انتشار اثری در باب فقه حکومتی و مقایسه تلقی اهل تسنن و شیعه از اجتهاد
حجت‌الاسلام نعیمیان از انتشار کتابش با عنوان «تشریع الهی تا تدبیر اجتهادی ـ ولایی؛ خاستگاه احکام حکومتی» از مجموعه «مبانی و اصول فقه حکومتی» در آینده خبر داد و گفت: یکی از بخش‌های عمده این اثر مقایسه تدبیر ولایی در تلقی اهل تسنن و شیعه از اجتهاد است.
حجت‌الاسلام و المسلمین ذبیح‌الله نعیمیان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه اندیشه سیاسی اسلام وابسته به دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، با اشاره به پژوهشی در زمینه حکم حکومتی که در پژوهشگاه اندیشه سیاسی اسلام در دست انجام داشته است، عنوان کرد: این پروژه که در ابتدا به صورتی محدود تعیین شده بود و قرار بود در قالب یک جلد کتاب چاپ شود، در عمل و در طی پژوهش مباحثی دیگر را نیز در برگرفت و به چهار جلد رسید که در آینده با عنوان «مبانی و اصول فقه حکومتی» به چاپ و انتشار خواهد رسید.
نعیمیان با اشاره به جلد اول این پژوهش که با عنوان «تشریع الهی تا تدبیر اجتهادی ـ ولایی؛ خاستگاه احکام حکومتی»، منتشر خواهد شد و با بیان این که عنوان این جلد مفهومی دیگر از بحث خاستگاه حکم حکومتی است، اظهار کرد: ما بحث خود را در این مجموعه از قلمرو تشریع الهی شروع کرده‌ایم و پس از آن به مقوله تشریع و ابعاد این مقوله و مشروعیت تشریع توسط پیامبر(ص) و ائمه(ع) و دسته‌بندی روایات تفویض پرداخته‌ایم و انواع ولایت تشریعی را نیز، که زمینه ورود به بحث احکام حکومتی و اختیارات ولایی فقها است، مطرح کرده‌ایم.
وی با اشاره به وجود دو نوع احکام وضعی و تکلیفی در احکام ولایی، بیان کرد: همان گونه که در احکام شرعی ما می‌توانیم این دو نوع را شناسایی کنیم در احکام ولایی و حکومتی هم می‌توانیم دو نوع احکام تکلیفی و وضعی را داشته باشیم که برای مثال در رأس احکام وضعی می‌توان از عزل و نصب‌ها و عفو و بخششی که توسط حاکم می‌تواند جعل شود سخن گفت. در این جا با اجازه و مشروعیتی که ولی امر دارد، می‌تواند در راستای اجرای احکام الهی یک سنخ از احکام وضعی را تشریع و انشاء کند. علاوه بر این می‌توانیم احکام تکلیفی را هم برای او شناسایی کنیم که انواع امر و نهی و ترخیص را در شکل‌های فراگیر یا موردی در بر می‌گیرد.
در فضای اهل تسنن به دلیل این که نوعی نگاه عرفی و زمینی به پیامبر(ص) وجود دارد و شئون پیامبری خوب تقریر نشده و تلقی تا حدی تقلیل‌گرایانه‌ای از فرامین پیامبر(ص) وجود دارد، لذا خاستگاه ولایت حضرت تا حدی تقلیل پیدا کرده است و این نگاه خود را در تعمیم اجتهاد، که به آن حضرت نیز نسبت داده شده، نشان داده است
وی با اشاره به این مطلب که معمولاً از احکام فراگیر تعبیر قانون می‌شود، گفت: قوانین موضوعه‌ای که در مجلس یا دولت وضع می‌شود گونه‌ای از احکام ولایی هستند که هر چند در تلقی رایج، شاید این گونه از احکام را حکم حکومتی تلقی و تعبیر نکنند و معمولاً حکم حکومتی را فقط به احکام موردی اطلاق می‌کنند، اما با نگاهی که در فقه سراغ داریم می‌توانیم بگوئیم که احکام ولایی و حکومتی دو گونه هستند؛ یکی موردی و جزئی و ناظر به اشخاص و دیگری احکام فراگیر که به دلیل این که از اختیارات حاکم یا کارگزاران او هستند و به لحاظ فراگیری نسبی‌ای که دارند با عنوان دیگری شناخته می‌شوند و معمولاً از این سنخ از احکام حکومتی به قوانین یا آئین‌نامه‌ها (در موارد جزئی‌تر) تعبیر می‌شود.
نعیمیان یکی از مباحث مهم این جلد از مجموعه «مبانی و اصول فقه حکومتی» را بحث در باب ماهیت و مشروعیت تقنین حکومتی و انشاء آن در نسبت با بحث ولایت فقیه عنوان کرد و افزود: در این بحث خاستگاه نیابتی ولایت فقیه از ولایت ائمه(ع) و این که ولایت فقیه استمرار ولایت ائمه(ع) است مبنا قرار خواهد گرفت.
وی از مقایسه تدبیر ولایی در تلقی اهل تسنن و شیعه از اجتهاد را مسئله مهم مطرح شده در این جلد عنوان کرد و گفت: در فضای اهل تسنن مفهوم اجتهاد وسعت خاصی پیدا کرده است و مفهوم اجتهاد به پیامبر(ص) نیز تعمیم داده شده است که در تلقی شیعی این تعبیر نادرست است و مخالف با شئون پیامبر(ص) دانسته می‌شود.
وی در این باره اظهار کرد: در فضای اهل تسنن به دلیل این که نوعی نگاه عرفی و زمینی به پیامبر(ص) وجود دارد و شئون پیامبری خوب تقریر نشده و تلقی تا حدی تقلیل‌گرایانه‌ای از فرامین پیامبر(ص) وجود دارد، لذا خاستگاه ولایت حضرت تا حدی تقلیل پیدا کرده است و این نگاه خود را در تعمیم اجتهاد، که به آن حضرت نیز نسبت داده شده، نشان داده است.
نعیمیان افزود: در واقع نسبت دادن مفهوم اجتهاد به رسول گرامی اسلام(ص) زمینه‌ساز نوعی تقلیل شأن ولایی پیامبر(ص) به شأن تبلیغی است؛ در صورتی که از نگاه شیعی، آن حضرت هم شأن ولایی دارد و هم جنبه تبلیغی؛ و در آیه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیاى امر خود را [نیز] اطاعت کنید پس هر گاه در امرى [دینى] اختلاف نظر یافتید اگر به خدا و روز بازپسین ایمان دارید آن را به [کتاب] خدا و [سنت] پیامبر [او] عرضه بدارید این بهتر و نیکفرجامتر است»(نساء/59) اگر بخش اول منحصر به شأن تبلیغی باشد اما بخش دوم گویای شأن ولایی حضرت است. در حالی که در میان اهل تسنن شأن پیامبر(ص) به تبلیغ منحصر شده و در نتیجه شأنی اجتهادی برای پیامبر(ص) قائل شده‌اند.
وی ادامه داد: در نتیجه چنین نگاهی مسئله مهم دیگری نیز به میان آمده است و آن این که خلفا نیز نوعی از تشریع را پیدا کرده‌اند؛ بدون این که مستند چندان قطعی برای این امر داشته باشند. در شیعه فضا متفاوت است و نگاه عقلانی مطرح در شیعه، حتی برای انشای احکام، زمینه‌ای برای بهره‌گیری از مستقلات عقلی است؛ البته بدون این که ما مستقلات عقلی را به عنوان احکام شرعی تلقی کنیم. این مسئله کمک می‌کند تا ما شأن احکام ولایی را در تدبیر امور متغییر، چه در امور خصوصی و چه در امور عمومی، بهتر متوجه شویم.
حجت‌الاسلام نعیمیان از انتشار کتابش با عنوان «تشریع الهی تا تدبیر اجتهادی ـ ولایی؛ خاستگاه احکام حکومتی» از مجموعه «مبانی و اصول فقه حکومتی» در آینده خبر داد و گفت: یکی از بخش‌های عمده این اثر مقایسه تدبیر ولایی در تلقی اهل تسنن و شیعه از اجتهاد است.عضو هیئت علمی پژوهشگاه اندیشه سیاسی اسلام خبر داد:
