آخوند خراسانی، آخوندی به معنای واقعی کلمه
به کوشش دفتر فرهنگی مفاخر خراسان و دانشگاه مفید قم، همایش نکوداشت و آیین رونمایی از پنج عنوان کتاب پیرامون مرحوم آخوند خراسانی، عالم، مفسر اصولی و فقهی حوزه در سالن اجتماعات دانشگاه مفید برگزار گردید.
دبیر علمی همایش: آخوند خراسانی نه تنها در فقه و اصول که در سیاست، فرهنگ و کشورداری نیز مبدع بود
در همایش نکوداشت استادالفقهاء والمجتهدین «آخوند ملامحمد کاظم خراسانی» که آقایان لاریجانی و مسجدجامعی و حجج اسلام شهرستانی، کفایی(نوه مرحوم آخوند خراسانی)، علوی بروجردی(نوه مرحوم آیت الله بروجردی)، سیدجواد و سیدمحمدباقر گلپایگانی(فرزندان آیت الله گلپایگانی)، جعفریان، فاضل میبدی، بنایی، هاشمی نژاد، مرتضوی، یثربی و جمعی از علما و فضلا حضور داشتند، حجت‌الاسلام محمدصادق کاملان به عنوان دبیر علمی همایش با اشاره به تاخیر سه ساله و ناخواسته برگزاری این همایش، به تدوین هفت کتاب توسط «دفتر مفاخر فرهنگی خراسان» اشاره کرد و از رونمایی آنها در انتهای همایش خبر داد.
وی در معرفی عناوین و موضوعات این کتاب‌ها، به کتابی برای پاسخ به شبهاتی در خصوص مشروطه و شخص مرحوم «آخوند خراسانی»، دو جلد مجموعه مقالات، یک جلد حیات‌الاسلام به قلم آقانجفی قوچانی، یک جلد با عنوان «شهدای روحانی مشروطه» به قلم ابراهیم ملکی و دو جلد حاوی اخبار نجف و مستندات آن اشاره کرد و این آثار را محصول تلاش چند ساله اعضای «دفتر فرهنگی مفاخر خراسان» خواند.
کاملان با اشاره به اینکه چهره اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مرحوم «آخوند» مغفول مانده، او را علاوه بر مبدع بودن در فقه و اصول، در سیاست، فرهنگ و کشورداری نیز مبدع خواند و از قول آیت الله وحید خراسانی گفت: «اگر بخواهید علمیت مرحوم «آخوند خراسانی» را بفهمید، به حواشی او بر مکاسب توجه کنید، چون کفایه ایشان چنانکه باید و شاید علمیت او را نشان نمی دهد.»
دبیر علمی این همایش افزود: «وقتی دارالفنون ایجاد شد، علما تحصیل و رفت و آمد در آن را تحریم کردند، اما «آخوند خراسانی» کاملا آموزش و پرورش و سیستم کلاسیک آن را قبول کرد. ایشان در حالی دستگاه قضاء متحدالشکل را قبول کرد که آقایان آن عصر، قضا را فقط در خانه‌ها و به صورت متفاوت با امروز تایید می کردند»
وی در پایان با تاکید بر لزوم درک شرایط آن زمان و فضای آن دوران برای درک نقش و جایگاه «آخوند خراسانی»، اخلاق ایشان در خانه و خانواده را بحث مهمی دانسته که حوزه‌های علمیه تشنه آن نکات هستند و ابزار امیدواری کرد در همایش‌های بعدی، به این مباحث پرداخته شود.
آیت الله جوادی آملی: قلم حضرت آخوند خراسانی در مبارزه با استعمار، استثمار، استعباد و استحمار بود
آیت الله جوادی آملی در پیامی به این همایش که توسط فرزند این مرجع تقلید قرائت شد، تذکره معاصر استوانه های علمی و دینی را زمینه نشر آثار حیات بخش آنها دانسته و احیای سیره و سنت رجالی که نه به سراغ لغو و لهو رفتند و نه لهو و یاوه به سوی آنها می رفت را دارای سهم تعیین کننده ای در تقویت نهاد حوزه و تربیت عالمان متعهد و ترغیب رهپویان علوم وحیانی دانسته است.
در این پیام آمده است: «نمونه ای از این اساطین که واسطۀ العقد سلسله نوابغ بوده و انبوهی از ابتکارات علمی خویش را بر میراث به جای مانده از سلف صالح افزوده اند و مورَث فخرآفرین عصر و مثل و نسل آینده شده اند، حضرت شیخ محمدکاظم فرزند مولاحسین هروی خراسانی معروف به آخوند خراسانی می باشد. رضوان الله تعالی علیه و علی جمیع العلماء الربانیین. از برگزارکنندگان محترم این نکوداشت وزین سپاسگذاری می شود، هرچند احصاء رهاورد این نابغه قرن اخیر نه در مقام می گنجد و نه در مقاله لکن پیام همایش از آن منظر که همانند سوره های کوتاه در برابر سوره های بلند بلندپروازان اصحاب بیان و صحابه بنان است معذورانه به تبیین برخی نکات اصولی این فهم کم بدیل می پردازد و از ورود در سایر مسائل این بزرگ و فرزانه صرفنظر می شود.»
وی در ادامه، در پنج بند به مباحث اصولی پرداخته و با اشاره به جریان تمایز دانش‌ها از یکدیگر به عنوان یکی از رئوس ثمانیه؛ نوشته است: «در تمایز علوم، آرائی ارائه شده که رای شاخص حضرت آخوند خراسانی رضوان الله تعالی علیه این است: «ان تمایزالعلوم انما هو باختلاف الاغراض الداعیه الی التدوین، الی الموضوعات و الی المحمولات.» این رای نادر مصون از نقد صائب نبوده است لکن نادره ای را در بر دارد که تمام اشکالات وارد را که شاهد بازاری حوزه های دارج است، پرده نشین می کند و ….»
این مرجع تقلید، با اشاره به نقش هدف در دینی لحاظ شدن علوم، نوشته است: «یک علم با همه مجموع مسائلی که دارد، می تواند نسبت به یک عالِم ویژه که هدف الهی دارد، علم دینی باشد و همان علم با همه مسائلی که دارد، نسبت به دانشمندی که «غَرَّتْهُ الدُّنْیا وَ باعَ حَظَّهُ بِالاَرْذَلِ الاَدْنى»، علم بدنی باشد؛ حضرت آخوند خراسانی که هدف از علم دراسه فقه و اصول را علم الوراثه رهبران الهی می دانست و در مبارزه با استعمار، استثمار، استعباد و استحمار قلم زد و قدم برداشت و اقدام نمود و حکومت عقلی قرآن و عدل اهل بیتی(ع) را تنها راه تمدنی می دانست که در متن تدین نهادینه شده است، می توانست همه علوم را در پرتو حکومت یاد شده، دینی ارائه نماید.»
آیت الله استادی: دقت در نکات اخلاقی زندگی مرحوم «آخوند» سبب تقویت دین و دیانت و زندگی طلاب می‌شود
آیت الله استادی در سخنان خود با تاکید بر اینکه امکان پرداختن به هر بعدی از ابعاد زندگی مرحوم «آخوند خراسانی» به علت گستردگی، در یک مجلس امکان پذیر نبوده و به جایی نمی رسد، افزود: «درباره ایشان بالغ بر 150 کتاب و رساله و مقاله نوشته شده و گفتنی‌ها گفته شده است. در باره کتب ایشان نیز چنین است.»
وی با تصریح به نگارش 200 شرح بر کتاب کفایه مرحوم «آخوند»، این میزان اعتنا به یک کتاب در حوزه را بی‌سابقه توصیف کرد و آن را حاکی از ثبوت علمیت ایشان برای حوزه‌های علمیه دانست و با یادآوری تفاوت بعضی از آرای ایشان با گذشتگان، به تاسیسی بودن برخی از نظرات وی اشاره نمود.
این استاد حوزه، صحبت پیرامون اخلاقیات مرحوم «آخوند خراسانی» را نیاز حوزه ها و طلاب برشمرد و سخن در این خصوص، حتی با فرض عدم عمل به آنها را مفید ارزیابی کرد. وی پیشنهاد کرد سیره زندگی و روزشمار و سال‌شمار عمر ایشان تدوین شود تا طلاب از آنها استفاده نمایند.
مدیر اسبق حوزه‌های علمیه، مباحث اخلاقی مرحوم «آخوند خراسانی» را موضوع سخنرانی خود در این جلسه اعلام کرد و با اشاره به حضور ایشان در درس اخلاق آیت الله سیدعلی شوشتری و بهره گیری از تربیت معنوی او، از قول آیت الله محمدعلی شاه‌آبادی، ایشان را زاهدترین انسانی توصیف کرد که در طول عمر دیده و از قول سیداحمد کربلایی ایشان را «توحید خالص» دانست. یکی از اعضای خاندان مرحوم «آخوند» نیز از بی اعتنایی وی به دنیا، عدم استفاده از وجوهات در مصارف شخصی، رفتار کریمانه نسبت به دیگران در عین سخت‌گیری بر خود و فرزندان و مقدم داشتن نیازهای طلاب بر نیازهای فرزندان، به عنوان دیگر محسنات اخلاقی این مرجع بزرگ یاد نموده است.
عضو سابق فقهای شورای نگهبان، دقت در نکات اخلاقی زندگی مرحوم «آخوند» را سبب تقویت دین و دیانت و زندگی طلاب دانست و به این سخن از وی اشاره کرد که می‌فرمود: « اختلاف بین رای من و رای فقهایی که با مشروطیت مخالف هستند یا مخالفت می‌کنند، اختلاف دو فقیه در یک حکم شرعی است و نمی‌تواند مجوز تعارض و خصومت قرار گیرد.»
وی با اشاره به این موضوع که برخی از میزان پذیرش ولایت فقیه توسط مرحوم «آخوند خراسانی» سوال می‌کنند، وجود تفاوت آرا بین فقهای هر عصر و زمان را طبیعی و ناشی از اختلاف سلیقه بر شمرد و اخذ فتوا از برخی فقها برای کوبیدن فقهای دیگر را دور از اخلاق توصیف کرد.
این عضو جامعه مدرسین، مرحوم «آخوند خراسانی» را دارای هیبت و عظمت در منبر تدریس توصیف کرد که هر کسی نمی‌توانست حرفی به زبان آورد اما او را در هنگام حضور در جمع اطرافیان و شاگردان، به صورت یکی از آنان دانست که شناخت ایشان از دیگران به راحتی میسر نبوده است.
آیت الله استادی هرچند حضور 2000 یا 3000 نفر به عنوان شاگردان آن مرحوم در مجلس درس را مبالغه آمیز توصیف کرد، اما درس ایشان را در طول تاریخ حوزه‌های علمیه، هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت، بی‌نظیر توصیف نمود.
وی در بخش دیگری از سخنان، دل کندن مرحوم «آخوند» از درس و بحث و مهاجرت وی به ایران را برای خدمت به مردم در سال‌های مشروطه دانست و گفت: «طلاب علوم دینی هم درصورتی که حضور خود را در بین مردم شهرها، مفید تشخیص دهند، نبایست به بهانه درس و بحث به قم برگردند.»
وی با ضروری دانستن سند معتبر برای نقل قول‌های علمی و آراء بزرگان، ارزش یک کتاب علمی را به این خصوصیت دانست اما تصریح کرد مباحث اخلاقی حتی اگر به دروغ نیز نقل شده باشد، چیزی از اخلاقیات کم نمی‌کند.
آیت الله استادی در ادامه، به نقل بخشی از توصیه‌های اخلاقی مرحوم «آخوند خراسانی» پرداخت و از قول حجت‌الاسلام کفایی، نوه مرحوم «آخوند» به بندی از وصیت‌نامه ایشان اشاره کرد و گفت: «از مرگ خویش نگران نیستم، چون به نزد کسی می‌روم که برای من از شما بهتر است و شما نیز از مرگ من نگران نباشید، چون شما را به کسی می‌سپارم که از برای شما از من بهتر است.»
حجت‌الاسلام معادی‌خواه: عدم ذکر نام «آخوند خراسانی» در شماره های روزنامه تایمز در دوران مشروطه عجیب است
حجت‌الاسلام معادی‌خواه به عنوان دیگر سخنران مراسم، با اشاره به استخراج بازتاب حوادث ایران از اواخر قاجار در روزنامه تایمز لندن، عدم وجود مطلبی درباره مرحوم «آخوند خراسانی» در آن تاریخ را نکته ای عجیب دانست و همچنین عدم ذکر نامی از امیرکبیر در دوران صدارت تا فوت او در آن روزنامه را تعجب برانگیز توصیف نمود.
معادی‌خواه با اشاره به کتبی که امروز رونمایی خواهد شد، آن را خدمتی به تاریخ و روایت دیگری از تاریخ معاصر توصیف کرد و شناخت مرحوم «آخوند خراسانی» را در گروی شناخت تاریخ مشروطه دانست.
او با اشاره به عدم تاریخ‌نگاری درست نهضت مشروطه، وضع تاریخ را چه در حوزه و چه در دانشگاه نامطلوب دانست و یکی از مشکلات تاربخ نهضت مشروطه را تاربخ‌نگاری انحصاری طرفداران آن نهضت برشمرد و از آن متون به عنوان «مشروطه‌سرایی» یاد کرد.
آیت الله سیدحسن خمینی: ایستادگی مرحوم آخوند در برابر منیت درونی، شخصیت او را متمایز کرد
آیت الله سیدحسن خمینی به عنوان آخرین سخنران این همایش، شخصیت مرحوم «آخوند خراسانی» را از چند وجه قابل بررسی دانست و تحقیقات ایشان در حوزه علم اصول را محور همه بحث‌ها در اصول در سالیان متمادی توصیف نمود.
وی تمامی کتب اصولی- به جز چند کتاب- را یا حاشیه بر کتاب ایشان دانست و یا بر مدار و محور فرمایشات ایشان توصیف نمود و حاشیه ایشان بر مکاسب را نیز از مهمترین شروح آن به شمار آورد.
یادگار گرامی امام، مهمترین بعد شخصیت ایشان را فراتر از مباحث علمی، حضور در بحث مشروطه دانست و از قول برخی، سلطنت رضاشاه را از آثار حرکت مشروطه به حساب آورد که مخالفت بسیاری از متدینین در آن زمان برا به دنبال آورده بود.
آیت الله سیدحسن خمینی با اشاره به فاصله حدودا سی ساله مشروطه با کشف حجاب، از اعتراض برخی از شخصیت‌ها با آن یاد کرد اما تصریح کرد که همه ما امروز بر درست بودن قیام مشروطه یقین داریم، اما این نگرش نمی تواند دلیلی برای موافقت همه با مشروطه در عصر خود باشد.
او با واجب دانستن درس گرفتن از قیام مشروطه، از قول مورخین بزرگ تاریخ گفت: «بزرگ‌ترین درس تاریخ به انسان‌ها این است که انسان‌ها از تاریخ درس نمی‌گیرنند»
این استاد درس خارج، استقامت بر رای در مقابل موج‌های مخالف درونی و پایداری مرحوم «آخوند خراسانی» را از خصایص و ویژگی‌های مهم شخصیت وی دانست و با اشاره به فحش‌ها و تهمت‌هایی که از طرف «به ظاهر متدین‌ها» به مرحوم «آخوند» وارد شد، ایشان را از این حیث، متمایز با اقرانش دانسته و به ذکر جملاتی از حملات لفظی به ایشان از جمله ادعای گرایش وی و طرفدارانش به بابیه پرداخت.
یادگار امام از قول مرحوم «آخوند» به این نکته اشاره کرد که «اگر می‌خواهید مردانه زندگی کنید، باید هزینه بپردازید» و افزود: «آخوند خراسانی» به معنای واقعی کلمه «آخوند» بود و در نجف کاری بزرگ کرد، نه از این‌جهت که ایران نجات داد، که داد؛ نه از این جهت که درمقابل مشکلاتی که بود، ایستاد؛ از این جهت که مقابل این منیت درونی خود ایستاد و این نکته است که شخصیت او را متمایز می‌کند.
به کوشش دفتر فرهنگی مفاخر خراسان و دانشگاه مفید قم، همایش نکوداشت و آیین رونمایی از پنج عنوان کتاب پیرامون مرحوم آخوند خراسانی، عالم، مفسر اصولی و فقهی حوزه در سالن اجتماعات دانشگاه مفید برگزار گردید.
