند که دربرابر زاویه دید متمایز هر کدام از نویسندگان یکی از اناجیل قرار می‌گیرد.

– اگر فیلم‌سازها بخواهند کاری فراتر از ارائه تصویری مقتبس از متن انجیل انجام دهند، باید با سؤال‌های مختلفی دست‌وپنجه نرم کنند و پاسخی پیش‌روی مخاطب بگذارند. آیا فیلم‌ساز می‌تواند شفادادن بیماران، راه‌رفتن روی آب، چندبرابر کردن قرص‌های نان و ماهی‌های صیدشده و زنده‌کردن مردگان توسط مسیح را نمایش دهد و مخاطب حس نکند مسیح هم یک حقه سینمایی دیگر است؟ تصویرسازی واقع‌گرایانه سینما، پرداختن به موضع جدل اعتقادی درباره معنای رستاخیز را دشوار می‌کند.

ارتباط عاطفی با مضمون فیلم محمد(ص)، کار تولید را آسان کرد
در یاددشت کوتاه محمد فوقانی، عکاس فیلم محمد رسول‌الله(ص) در شرق، در عین حال که به کمبود ابزار و امکانات برای ساخت چنین فیلمی اشاره شده، از تلاش مضاعف دست اندرکاران این فیلم یاد شده است.

وی در بخشی دیگر از این یادداشت، آورده است: معتقدم عکاسی بیش از هر چیز با عواطف و احساسات گره می‌خورد و در این فیلم، تمامی عوامل، ارتباط عاطفی خاصی با مضمون فیلم داشتند و این اتفاق درباره من هم وجود داشت.

ریسک ساخت فیلم و سریال مذهبی بالاست
سحر عصرآزاد در یادداشتی با عنوان «چالش‌های پیش‌ِروی سینمای مذهبی» به محدودیت های سی و اندی ساله تولید فیلم‌های مذهبی اشاره کرده و دلایل آن را، سلیقه و نگاه خاص برخی کارشناسان مذهبی و… و ریسک‌پذیری پایینِ نویسندگان و فیلم‌سازان دانسته است.

نگارنده با تاکید بر این نکته که «ورود به حیطه‌هایی که جایگاهی ریشه‌دار و تعریف‌شده در باور و اعتقادات مسلمانان دارند، از گزینه‌هایی بود که می‌توانست چهره‌ای جدید از سینما ثبت کند» به ضرورت توجه به قصه‌ها و داستان‌های مذهبی و بایدها و نبایدهای پرداختن به این وجه مغفول تاکید نموده است.

در این مطلب، فیلم ها و سریال هایی چون «محمد رسول‌الله(ص)» ساخته مصطفی عقاد، «سفیر» ساخته شده توسط فریبرز صالح و «روز واقعه» الگوهایی برای این ژانر معرفی شده اند.

عصرآزاد معتقد است «تصویرکردن قصه‌ها و روایت‌های مذهبی و تاریخ اسلام که با محور قراردادن شخصیتی فرعی آغاز شده بود، به‌تدریج کارکرد خود را از دست داد و تبدیل به اولین و سهل‌ترین انتخاب شد که دیگر جذابیتی هم برای مخاطب نداشت.
به نظر می‌آید این چالش همچنان پیش‌ِروی نویسندگان و کارگردانان دغدغه‌مند در سینمای مذهبی، قصه‌های انبیا و… وجود دارد؛ چراکه همچنان درباره چارچوب کلی پرداختن به زندگی ائمه بین کارشناسان مذهبی و… اتفاق نظر وجود ندارد و نکته دیگر اینکه کمتر نویسنده و کارگردانی ریسک تجربه‌ای جدید در مسیر شیوه‌های روایتی متفاوت را در این مسیر پر‌خطر می‌پذیرد؛ چراکه همه‌چیز شناور است.»

وقتی متن مقدس، متن تاریخی می‌شود
بهناز شیربانی در گفتگو با روبرت صافاریان، منتقد، به چالش های ساخت آثار مذهبی پرداخته و از قول این منتقد سینما آورده است:
– متن‌های مقدس و داستان زندگی پیامبران، متن‌های تاریخی و گزارش‌های واقع‌گرایانه از واقعیت تاریخ نیستند یا دست‌کم تنها چنین نیستند. این داستان‌ها یک بُعد تمثیلی یا نمادین دارند. به‌همین‌سبب در این نوشته‌ها برخلاف متن‌های رئالیستی توصیف دقیق جزئیات وجود ندارد که اگر وجود می‌داشت تنها می‌توانست ذهن و توجه را از پیام اخلاقی و فضای روحانی داستان یا موقعیت منحرف کند و این اتفاقی است که با به‌تصویرکشیدن این روایت‌ها که لاجرم با جزئیات و بنا به ذات تصویر عکاس رئالیستی‌اند، شاهدش هستیم.

– نشان‌دادن تصویر پیامبران و معصومین در اسلام منع شده است. چون چنان نشان‌دادنی رمزوراز و وجه ماورالطبیعی مقدسین را از آنها سلب می‌کرد و آنها را به موجودات ‌زمینی تقلیل می‌داد. تصور می‌کنم این موضوع تنها به نشان‌دادن چهره پیامبران محدود نمی‌شود بلکه با بصری‌کردن قصص کتاب‌های مقدس و روایت‌های زندگی معصومین نیز اتفاق می‌افتد.

– مردم عموما دوست دارند داستان‌هایی را که در کتاب‌های دینی‌شان خوانده‌اند یا از بزرگانشان شنیده‌اند روی پرده ببینند. من اطلاعات دقیقی ندارم اما گمان می‌کنم بیشتر فیلم‌هایی که درباره حضرت مسیح(ع) ساخته‌ شده‌اند در طول زمان فیلم‌های پرفروشی بوده‌اند.

فتح مکه، نتیجه انعطاف پیامبر اسلام(ص) در متن صلح‌نامه
روزنامه شرق در صفحه ۷ ، به انعکاس سخنان آیت الله هاشمی رفسنجانی در گردهمایی سفرا و نمایندگان ایران در خارج از کشور پرداخته و عنوان «اگر بنا باشد برای منافع کشور مذاکره کنیم، باید به قرآن مراجعه کنیم» را برای آن برگزیده است.

رئیس مجمع تشخیص مصلح نظام با تشریح اتفاقات مقطع صلح حدیبیه تا فتح مکه، به بهانه‌گیری‌های مشرکان در چگونگی تدوین متن صلح‌نامه و انعطافات پیامبر اسلام(ص) اشاره نموده و نتیجه آن انعطافات را، تداوم پیروزی‌های درخشان اسلام و فتح مکه خوانده است.

وی پس از مقایسه برخی ایرادهای آن روزهای مدعیان مسلمانی به پیامبر(ص) با اعتراضات و تخریب‌هایی که این روزها در حق فرزندان مسلمان ایران انجام می‌دهند، گفت: «اگر بنا باشد برای منافع کشور و نجات مردم از خطر جنگ و تهدید، مذاکره کنیم، باید به قرآن مراجعه کنیم که بهترین آیات را درباره صلح‌خواهی دارد.»

دیگر عناوین برگزیده «شرق» امروز:

آیت‌الله عبدالکریم فرحانی، معاون آموزش حوزه‌های علمیه کشور: اطاعت از رهبر معظم انقلاب به عنوان ولی‌امر مسلمین جهان، اطاعت از امام زمان (عج) است.

فریبا پژوه گزارش «یک اقلیم، دو پادشاه»؛ گروهی جدید از «طالبان» افغانستان متولد شد / مخالفان ملااختر محمد منصور، گروه خود را تشکیل داده‌اند و «مولوی محمد رسول» را در استان «فراه» در همسایگی ایران، به‌عنوان رهبر خود برگزیده‌اند