فیرحی: اجتهاد، هنر تنظیم زندگی ملی موافق با شرع است

اجتهاد مکمل خاتمیت است
آیت‌الله مصطفی محقق داماد، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، در این نشست که در دانشکده حقوق این دانشگاه برگزار شد، با بیان سابقه استفاده از واژه اجتهاد از زمان پیامبر اکرم(ص)، نهاد اجتهاد را ملازم نهاد خاتمیت نبوت و سبب جاودانگی شریعت دانسته است.
 
او در ادامه با طرح این سوال که «خاتم‌الانبیا به معنای قطع نبوت توسط پیامبر اکرم(ص) است یا قطع دین؟» می‌گوید: «نبوت اگر دین را ختم کرده باشد، دیگر دوران دینی تمام شده و دوران عقل است. اما در واقع این نبوت است که ختم شده و نه دین. به این معنا که دیگر قرار نیست انسان دیگری از طرف خدا مبعوث شود.»
 

محقق داماد که باور دارد همیشگی بودن دین اسلام، تنها با اجتهاد به عنوان مکمل ختم نبوت میسر است، می گوید: «این یکی از مسائلی است که اهل سنت در انسداد اجتهاد با آن روبه‌رو شدند و بعد از قرن‌ها در آن را باز کردند.»

اجتهاد به مثابه عملیات کشف
اعتماد در ادامه سخنرانی آیت‌الله علیدوست، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ را منتشر ساخته و به دو محور «ماهیت اجتهاد» و «گستره اجتهاد» پرداخته است. او با شرح اصل «توحید درتشریع» می‌گوید: «اجتهادی که به آن اشاره می‌کنند، عملیات قانونگذاری نیست، عملیات کشف شریعت است. یعنی همان اراده الهی یا گزاره‌هایی که اراده الهی جعل کند. مجتهد تلاش می‌کند که در فرآیند استنباط به اسناد مراجعه کند تا از طریق این اسناد اراده الهی را بفهمد و در واقع اجتهاد می‌شود عملیات کشف.»

علیدوست در بیان اختیارات مجتهد معتقد است «مجتهد فقط از یک جهت دستش باز است که در روش‌شناسی اجتهاد مطرح می‌شود. اما از اینکه با اسنادی مواجه است و از طریق این اسناد شریعتی که خدای متعال جعل کرده است، کشف کند از این جهت دستش بسته است.»
 
 او در ادامه به مبحث «گستره اجتهاد» پرداخته و باور دارد که تا گستره شریعت روشن نشود، نمی‌توان راجع به گستره اجتهاد صحبت کرد.
 

‌ اجتهاد؛ هنر تنظیم زندگی ملی است به‌گونه‌ای که مخالف شرع نباشد
حجت‌الاسلام داود فیرحی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز که پیرامون «اجتهاد و تجدد» سخن می‌گفت، سه بحث «ضرورت اجتهاد»، «وضع کنونی اجتهاد» و «عملیات اجتهاد» را در سخنان خود مطرح ساخت.
 
او بر این باور است که در یک جامعه دینی نمی‌توان از اجتهاد چشم‌پوشی کرد، چراکه آن، هنر مومنانه زندگی کردن و به تعریفی دیگر، نوعی جریان نص در تاریخ است.

‌فیرحی اجتهاد را عبارت از هنر تنظیم زندگی ملی دانسته، به‌گونه‌ای که مخالف شرع نباشد؛ نه اینکه همه‌جا حکم شرعی کشف بشود. او در بخش دیگری از سخن، به پرسش انحرافی طرح شده بعد از انقلاب اسلامی پرداخته و گفته است: «اینکه مدیریت اصلا باید فقهی باشد یا علمی باشد، پرسش عجیبی است که هنوز پس از سی سال مطرح است…. همه در اینباره اعلام موضع کرده اند، قبل از اینکه اصلا ببیند این پرسش درست است یا خیر.»
 

این استاد دانشگاه که معتقد است این دو موضوع اصلا هم سطح نبوده و یکی هنجاری و دیگری رئال یا واقعی است، قصد خود از طرح این مباحث را کلیدی‌ معرفی کردن اجتهاد دانسته تا ما را دوباره به آن ریل‌های جا افتاده‌ای که در ادبیات‌مان وجود داشت برگرداند و آن، تنظیم مجدد رابطه علوم انسانی با اجتهاد فقه و شریعت است.