چهار کتاب دربارۀ اسلام و داعش

پیرو حادثۀ تروریستی یازده سپتامبر، گفتگوهای بسیاری دربارۀ معضلی که از جانب دین اسلام به وجود آمده بود صورت گرفت. بخشی از معضل آن است که معدودی از کسانی که دوست دارند ساختمان‌ها را منفجر کنند و سرها را از بدن‌ها جدا سازند، این کار را به اسم دین اسلام انجام می‌دهند. مستأجرِ فعلیِ کاخ‌سفید می‌خواهد ورود بعضی از مسلمانان را به آمریکا محدود سازد، گویا ثابت شده که بین دین و خشونت ارتباطی وجود دارد! در حالی که این طور نیست! اگر نگاهی به دین اسلام در طول تاریخ بیندازیم، پی می‌بریم که این قضیه مشکوک است، چراکه حدود صد سال پیش نیز بسیاری از مسلمانان انگِ شهوت‌رانی، اسرارآمیز بودن و عجیب و غریب بودن می‌خوردند.

اما اگر کتاب «سلوک بیگانگان» را مطالعه کنید، اثر چندانی از این سه ویژگی در وجود مسلمانان نخواهید دید. این کتاب همان‌طور که از عنوانش پیدا است، به بازگویی یک سری مواجهه‌ها با داعش می‌پردازد. گرام وود با تعدادی از حامیان و هواخواهان داعش در قاهره، لندن، نیویورک و جاهای دیگر گفتگو کرده است.

داعش در غرب تحت عنوان «دولت اسلامی» شناخته شده، اما رسانه‌ها غالباً آن را «دولتِ به اصطلاح اسلامی» می‌خوانند؛ به این معنا که این دولت واقعاً اسلامی نیست. بسیاری از ما گمان می‌کنیم که کسانی که به سمت پرچم سیاه داعش می‌روند به دلایلی غیردینی این کار را می‌کنند؛ مثلاً برای این که داعش یک هدف به آنها می‌دهد، این که کشتن را دوست دارند یا این که شاهد ظلم و بی‌عدالتی بوده‌اند. شاید اینها انگیزۀ پیوستن بعضی‌ها به داعش بوده باشد، اما اکثر سربازان داعشی واقعاً معتقدند که به یک نهضت دوران‌ساز پیوسته‌اند که اسلام را به جایگاه برحقّ خود خواهد رساند. در صفحات آغازین کتاب به این موضوع پرداخته شده و دیدگاه داعش دربارۀ انسان‌های مختلف مطرح شده است. کسانی که سرسپردۀ داعش هستند در رأس همۀ انسان‌ها و نزدیک بهشت قرار دارند و کفّار، اومانیست‌های سکولار، مسیحیان و ایزدی‌ها در پایین‌ترین مرتبه قرار گرفته‌اند و همگی مستحقّ اسارت و بردگی هستند.

وود در ماه مارس 2015 مقاله‌ای با عنوان «داعش واقعاً چه می‌خواهد» در نشریۀ آتلانتیک نوشت که بسیار موفقیت‌آمیز بود و موردتوجّه قرار گرفت. او توضیح می‌دهد که آنچه داعش می‌خواهد آن است که به ظنّ خودشان حکومتی شبیه به حکومت حضرت محمّد(ص) تأسیس کنند. مصاحبه‌هایی که وود با طرفداران ابوبکر بغدادی انجام داده گویای آن است که اکثر آنها معتقدند هدف وسیله را توجیه می‌کند و هرچقدر هم آن وسیله سبعانه باشد، همیشه می‌توان با استناد بر متون و سننِ دینی برای آن کلاه شرعی درست کرد!

این بخشی از مشکلی است که همۀ ما با آن مواجهیم؛ یعنی نبود گفتگوی مستقیم. داعشی‌هایِ فعّال در رسانه‌های اجتماعی حرف‌هایی می‌زنند و مخالفینشان نیز چیزهای دیگری می‌گویند، اما خبری از گفتگوی مستقیم نیست. همان‌طور که بین شیعه و سنّی نیز گفتگوی کافی صورت نمی‌گیرد. لذا بسیاری از مفسّرین از جمله کریستوفر دوبلگ مؤلف کتاب «روشنگری اسلامی» معتقدند که «عصر اصلاحات مذهبی» فرا رسیده است. این کتاب به بیان شواهدی از وقوع چنین اصلاحاتی در مصر، امپراطوری عثمانی و ایران می‌پردازد.

دوبلگ حملۀ ناپلئون به مصر در سال 1798 را مسبّب تجدید حیات منطقه و دین اسلام می‌داند. وقتی فرانسوی‌ها به خاک مصر قدم گذاشتند، همراه سربازان محققینی بودند که هرآنچه می‌دیدند ثبت و ضبط می‌کردند و نهادهایی علمی شبیه به آنچه در عصر روشنگری اروپا وجود داشت بنا نهادند. تعدادی از مصری‌ها به اروپا اعزام شدند. از سربازان، مهندسین و اندیشمندان اروپایی دعوت شد تا به مصر بیایند و بدین ترتیب به‌تدریج دوران نوسازی آغاز شد و نحوۀ تفکّر، رفتار و حکومت دستخوش دگرگونی گشت.

دوبلاگ گزارش‌هایی دربارۀ وضیعت ایران و ترکیه تهیه کرده و به استنادِ تحقیقات خود، نشان می‌دهد که این رنسانس در تهران، استانبول و قاهره رخ داده است. وی این موضوع را در قالب ستیزۀ بین ایمانِ محافظه‌کارانه و عقلِ لیبرال بیان می‌کند. او نشان می‌دهد که ماهیت خائنانۀ استعمار و طمع غرب برای دستیابی به منابع طبیعی ابتدا باعث کند شدن روند نوین‌سازی و بعد موجب تخریب این روند شد. هنوز معلوم نیست که سرانجامِ این کشورهای اسلامی به روشنگری منتهی می‌شود یا خیر.

اما همان‌طور که در کتاب «خاطرات رقّه» می‌بینیم، قلمروهایی که تحت اشغال داعش هستند، جزو تاریک‌ترین و ظلمانی‌ترین نقاط جهانند. مؤلف ناشناس کتاب که با اسم مستعار «سامر» کتاب را نوشته به ارائۀ سیمای زندگی در رقۀ اشغالی می‌پردازد. کتاب سبعیت‌های داعش و وضعیت وحشتناک زندگی تحت اشغال این گروه تروریستی را بازگو می‌کند؛ شرمساری مادران، جدا شدن سرها از بدن‌ها، شلاق خوردن و غیره همه به اسم اسلام…

شاید خواندن حکایت این وحشی‌گری‌ها باعث شود عدّه‌ای شک کنند که شاید دین اسلام دینی خشن و ددمنش است. در این صورت بهتر است نگاهی به کتاب جیبی طارق رمضان با عنوان «اصول اساسی دین اسلام» بیاندازند. رمضان که نوۀ حسن البنا بنیان‌گذار اخوان‌المسلمین است، مدّت‌ها از ورود به خاک آمریکا منع شده بود. او در این کتاب به رفع یک سری از سوءتفاهمات و تصوّرات غلط دربارۀ دین اسلام می‌پردازد و به موضوعاتی مثل احکام شرع، تعدّد زوجات، جهاد و دیگر مسائل جنجالی اسلام ورود می‌کند. مسلّماً داعشی‌ها و هم‌فکرانشان با تفسیر رمضان از کتاب و سنّت موافق نیستند.

این چهار کتاب هر یک به نوع خود نشان می‌دهند که پس از 1400 سال بحث و مخالفت در جهان اسلام، هنوز هم می‌توان تفسیر اسلامیِ خوبی از چگونه مسلمان زیستن داشت.