آیا تدیّن و معنویت باعث اخلاقی‌تر عمل کردن افراد در محل‌کار می‌شود؟
بررسی نقش و تأثیر تدیّن و معنویت در اخلاقی‌تر عمل کردن افراد در محلّ‌کار، موضوعی است که تاکنون بسیار مورد بحث و جدل قرار گرفته است. اما تحقیقات صورت‌گرفته مبنی بر مصاحبه با چهل تن از مدیران بالارتبۀ هندی نشان داده که پاسخ این سؤال مثبت است. به این نتیجه رسیده‌ایم که در سنن مختلف دینی و معنوی (هندوئیسم، اسلام، جاینیسم، مکتب سیک، مسیحیت و آیین زرتشتی) فضیلت‌هایی نهفته است که بر وجهۀ اخلاقیِ تصمیم‌گیری‌هایی که در محلّ کار صورت می‌گیرد تأثیر می‌گذارد.
سی و سه نفر از مدیرانی که در مصاحبه حضور داشتند وجود این سنّت‌ها را موجب تقویت فضلیت‌هایی مثل صداقت، انعطاف‌پذیری، تعالی اخلاقی، بردباری و مسئولیت‌پذیری می‌دانستند. یکی از این مدیران که در بخش خودرو فعال است دربارۀ فضیلت انعطاف‌پذیری اظهار داشت:
دین اسلام به ما می‌آموزد که نسبت به دیدگاه‌ها و نظرات دیگران بی‌اعتنا نباشیم. من در شغل خودم از این ارزش بهره می‌گیرم و به نظرات همکارانم توجّه می‌کنم. ما اختلاف‌نظرهای خود را حلّ و فصل می‌کنیم و ضمن این که سعی می‌کنیم اصل اعتقادات خود را حفظ کنیم، همیشه به یک نقطۀ مشترک قابل‌قبول می‌رسیم.
حتّی بعضی از مدیران هنگام مواجهه با معضلات اخلاقی ترجیح می‌دهند که از منصب خود استعفا دهند. چراکه ارزش‌های اخلاقی‌ای که در اعتقادات دینی و معنوی آنها نهفته است اجازۀ تعدّی از اصول اخلاقی را به آنها نمی‌دهد. برای مثال یکی از مدیران بخش آی‌تی به خاطر این که سازمانی که پیشتر در آن مشغول به فعالیت بود دائماً قانون کپی‌رایت را نقض می‌کرد، از این سازمان کناره‌گیری کرد، چراکه عملکرد این سازمان با باورهای مذهبی او در تضاد بود.
اما از این چهل مدیر، هفت تن از مدیران عضو هیچ گروه مذهبی یا معنوی‌ای نبودند. این عدّه بر این باور بودند که باید ارزش‌ها و فضیلت‌های غیر دین‌محور که بر پایۀ اخلاقیات اومانیستی و پراگماتیسم حرفه‌ای استوار شده است ترویج شود.
در جامعۀ هند ادیان مختلفی وجود دارد، لذا عدّه‌ای معتقدند که اتّخاذ این دیدگاه می‌تواند به کارکنان کمک کند تا بی‌طرفانه و بدون تعصّب عمل کنند. یکی از مدیران بخش رسانه معتقد بود که محلّ کار باید به گونه‌ای باشد که افراد فاقد مذهب و معنویت صرفاً به نظام اعتقادی اومانیستی خود تکیه داشته باشند و بس:
اخلاقیات باید در سطح انسانی رعایت شود. به محض این که تفاسیر مذهبی به مباحث اخلاقی ورود می‌کند، زمینه برای جدال و اختلالِ بی‌پایان آماده می‌شود. از نظر من اخلاق یک موضوع سکولاری است. باید با حساسیت تمام مجموعه‌ای از قوانین اخلاقی تدوین شود. دین هم می‌تواند الگویی در اختیار ما قرار دهد، اما از نظر من الگویی که دین ارائه می‌دهد بیشتر دست‌و‌پاگیر است.
در معنویت دین‌محور می‌توان از یک یا چند سنّت دینی مواردی الگوبرداری کرد و از آنها به عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به هدف بهره جست.
در معنویت غیردینی معمولاً خبری از اعتقادات مذهبی نیست. معنویت غیردینی بر پایۀ ارزش‌های سکولاری یا اومانیستی استوار شده است؛ مثل هم‌بستگی با دیگران در محلّ کار یا در جامعه و تلاش در راستای نیل به هدفی والا در زندگی، بدون این که لزوماً پای اعتقاد به خدا یا خالق در میان باشد.
براساس مطالعاتی که به‌تازگی صورت گرفته، بین تدیّن و معنویت با مسئولیت‌پذیری اجتماعی و اشتراکی، ایثارگری و رفتارهای جامعه‌پسند و اخلاقی پیوند و ارتباط وجود دارد.
در مقابل یک سری از مطالعات نیز نتایج معکوسی به دست داده است. بعضی‌ها مدّعی شده‌اند که تدیّن و معنویتِ دین‌محور می‌تواند موجب بروز رفتارهای غیراخلاقی شود؛ مثل تبعیض قائل شدن در مورد کسی که پیرو یک نظام اعتقادی دیگر است. اعتقادات دینی حتّی می‌تواند بر نگرش کارفرمایان در گزینش کارکنان و نحوۀ رفتار همکاران با یکدیگر تأثیر بگذارد.
با این که ادیان و سنن معنوی بسیار متنوّعی در کشور هند وجود دارد، رفتارهای غیراخلاقی مثل فساد، رشوه‌خواری، پارتی‌بازی و فامیل‌بازی در هندوستان بسیار شایع است.
بعضی از افراد رفتارهای غیراخلاقی خود را توجیه می‌کنند و دلیل آن را وجود فشارهای خارجی بیان می‌دارند. این فشارها با حرص و طمع شخصی در هم می‌آمیزد و لذا دیگر انگیزه‌ای برای اخلاقی عمل کردن باقی نمی‌ماند.
مترجم: زهرا رحیمی
