روایت محمدمنصور هاشمی از وجوه اشتراک و افتراق ادبیات و فلسفه

دانشنامه فاطمی، اثری بدون غلو
این روزنامه در صفحه 10 گزارشی از آنچه دانشنامه فاطمی به مخاطبان خود ارائه می‌دهد، به چاپ رسانده و با اشاره به پیشینه نگارش آن، از پیشنهاد آیت الله جوادی آملی و استقبال رهبر انقلاب از آن، نوشته است: «پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی از نیمه دوم سال 1381، در سه گروه «منزلت و شخصیت فاطمی»، «حکمت فاطمی» و گروه «زن و خانواده» کار تدوین و تالیف این دانشنامه را آغاز کرد. آنچه امروز منتشر شده است دانشنامه‌ای 6‌جلدی است که دوجلد آن هنوز منتشر نشده است.»
 
دانشنامه فرهنگ فاطمی‌(س) که ساختاری موضوعی در هشت‌جلد دارد، در سه بخش «عناوین تاریخ و سیره حضرت فاطمه(س) (به‌مثابه الگوی عینی زن مسلمان)»، «تحلیل و بررسی علمی و نظری مباحث مربوط به حقوق زن و هویت و منزلت خانواده» و «تبیین مباحث فلسفی، اعتقادی، اخلاقی و عبادی» ارائه شده است.

گزارشگر در تبیین اهمیت نگارش دانشنامه فاطمی، ‌انگیزه‌های گردآوری آن را چنین بیان نموده است:
رفع شبهات و تحریفات زندگی حضرت زهرا(س)
ارائه الگویی عینی در عرصه‌های مختلف اجتماعی و خانوادگی به زنان مسلمان
پرداختن به مباحثی چون حقوق زنان و اهمیت خانواده از منظر اسلام و با تکیه بر سیره و کلام فاطمه زهرا(س)

این گزارش با اشاره به وجود مقالاتی مستقل و مفید از ابعاد کمتر صحبت‌شده و شنیده‌شده زندگی فاطمه زهرا(س)، دوری از غلو را از دیگر امتیازات آن برشمرده است.
 

آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی: به جای انکار آسیب‌های جامعه‌ای، واقعیت‌ها را بپذیریم
فرهیختگان در صفحه 9 به انعکاس پیام آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی به نخستین همایش ملی «پیشگیری دانش‌مدار از آسیب‌های اجتماعی و وقوع جرم» پرداخته و عبارت «پذیرش واقعیت به جای انکار، رمز موفقیت جامعه» را برجسته ساخته است.
 
رئیس هیات امنا و هیات‌موسس دانشگاه آزاد اسلامی با تاکید بر ضرورت توجه محققان دانشگاهی و حوزوی برای بررسی آسیب‌های اجتماعی و پیشگیری فرهنگ‌مدارانه از وقوع جرم در پدیده‌های نوظهور، مانند آنچه به خاطر پیشرفت‌های تکنولوژی به‌عنوان رسانه و فضای مجازی در اختیار انسان‌ها قرار گرفته، نوشته است: «جامعه‌ای موفق خواهد بود که به جای انکار آسیب‌ها، واقعیت‌ها را بپذیرد و برای کم کردن آن اقدام کند که در این راستا جوامع بشری به شاخه‌های متعدد علوم انسانی، از جمله روانشناسی و جامعه‌شناسی روی آورده که به خاطر نیازهای بشری، این علوم نیز شاخه‌ها و گرایش‌های متعدد و متنوعی پیدا کرده است.»
 

در بخش های دیگری از این پیام می خوانیم: «شاید در جمع فرهیختگانی که برای بررسی راه‌های پیشگیری دانش‌مدار از آسیب‌های اجتماعی و وقوع جرم، گرد هم آمده‌اند، لازم به یادآوری نیست که بسیاری از بایدها و نبایدهای آسیب‌های اجتماعی، ریشه در فرهنگ دارد؛ فرهنگی که آمیخته با فضیلت‌ها و رذایل است…. شاید برای شما جالب باشد که قرن‌ها پیش امام محمدباقر(ع)، با نگاهی عمیق به آسیب‌های اجتماعی و تاثیرات آن در جامعه، در سفارش به یکی از شاگردان خویش، همه خوبی‌ها و بدی‌ها را به‌عنوان لشکریان عقل و جهل برشمرده، که اگر همان سخنان، تابلویی برای محققان و دانشمندان امروز جامعه باشد، سعادت بر همه جای جامعه سایه می‌گستراند.»
 
 
 
باز هم ترامپ و اسلام
روزنامه فرهیختگان در صفحه 6 از موضع‌گیری نامناسب دوباره ترامپ علیه اسلام خبر داده و نوشته است: «در آخرین مناظره نامزدهای جمهوری‌خواه که در ایالت فلوریدای آمریکا برگزار شد، دونالد ترامپ بار دیگر اسلام را دشمن آمریکا قلمداد کرد و گفت نفرت مسلمانان از ایالات متحده آمریکا بسیار شدید است.»
 

این روزنامه همچنین به واکنش همتایان جمهوری‌خواه ترامپ پرداخته و آورده است: «مارکو روبیو گفت انگار مشکل ترامپ افراط‌گرایان است؛ چراکه بسیاری از مسلمانان آمریکایی‌ سربلند هستند. روسای‌جمهور نمی‌توانند هرچه می‌خواهند بگویند و به پیامدهایش هم توجهی نکنند. تد کروز، دیگر رقیب ترامپ نیز لب به گلایه گشود و گفت با گفتن چنین عباراتی هیچ‌یک از مشکلات ما حل نخواهد شد.»
 
این روزنامه در یادآوری موضع نامناسب پیشین ترامپ نوشته است: «این اولین باری نیست که دونالد ترامپ چنین اظهارات تندی را علیه مسلمانان بیان می‌کند، پیش از این خواهان ممنوع‌الورود شدن مسلمانان به آمریکا و کشتن و شکنجه خانواده تروریست‌ها شده بود، مواضعی که آن زمان نیز برایش دردسرساز شد و بار دیگر صدای هم‌حزبی‌هایش را نیز درآورد. پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان نیز یک‌بار در واکنش به سخنان این نامزد حزب جمهوری‌خواه گفت ترامپ مسیحی نیست؛ اظهارنظری که برای ترامپ بسیار گران تمام شد. او هر بار پس از ایراد این سخنان از موضعش عقب‌نشینی می‌کند.»
 

 
تقدس گندم به نوعی تقدس سنتی- مذهبی تبدیل شده است
نگاهی به آیین‌های سنتی در سوگ فاطمه‌(س) عنوان گزارشی در صفحه 15 این روزنامه است که به شیوه های مختلف ابراز ارادت عاشقان فاطمه‌زهرا(س) به سررشته و سرمنشا خاندان ائمه پرداخته است.
 
 این گزارش به آیین های «سمنوپزان فاطمی» و «آش فاطمه زهرا(س)»  پرداخته و نوشته است: «خیساندن بذر گندم که خود سمبل برکت است تا ریشه دواندن و جوانه زدن بذرها، سال‌های سال است که به یکی از آیین‌های استوار ایرانیان در استقبال از بهار تبدیل شده است…..
 

روایت است که حضرت فاطمه(س) برای پخت حلوا همواره از گندم استفاده می‌کردند و به دلیل اهمیت نقش گندم در آغاز اسلام و در ایران باستان، تقدس این بذر به نوعی تقدس سنتی- مذهبی تبدیل شده است. شاید از همین رو آنان که نذر پختن سمنو دارند همواره این آیین را با ذکر نام و یاد حضرت فاطمه(س) بر جای می‌آورند و نام این بانو با قوت این شهد خط و ربطی عمیق پیدا کرده است و این افراد سمنوپزان را علاوه‌بر آیین سنتی در قالب یک آیین مذهبی می‌پندارند….
 
پخت آش نذری «فاطمه زهرا(س)» نیز یکی از نذرهای مرسوم در اغلب مناطق ایران محسوب می‌شود. مردم گیلان این آش را سالی یک بار و اغلب در سوگواری حضرت فاطمه(س) روی آتش ملایم بار می‌گذارند و یکی از آن چیزهایی که به این آش طعم و قداست افزونی می‌بخشد صبری است که برای جا افتادن آن به خرج می‌دهند….»
 
 
روایت محمدمنصور هاشمی از وجوه اشتراک و افتراق ادبیات و فلسفه
روزنامه فرهیختگان در صفحه 10 به بازتاب نشست «ادبیات و فلسفه؛ هم‌داستانی‌ها و نا‌هم‌داستانی‌ها» پرداخته و زیر عنوان «مرز قاطعی میان فلسفه و ادبیات وجود ندارد» مشروح سخنرانی محمدمنصور هاشمی، عضو هیات‌علمی بنیاد دایره‌المعارف اسلامی درباره وجوه اشتراک و افتراق ادبیات و فلسفه را به چاپ رسانده است.

هاشمی با مشکل و زمانبر دانستن تعریف ادبیات و فلسفه، قول مشهور «فلسفه جست‌وجوی حقیقت است اما ادبیات صرفا بیان مطلب است» را نادرست خوانده و گفته است: «اگر مساله ما صدق، شناخت، اخلاق یا این دست مسائلی است که به نظر می‌رسد مسائل فلسفه هستند، می‌توان نشان داد ادبیات هم به همان اندازه می‌‌تواند زمینه درک‌شان را فراهم کند.»
 

او در ادامه افزوده است:
«می‌گوییم ادبیات زیباست اما فلسفه می‌تواند زیبا نباشد. به یک معنی درست است. زیبایی‌شناسی درباره ادبیات خیلی بیشتر از فلسفه مدخلیت دارد. اما به این سادگی نمی‌توانیم ادعا کنیم زیبایی درباره فلسفه مدخلیت ندارد…. بسیاری از کسانی که با فلسفه سروکار دارند، معتقدند برخی از رساله‌های افلاطون بسیار زیبا هستند.
 
فیلسوفان تحلیلی قرن بیستم که نماینده منطقی و علمی نوشتن و حذف زوائد از نوشته‌هایشان هستند هم تا حد زیادی ادیبند. فرض کنید کسی مثل کواین، نویسنده چیره‌دستی است. خیلی خوب می‌نویسد. خیلی فصیح می‌نویسد و راستش خیلی زیبا می‌نویسد.»
 
 
 
سوغات حاجی عصر قجر از مکه، حاجی فیروز اصلی بود
فرهیختگان در صفحه 11 گزارشی درباره خاستگاه یکی از نمادهای نوروز به چاپ رسانده و به روایت از حاجی فیروز در اسناد وزارت امورخارجه پرداخته است.
 
در مقدمه این گزارش از خارج شدن سنت‌ها از جایگاه اعتباری خود به عنوان ضد‌ارزش یاد شده و آمده است:
«در نظام برده‌داری دوره قاجار هم غلامان و کنیزان سفید‌پوست به چشم می‌خورد و هم سیاه‌پوست…. بردگان سیاه‌پوست از قومیت‌های مختلفی چون زنگی، حبشی، سهیلی و نوبی بوده‌اند. این دسته از بردگان از راه تجارت و خرید و فروش تامین ‌شده‌اند. بخشی از این بردگان نیز توسط حجاج و زائران شهرهای مقدسی چون مکه، مدینه و کربلا از راه‌های زمینی، به ایران منتقل ‌شده‌اند.

سیاهان اخته شده که برای کار در حرمسراها خریداری می‌شدند، نزد اربابان خود و درباریان اسامی مستعاری مانند مبارک، سعادت، شربت، زمرد، الماس و یاقوت و امثال آن داشته‌اند…. اما یکی از اسامی مهم فیروز یا فیروزه بوده است. ورود بردگان از طریق زائران بعد از اولین فرمان «منع برده‌فروشی» در سال 1848 م/1262 ق ادامه پیدا کرده است و تا 1928 م/1342ق که برده‌داری به‌طور کامل منسوخ شده، انجام ‌گرفته است. مابقی بردگان که بیشتر بوده‌اند، از طریق خلیج فارس به ایران وارد شده‌اند.

 طبق اسناد QH1 و GH1 از مجموعه اسناد مرتبط به برده‌فروشی و منع آن در دوره قاجار،  فیروز شخصیتی حقیقی و برده‌ای اخته بوده که به وسیله یکی از حجاج در دوره قاجاریه از مکه به ایران آمده و به آن سبب حاجی فیروز خوانده می‌شده که پس از سال‌ها زندگی و بندگی در ایران در سنین بالا بنا به دلایلی، ارباب خود را از دست داده و چون شغل و حرفه‌ای نداشته و پول و سرمایه‌ای در طول بندگی خود جمع نکرده بود، در کوچه پس‌کوچه‌های تهران ساکن شده و به ناچار به خاطر بی‌مویی صورت و سیاهی چهره و نداشتن بعضی صفات مردانه با نوعی خفت و تحقیر بین عوام به دریوزگی برای امرار معاش ‌پرداخته است.

هاشم رضی در «نوروز، سوابق تاریخی تا امروز» نوشته است: این مراسم، ویژه غلامان سیاهی در روزگار ساسانی و اسلامی بوده است. آنها ملبس به لباس‌های رنگارنگ شده و با آرایش ویژه و لهجه شکسته و خاصی که داشته‌اند، دف و دایره ‌زده و ترانه‌های نوروزی می‌خوانده‌اند.»
 
این گزارش در شرح «حاجی‌فیروز در تفکرات اساطیری» نوشته است: «شخصیت حاجی‌فیروز از مراسم‌ و افسانه‌های مربوط به حماسه سیاوش شاهزاده اقتباس شده که این موارد به نوبه خود از مراسم و افسانه‌های مرتبط با تموزخدایان سومری کشاورزی و رمه‌ها، گرفته شده است. حاجی‌فیروز ایرانی با چهره سیاه شده خود بقای منسک بین‌النهرینی تیره کردن چهره شخص، هنگام شرکت در جشن تموز است.»
 
 
 
اخبار کوتاه صفحه «اندیشه»:
فصلنامه مطالعات تفسیری
شماره۲۴ «فصلنامه مطالعات تفسیری» به صاحب‌امتیازی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ معارف اسلام، مدیرمسئولی ابراهیم کلانتری و سردبیری سیدرضا مودب منتشر شد. «فلسفه وجودی دین با تاکید بر تفسیر آیه‌ ۲۴ انفال»، «بررسی تفسیری حبط عمل در آیه ۶۵ زمر با تاکید بر تفسیر مجمع‌البیان» برخی از عناوین مقاله‌هایی است که در این شماره منتشر شده است.

مکتب اخلاقی عرفانی نجف
کتاب «مکتب اخلاقی عرفانی نجف» اثر محمود شیخ، عضو هیات‌علمی گروه عرفان پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شد. این اثر دارای دو بخش کلی «سلوک عملی و ویژگی‌های مکتب اخلاقیون» و «ادوار مکتب نجف» است. این کتاب با قیمت ۲۷هزار تومان توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است.
 
 
 
دیگر عناوین برگزیده «فرهیختگان» امروز:
آیت‌الله مکارم‌شیرازی: اصولگرایان و اصلاح‌طلبان بر سر مسائل اساسی کشور همچون ضرورت حفظ نظام و انقلاب و رفع مشکلات مردم و جوانان اختلاف‌نظری ندارند./ با توجه به هجمه گسترده فرهنگی از سوی دشمنان این مسائل باید با جدیت پیگیری شود، زیرا انسان عقب‌افتاده از فرهنگ در دیگر مسائل نیز معضلاتی ایجاد می‌کند.
 
 
محمودرضا جمشیدی، مدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران: ۷۵ هزار طلبه خواهر در ۴۷۵مدرسه علمیه به تحصیل مشغول هستند و ۱۰ هزار استاد و کادر علمی در مدارس علمیه فعالیت می‌کنند. حوزه خواهران در عرصه تبلیغی و فرهنگی ۴۶۰ پروژه داشته و همچنین دارای ۱۰ هزار مبلغ، ۲۲۶ کانون پژوهشی، ۵۸ انجمن علمی و ۵۱۷ کرسی آزاداندیشی است.
 
 
افشاگری گسترده علیه داعش/ رسانه‌های بریتانیایی می‌گویند یکی از اعضای گریخته از داعش به نام «ابو حامد» که ابتدا در رقه، پایتخت خودخوانده داعش بود و سپس راهی عراق شده پرونده‌هایی که در اختیار رئیس بخش امنیتی داعش بود را با یک فلش در اختیار رسانه‌ها قرار داده است.