ظهور و سقوط داعش
این روزها «دولت اسلامی عراق و شام» یا همان داعش از پایگاه‌های مختلف خود در سوریه بیرون رانده شده و در شهر موصل نیز از همۀ جوانب تحت محاصره قرار گرفته است. لذا این نهاد تروریستی که زمانی مشغول رشد و نمو در منطقه بود، اکنون در حال از دست دادن پایگاه ارضی خود است. بنا به تخمین آژانس اطلاعاتی ایالات متّحدۀ آمریکا در ماه مه، از سال 2014 تاکنون، داعش 65% از زمینهای تحت‌اشغال خود در عراق و 45% از زمینهای اشغالی سوریه را از دست داده است.
رشد سریع داعش دینامیک سیاسی حاکم بر منطقه را به‌نحوبرگشت‌ناپذیری دستخوش تحوّل ساخته است. اما برای این که بدانیم این اتّفاق چگونه افتاده است، ابتدا باید زمینهای را که به ظهور این گروه منجر شده است بشناسیم.
از سال 2003 که امریکا عراق را به اشغال خود درآورد، خاورمیانه گرفتار کشمکش و فرقه‌گرایی و تغییر رژیم‌ها شد. در گیرودار همین فروپاشی و زوال منطقه‌ای بود که داعش شروع به رشد و تکثیر کرد و ضعف دولت‌های عربی که سرگرم جنگ یا آشوب‌های داخلی خود بودند به قدرت داعش دامن زد.
کسانی که جذب داعش می‌شدند تقریباً پیش‌زمینۀ یکسانی داشتند؛ اغلب در فقر بزرگ شده بودند، در زندان به افراطی‌گری روی آورده بودند، کم‌سواد بودند و دانش و اطلاعاتی سطحی از قرآن داشتند.
چه انتظاری می‌توانیم دربارۀ آیندۀ منطقه داشته باشیم؟
قلمرو داعش در حال کوچک شدن است، اما باید دانست که حتّی عقب‌نشینی داعش نیز مشکلات بزرگی را برای کشورهای مختلف به وجود خواهد آورد. داعش در طول سال‌ها به خشم و بی‌اعتمادیِ فرقه‌گرایانه بین کشورهای منطقه دامن زده است و با عقب‌نشینی داعش، چیزی از این سوءظن و آشفتگی کاسته نخواهد شد.
از طرف دیگر، قدرت‌های خارجی‌ای که با داعش در حال جنگ هستند مشکلات دیگری با خود به همراه آورده‌اند که در سال‌های آتی تأثیر شگرفی بر آیندۀ سیاسی عراق و سوریه خواهد گذاشت.
موج مبارزۀ با داعش به شکل‌گیری گروه‌های منشعب و مختلفی منجر شده که هر یک منافع متفاوتی دارند و از حامیان خارجی مختلفی برخوردارند. با از میان رفتن داعش، عراق که حال ضعیف شده است باید در میان این همه چنددستگی، یک آیندۀ سیاسی هماهنگ و فراگیر برای خود بسازد. احتمال آن می‌رود که با افول داعش، جناح‌ها و نیروهای شبه‌نظامی مختلف ضدداعشی در عراق هر یک فرصت را مغتنم شمارند تا بر یکدیگر تفوّق جویند و بر سر دستیابی به امکانات یا قدرت سیاسی دچار اصطکاک شوند، غافل از این که عراق دچار یک بحران عظیم در نظام سیاسی خود شده است.
از نیروهایی که در موصل مشغول جنگ با داعش هستند یک دسته موردحمایت ایران، دسته‌ای موردحمایت ترکیه و بعضی دیگر تحت‌حمایت آمریکا هستند و هریک منافع خاصّ خود را دارند. تمام اینها بعداً بر سر قلمرو و جولانگاه خود با هم به رقابت و ستیزه خواهند پرداخت.
از سوی دیگر، استراتژی آتی داعش نامشخص است؟ آیا ممکن است داعش با از دست دادن قلمرو خود در خاورمیانه متوجّه غرب شود؟ هدف داعش توسعۀ قلمرو ارضی و رسیدن به یک خلافت خودخوانده بود و با از دست دادن اینها داعش باید هدف و حتّی عنوان خود را بازتعریف کند.
