تقی آزاد ارمکی: کتاب «خلقیات ما ایرانیان»، غلط و کتاب «غربزدگی» از آن غلط‌تر است

تقی آزاد ارمکی: کتاب «خلقیات ما ایرانیان»، غلط و کتاب «غربزدگی» از آن غلط‌تر است
روزنامه اعتماد در صفحه 7 گزارشی از همایش «خویش‌کاوی ایرانیان در دوران مدرن» به میزبانی «پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات» را به مناسبت پنجاهمین سالگرد انتشار کتاب «خلقیات ما ایرانیان» اثر «محمدعلی جمالزاده» به چاپ رسانده و زیر عنوان «در نقد ذات‌انگاری روشنفکرانه» سخنان «مقصود فراستخواه» مدرس جامعه‌شناسی و عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، «محمدرضا جوادی یگانه» جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، «آرمین امیر» جامعه‌شناس، «تقی آزاد ارمکی» جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، «سیدحسین مجتهدی» روانشناس و مدرس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و «نصراله پورمحمدی املشی» مدرس تاریخ و عضو هیات علمی دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره) را روایت کرده است. 
 
«آرمین امیر»، به عنوان دبیر نخستین پنل این همایش با بیان اینکه قشر دانشگاهی کمتر درباره خلقیات ایرانیان قلمفرسایی کرده‌اند، یادآور شد: «اخیرا در این فضا دکتر سریع‌القلم و مقصود فراستخواه کارهایی را انجام دادند و پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات نیز در راستای رسالت خود تصمیم گرفته تا در این میدان وارد شود و استادان دانشگاهی را وارد این حوزه کند.»
 
او کتاب «خلقیات ما ایرانیان» را نخستین اثر ایرانی‌ای توصیف کرده که نشان می‌دهد ما ایرانیان چه ویژگی‌هایی داریم….  و البته این کتاب خود منشا آثار دیگر پس از انتشارش شد.
 

ژانر خلقیات چه محدودیت‌هایی دارد؟
«مقصود فراستخواه» در سخنرانی خود با عنوان «تامل در چند شاخص در مطالعات جهانی مربوط به صفات ملت‌ها»، مهم‌ترین مشخصه دوران مدرن را مواجهه با دیگری دانسته و از «نارسایی پارادایمی»، « مشکل معرفت‌شناسی»، «محدودیت روش‌شناسی»، «گزاره‌های فاقد دقت و صحت»،  «کمبود مفاهیم مردم‌شناسی» و «فقدان قابلیت مقایسه با خصوصیات سایر ملت‌ها» به عنوان بخشی از مشکلات «ژانر خلقیات» یاد کرده است.
 
او که در بخشی از سخنان به مقایسه برخی شاخص‌های فرهنگ ایرانی با ترکیه و مالزی پرداخت، سخنان خود را چنین به پایان  رسانده است: «شاخص‌ها نشان می‌دهد که میل به پیشرفت و موفقیت در ایرانیان بسیار بالاست و در جامعه ایرانی امید وجود دارد و ایران می‌خواهد که زندگی کند. امروز با توجه به گسترش مراکز علمی و دانشگاهی در ایران باید از این فرصت استفاده کرده و با ساماندهی طرح‌های ملی در دانشگاه‌ها و نیز ساختارمند کردن پایان‌نامه‌ها، کاری کرد تا داده‌های نامنظم درباره خلقیات به داده‌های منظم در این باره تبدیل شود.»
 

«حاجی بابا» منفی‌ترین آثار درباره خلقیات ایرانی است
جوادی یگانه نیز در بخش دیگری از این مراسم سخنان خود را به تشریح کتاب «حاجی بابا» اثر جیمز موریه اختصاص داد و گفت: کتاب «حاجی بابا» یکی از عمیق‌ترین و جدی‌ترین کارها در این زمینه است.

او با بیان اینکه «حاجی بابا» تا سالیان متمادی به عنوان مرجعی برای شناخت ایرانیان مورد توجه بود، گفت: «هر دیپلماتی که می‌خواسته به ایران سفر کند با مطالعه «حاجی بابا» می‌توانسته اطلاعات جامعی درباره ایران به دست بیاورد. این کتاب یکی از منفی‌ترین آثاری است که درباره خلقیات ایرانی نوشته شده است.»
 
 
راه غلط روشنفکران پیش از مشروطه
تقی آزاد ارمکی در دومین پنل تخصصی همایش با بیان اینکه باید ببینیم درباره چه بخشی از دنیای مدرن حرف می‌زنیم؟ گفته است: «به همان میزان که کتاب «غربزدگی» درباره غرب و رابطه‌اش با جهان اسلام بدفهمی ایجاد می‌کند، جمالزاده نیز بدفهمی درباره خلقیات ما ایرانیان ایجاد می‌کند و ما را به ایرانی برمی‌گرداند که نگاهی به تحولات اجتماعی‌اش ندارد و در خلأ است.»
 
 او که معتقد است کتاب «خلقیات ما ایرانیان»، از خلقیات و فرهنگ ایرانی تهی است، بر این نکته تاکید کرده است که «تاکنون دانش و آگاهی درباره خلقیات ایرانی ارایه نشده و برای مناسبات اجتماعی داده‌های کافی نداریم.»
 
 
 
ایرانیان اینگونه‌اند
اعتماد در صفحه 7 زیر عنوان «ژانر خلقیات» به مرور سه کتاب «فرهنگ‌سیاسی ایران»، «سازگاری ایرانی» و «جامعه‌شناسی خودمانی» پرداخته است.
 
فرهنگ سیاسی ایران
اعتماد، هدف کتاب «فرهنگ‌سیاسی ایران» اثر دکتر «محمود سریع القلم» را بازنمایی روش‌مند فرهنگ سیاسی ایران و ویژگی‌های آن توصیف کرده و نوشته است: «در نتیجه‌گیری این کتاب، جامعه ایران به «ضعف در یادگیری از کشورهای موفق» متهم شده است. این در حالی است که در کتاب کمترین توجهی به موقعیت جغرافیایی ایران نشده است. چون حتی پس از گذشت بیش از یک قرن از انقراض قاجاریه، در بین کشورهای منطقه نمونه موفقی از توسعه‌یافتگی فرهنگی- سیاسی که بتوان از آن الگوبرداری کرد، وجود ندارد….»
 

سازگاری ایرانی
کتاب «سازگاری ایرانی» یکی از آثار مهندس «مهدی بازرگان» است که در آن به بررسی ویژگی و خصوصیات ایرانیان می‌پردازد. این مطالب در واقع بعد از آزادی او از زندان در سال ١٣۴۶ در جمع انجمن اسلامی مهندسین بیان شده است.
 
این گزارش با اشاره به بیان ویژگی برخی ملل دیگر در این کتاب، از اوصاف «بردباری»، «شلختگی»، «نگرش قضا و قدری»، «تک زیستی» و «روحیه مذهبی و دینی» به عنوان خلقیات ایرانیان یاد کرده و آورده است: «در این سال‌ها نگاه جامعه شناختی در ایران پیشرفت‌های زیادی کرده و نتیجه‌گیری‌های او از این منظر ساده‌انگارانه و خام می‌نمایاند. برای مثال حتی اگر اساس خلق و خوی یک ملت را بتوان به شیوه ارتزاق ایشان تقلیل داد، باز هم نمی‌توان به نتیجه‌گیری‌های بازرگان ملتزم شد….»
 

چرا درمانده‌ایم؟؛ جامعه‌شناسی خودمانی
اعتماد در معرفی کتاب «چرا درمانده‌ایم؟؛ جامعه‌شناسی خودمانی»، اثر حسن نراقی به مرور این خلقیات ایرانیان در آن اشاره نموده است: «بیگانگی با تاریخ»، «حقیقت‌گریزی و پنهانکاری»، «ظاهرسازی»، «قهرمان‌پروری»، «خودمحوری و برتری‌جویی»، «بی‌برنامگی»، «ریاکاری»، «فرصت‌طلبی»، «احساساتی بودن و شعارزدگی»، «مسوولیت‌ناپذیری»، «قانون‌گریزی»، «توقع و نارضایی دایمی»، «حسادت و حسدورزی»، «صداقت»، «همه‌چیزدانی».

این گزارش در بخش پایانی، از قول منتقدان، به محافظه‌کارانه بودن رویکرد نراقی در این کتاب اشاره کرده و آورده است: «منتقدان بر این باورند که استقبال مردم از این کتاب را نمی‌توان دلیل حقانیت آن دانست و حتی علت این استقبال خود نیازمند یک بررسی آسیب‏شناسانه است. این دسته از منتقدان اعتقاد دارند که جامعه‏شناسی آکادمیک به دنبال تیراژ نیست. آنها بر این باورند که جامعه‏ شناسی آکادمیک یک مساله را برمی‏ گزیند و تلاش می‌کند آن را براساس اصول علمی تحلیل کند اما ممکن است آن مساله، مساله مردم نباشد.»
 
 
 
آیت الله وحید خراسانی: سلام مخصوص مرا به رئیس‌جمهور برسانید/ طبق دستور دین، باید با دنیا با حسن کلام صحبت کرد
روزنامه اعتماد در صفحه 2 در گزارشی به دیدار وزیر بهداشت با هشت تن از مراجع عظام تقلید در قم پرداخته و از قدردانی علما از تلاش‌های دولت روایت کرده است.
 
در بخشی از این نوشتار با اشاره به دست پر قاضی‌زاده هاشمی از نتیجه سفر پیشین خود به قم آمده است: «حل پرونده هسته‌ای ایران که همواره حمایت مراجع را به همراه خود داشته، در این دیدارها باز هم مورد تاکید قرار می‌گیرد، تا علما و مراجع از تلاش‌های دولت در اجرای برجام قدردانی کرده و انتقادات خود را نسبت به برخی واکنش‌ها اعلام کنند.»
 

این روزنامه که اهم سخنان آیات عظام در این دیدار را در جدولی منتشر ساخته، از قول آیت الله وحید خراسانی آورده است:
«حقا و انصافا باید از تلاش‌های آقای ظریف در وزارت امور خارجه و هاشمی در وزارت بهداشت قدردانی کرد…. دولت تلاش گسترده‌ای را جهت خدمت به مردم انجام داده است، سلام مخصوص مرا به روحانی، رئیس‌جمهور برسانید.
 این وزارتخانه توفیقات بسیاری داشته که از خدمات شما حقا و انصافا قدردانی می‌کنم. سلامت، اهم مطالب است و هر امر انسان عملا و اخلاقا متوقف به سلامت است. کار شما مهمترین کار است و اگر جریانی ایجاد شود که همه مردم آنچه دخیل در سلامت است را رعایت کنند، همه موضوعات درست می‌شود. باید با دنیا با حسن کلام صحبت کرد و این دستور دین است و اسلام نیز بر این امر تاکید دارد.»
 
 
 
مراجع با کسی تعارف ندارند
اعتماد در صفحه 2 یادداشت سیدرضا اکرمی، استاد دانشگاه با عنوان «دولت، حوزه علمیه و یک الزام اساسی» را به چاپ رسانده و با اشاره به احتمال تعجب برخی‌ها از مواجهه مراجع تقلید قم با  سیاست‌های دولت، در عین هجمه و حمله برخی گروه‌های خاص، نوشته است: «در روزهایی که موفقیت دولت یازدهم در سیاست خارجی و بحث توافق هسته‌ای مورد هجمه و حمله رقبای سیاسی دولت و برخی گروه‌های خاص قرار دارد، شاید کمتر ناظری فکر می‌کرد که همین موضوع با استقبال و در مواردی دعای خیر علما و مراجع بزرگوار مواجه شود.»
 

او دلیل این امر را نیز القای همسویی گروه‌های منتقد و مخالف دولت با مراکز مهم نظام و از جمله بزرگان حوزه علمیه دانسته و معتقد است «این در واقع راهکاری اساسی برای مشروعیت گرفتن این گروه‌ها و طیف‌ها در چشم مردم است. خصوصا اینکه قشرهای زیادی از مردم ما با اعتمادی حداکثری نسبت به مراجع و علمای قم می‌نگرند و این در واقع ریشه‌ای چند صد ساله و تاریخی در ایران و مذهب شیعه دارد.»
 
اکرمی در بخش دیگری از این یادداشت، با مهم و حیاتی دانستن تایید کلیت مسیر دولت توسط علما، درگیر نشدن آنان به تعارفات معمول را یادآوری کرده و درباره رابطه دولت قبل با مراجع نوشته است: «در آن سال‌های پایانی حضور آقای احمدی‌نژاد در پاستور با مشخص شدن و روشن شدن وضعیت کشور و آنچه به جامعه می‌رفت، علمای دین و شرع جدی‌ترین مواضع را در قبال فردی اتخاذ کردند که شاید تا پیش از آن به حمایت از او برخاسته بودند. حتی سرسخت‌ترین علمای دینی در دفاع از آقای احمدی‌نژاد هم از این قاعده مستثنی نبود.»
 
 
 
ضرر پلیس از پلیس نامحسوس
روزنامه اعتماد در صفحه 13 گزارشی درباره «پلیس نامحسوس امنیت اخلاقی» به چاپ رسانده و در کنار آن، یادداشت امان‌الله قرایی‌مقدم  با عنوان «طرح پلیس نامحسوس به ضرر پلیس است» را منتشر ساخته و تصویر ذهنی ایجاد شده از سخنان سردار ساجدی‌نیا، رئیس پلیس تهران را سبب عدم احساس امنیت پس از رویت پلیس برشمرده است.
 

او با اشاره به مقام و مرتبت، اعتبار و ارزش اخلاقی پلیس در تمام جوامع از جمله کشور ما، این طرح را از لحاظ روانی، حاوی تاثیر منفی در جامعه دانسته و معتقد است این موضوع می‌تواند در «کاهش کارایی افراد در روابط اجتماعی»، «ازدیاد استرس و اضطراب و دلهره در جامعه» و «افزایش اثرات سوء اقتصادی و فرهنگی » و «افزایش بی‌اعتمادی بین مردم» تاثیرگذار باشد.
 
 
 
فراسوی مسائل فلسفی نیز خردورزانه عمل کنیم
اعتماد در صفحه 16 یادداشت این هفته «محسن آزموده» در ستون «فلسفه در خیابان» با عنوان «تیغ اوکام» را ارائه کرده و در ادامه یادداشت گذشته در بیان شباهت‌هایی میان فلسفه‌ورزی و معماری به بازنگری ویژگی‌های یک ساختمان فلسفی پرداخته است.
 

او در ارائه تعریفی ساده از «قانون امساک یا خست» ویلیام اهل اوکام، فیلسوف انگلیسی، آورده است: «فیلسوف باید در ساختن بنای فلسفه‌اش خسیس باشد و امساک بورزد و خیلی راحت به اضافه کردن عناصری که فایده‌ای برای او ندارند، تن ندهد…. یعنی بعد از ساخته شدن یک بنای فلسفی…. فیلسوف می‌تواند مثل یک آرایشگر و پیرایشگر حاذق تیغ اوکام را به دست بگیرد و به وارسی یک یک مصالح و بخش‌های ساختمان بپردازد….»
 
آزموده بر این باور است که «اصل تیغ اوکام…. متر و معیار مناسبی در اختیار ما می‌گذارد که فراسوی مسائل فلسفی در زندگی روزمره‌مان نیز خردورزانه عمل کنیم….»