مرور مطبوعات/ نشانه‌های اجتماعی را جدی نمی‌گیرند
هجدهم مرداد 1397
مطالب مرتبط با روزنامه‌نگاری به مناسبت روز خبرنگار امروز هم بیشتر مطبوعات را تحت تأثیر قرار داده بود. «وضعیت کودکان کار و خیابان بهتر خواهد شد»، «پرسش‌هایی که روزنامه‌ها باید پاسخ دهند»، «استفاده اردوغان از موج ناسیونالیسم»، «روزنامه‌نگار باید دیده‌بان جامعه باشد که در ایران، نیست!»، «اضطراب اطلاعات، اضطراب انسان»، «پایداری و روزنامه‌نگاری»، «نشانه‌های اجتماعی را جدی نمی‌گیرند» عناوین برجسته مطبوعات امروزند.
شرق
نشانه‌های اجتماعی را جدی نمی‌گیرند
دکتر مقصود فراستخواه جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی با شرق درباره نشانه‌های اجتماعی به گفت‌وگو نشسته است.
وی در بخشی از این گفت‌وگو می‌گوید: جامعه مدنی فضای آرامی دارد که به شکل مسالمت‌آمیز و در کرسی عمومی و در مجامع عمومی تمام مسائل را منعکس می‌کند و به شکل عقلانی درباره‌اش گفت‌وگو می‌کند. وقتی جامعه هوشمند می‌شود، تمامی دردها زود شنیده می‌شود و جامعه مدنی می‌تواند به حکومت کمک کند که مسائل را حل کند و فشار روانی به حکومت وارد می‌کند که مسائل را حل کند. اما متأسفانه این جامعه مدنی به‌عنوان یک فضای مبدل درد اجتماعی به برنامه منظم و انتقال درد به سیستم اجرائی کشور برای تبدیل‌شدن به قانون و اعمال نظر سریع درباره مشکلات و جلوگیری از فساد وجود ندارد و در چنین شرایطی اعتماد به نهادهای مسئول از بین می‌رود و وقتی اعتماد به نهادهای مسئول در دهه‌های گذشته بارها کاهش پیدا کرده، نشان می‌دهد سرمایه اجتماعی که بخشی از آن اعتماد به قوانین و نهادهای حکومتی است، از بین رفته است و وقتی این اعتماد لطمه می‌خورد، طبیعی است که جامعه مدنی را تضعیف کرده‌ایم و نگذاشته‌ایم مستقیم و غیرمستقیم در اجتماع شکل بگیرد و افکار عمومی عقلانی به صورت منظم و اثربخش به حکومت کمک کند تا بهتر حکمرانی و درد را منتقل کند تا حکومت به راه‌حل اصولی برسد، وقتی این اتفاقات نمی‌افتد، این زخم‌ها می‌ماند و گاهی به اعتراض بدل خواهد شد.
پایداری و روزنامه‌نگاری
احمد مسجدجامعی به مناسبت روز خبرنگار دست به قلم برده و از مشروطه و نشریات آن روزگار نوشته است: اگر کمی بیشتر دقت کنیم، متوجه می‌شویم عامه مردم نه‌تنها با مفهوم مشروطیت آشنا نبوده‌‌اند که آن را تنها در مقابله با استبداد می‌سنجیدند و شناخت استبداد هم بیشتر درکی برخاسته از تجربه وضع موجود و مصداقی بود و حتی از مشروطیت در حد عدالت‌خانه توقع داشتند و از مجلس مشروطیت به نام عدالت‌خانه یاد می‌کردند. بعدها نام مشروطیت به‌جای آن نشست. مردم پریشانی‌ها، رنج‌ها و نابسامانیها را می‌دیده‌‌اند و می‌فهمیده‌‌اند چیزی در این میان خراب است و آن خرابِ مبهم را استبداد گفتند؛ اما در همین نامیدن هم متکی به تجربه شخصی و جمعی خود بوده‌اند و همین اتکا به تجربه ناقص کار را به جایی رساند که گروهی از همان مردم که از استبداد محمدعلی شاه به تنگ آمده بودند، بدون نگرانی و تردید به دامان استبداد رضاشاه افتادند.
اضطراب اطلاعات، اضطراب انسان
طالب جابری درباره عصر اطلاعات و اضطراب انسان نوشته است: ما که در عصر اطلاعات زندگی می‌کنیم، یقین داریم از اطلاعات زیادی محرومیم. علم در زمانه ما به شاخه‌های گوناگونی تقسیم شده است و هزاران دانشمند در گوشه و کنار جهان در حوزه‌های مختلف و منفک به پژوهش‌های علمی مشغول هستند. به‌این‌ترتیب مرزهای علم هر روز جابه‌جا می‌شود. اگر در عصر آهن مهارت‌داشتن در استخراج، ریخته‌گری و پرداخت آهن برتری محسوب می‌شد، در عصر اطلاعات، مالکیت اطلاعات به معنای برتری است. ما در جهان اطلاعات خود احساس آرامش می‌کنیم زیرا خود را مسلط بر آن می‌دانیم. اما گسترش بی‌حد و مرز و سرسام‌آور اطلاعات این آرامش را سلب می‌کند زیرا همیشه یقین داریم بخش بزرگی از اطلاعات از دایره دانش ما، یعنی از دایره جهان مأنوس ما بیرون است. ما به شیوه‌های مختلف تلاش می‌کنیم از اضطراب ناشی از فقدان اطلاعات رهایی پیدا کنیم. این اضطراب خاص به عصر اطلاعات تعلق دارد. یک راه رویارویی با این وضعیت عضویت در کانال‌های خبری مختلف است که آخرین اخبار را به نحو فشرده در اختیار ما قرار می‌دهند.
روزنامه‌نگار باید دیده‌بان جامعه باشد که در ایران، نیست!
به نوشته شرق، روز خبرنگار، فرصتی پیش آورد که نظر دکتر مهدی محسنیان‌راد، استاد رشته ارتباطات و روزنامه‌نگاری و نویسنده کتاب‌هایی همچون «روش‌های مصاحبه خبری»؛ چاپ دهم، «ارتباط‌شناسی»، چاپ هجدهم، «روزنامه‌نگاران ایران و آموزش روزنامه‌نگاری در ایران» و «ریشه‌های فرهنگی ارتباط در ایران» را درباره مسائل و مشکلات روزنامه‌نگاری امروز در ایران جویا شود.
محسنیان راد در بخشی از این گفت‌وگو درباره تعبیر خود از روزنامه‌نگاری به عنوان دیده‌بان جامعه می‌گوید: هر رسانه کارکرد دوگانه درهم‌آمیخته‌ای دارد. هم مانند چراغ‌قوه‌ای است که به مخاطب مسیر را نشان می‌دهد و هم مثل دوربینی است که تصویر جزئیات جامعه را – البته بر اساس ارزش‌های خبری – منعکس می‌کند و گزارش می‌دهد. ترکیب این دو است که به یک جامعه در حال گذار کمک می‌کند که هر چه زودتر از این دوران برزخ در حال گذار بودن که از دوران مشروطیت گرفتار آن هستیم، رها شود. 181 سال است که حکومت‌ها و منابع قدرت می‌کوشند ما را تربیت کنند و به ما مسیر نشان دهند که چگونه باید فکر و زندگی کنیم و پوششمان چه باشد. در حالی که جامعه فهیم ایران نیازی به این همه چراغ قوه به‌‌دست که بر سر مسیر مطلوب نیز اغلب با هم نزاع دارند، نداشت و ندارد. ما به کارکرد دوم رسانه‌ها، یعنی به دیده‌بانی، بیشتر احتیاج داریم. اگر این دیده‌بانی را رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران درست انجام بدهند، اساسا به بسیاری از مشکلات دچار نمی‌شویم تا بخواهیم به دنبال راه‌حل بگردیم.
اعتماد
استفاده اردوغان از موج ناسیونالیسم
رحمان قهرمان‌پور به سراغ نزاع آمریکا و ترکیه رفته و از یک سو حضور گولن به عنوان یکی از مخالفان حکومت اردوغان در پنسیلوانیای آمریکا و از سوی دیگر دستگیری کشیش آمریکایی جاسوس در ترکیه را پیش کشیده است. او می‌نویسد: امریکا در تحریمی که علیه ترکیه وضع کرده وزیر کشور و دادگستری این کشور به خاطر دست داشتن در دستگیری و حصر خانگی کشیش برانسون تحت تحریم قرار گرفته‌اند. برانسون متهم است که در ایام کودتا با گروه فتح‌الله گولن همکاری داشته و حتی با پ‌ک‌ک نیز در ارتباط بوده است. اما هنوز اتهامات او در دادگاه مورد بررسی قرار نگرفته است. بنابراین ریشه بحث کشیش برانسون نیز به موضوع کودتا باز می‌گردد. برخی معتقدند که ترکیه به دنبال آن است که برانسون را با گولن مبادله کند و در‌ازای استرداد گولن، برانسون را نیز آزاد کند. اما واقعیت آن است که وزن جنبش هزیمت به رهبری فتح‌الله گولن به مراتب بیشتر از کشیش برانسون است.آقای گولن یک شبکه عظیم را رهبری می‌کند که عملا در ۳۵ کشور مدرسه دارد و نفوذ آن بسیار بالاست و در ترکیه و سایر کشورها نیز از هواداران متعددی برخوردار است.
پرسش‌هایی که روزنامه‌ها باید پاسخ دهند
کسری نوری، روزنامه‌نگار در گفت‌وگو با اعتماد، درباره تحلیل نیاز امروز مطبوعات می‌گوید: ما نیاز داریم به اینکه بایسته‌های جدیدی برای رسانه‌های کاغذی تعریف و تبیین کنیم. این اما کاری ساده نیست. رسانه‌ها در وهله نخست باید خودشان بدانند کجای جهان رسانه‌ای ایستاده‌اند، تعریف‌شان از سیاست و چیزهای دیگر چیست و اینکه اصلا دنبال چه هستند و می‌خواهند به چه چیزی برسند. اینکه اصلا خبر چیست و چه چیزی خبر است برای ما اهالی رسانه‌ها باید تغییر کند و این نیاز به کار روی گفتمان رسانه‌ای دارد؛ چیزی که فعلا دستکم در میان اهالی رسانه‌ها نمی‌بینیم. یکی از نقدهای جدی من به رسانه‌ها اعم از کاغذی و مجازی همین است که اهالی‌شان غالبا یا نمی‌دانند یا تغافل می‌کنند از اینکه خودشان کجا ایستاده‌اند.
رسالت
وضعیت کودکان کار و خیابان بهتر خواهد شد
دکتر پروانه سلحشوری، نماینده مردم در مجلس با رسالت به گفت‌وگو نشسته است. موضوع این گفت‌وگو، بررسی لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان و تصویب مواد آن در مجلس شورای اسلامی طی دو هفته اخیر است.
دکتر سلحشوری در بخشی از این گفت‌وگو درباره ضمانت اجرایی این قانون می‌گوید: برای کنترل هر چیزی قانون از یک طرف و بسترهای اجتماعی و فرهنگی آن موضوع از طرف دیگر می‌تواند اثرگذار باشد. ما از اینکه این قانون بازدارندگی دارد، مطمئن هستیم، ولی منافی این نیست که در جامعه کار فرهنگی باید صورت بگیرد. در کنار این قانون که بازدارندگی دارد و ضرورت آن کاملا حس می‌شود، نیازمند کار فرهنگی عمیقی هستیم. در عین حال که اقتدار پدر و مادر برای کودک باید حفظ بشود، می‌بایست این موضوعات هم مدنظر قرار بگیرد. متاسفانه در جامعه ما بحث «فرزندسالاری» رایج شده است که درست نیست! لازم و ضروری است که اقتدار خانواده حفظ بشود، ولی والدین و فرزندان باید بیاموزند که با وجود احترامی که پدر و مادر دارند، کودک باید جایگاه خودش را داشته باشد.
نشانه‌های اجتماعی را جدی نمی‌گیرند
دکتر مقصود فراستخواه جامعه‌شناس و عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی با شرق درباره نشانه‌های اجتماعی به گفت‌وگو نشسته است.
وی در بخشی از این گفت‌وگو می‌گوید: جامعه مدنی فضای آرامی دارد که به شکل مسالمت‌آمیز و در کرسی عمومی و در مجامع عمومی تمام مسائل را منعکس می‌کند و به شکل عقلانی درباره‌اش گفت‌وگو می‌کند. وقتی جامعه هوشمند می‌شود، تمامی دردها زود شنیده می‌شود و جامعه مدنی می‌تواند به حکومت کمک کند که مسائل را حل کند و فشار روانی به حکومت وارد می‌کند که مسائل را حل کند. اما متأسفانه این جامعه مدنی به‌عنوان یک فضای مبدل درد اجتماعی به برنامه منظم و انتقال درد به سیستم اجرائی کشور برای تبدیل‌شدن به قانون و اعمال نظر سریع درباره مشکلات و جلوگیری از فساد وجود ندارد و در چنین شرایطی اعتماد به نهادهای مسئول از بین می‌رود و وقتی اعتماد به نهادهای مسئول در دهه‌های گذشته بارها کاهش پیدا کرده، نشان می‌دهد سرمایه اجتماعی که بخشی از آن اعتماد به قوانین و نهادهای حکومتی است، از بین رفته است و وقتی این اعتماد لطمه می‌خورد، طبیعی است که جامعه مدنی را تضعیف کرده‌ایم و نگذاشته‌ایم مستقیم و غیرمستقیم در اجتماع شکل بگیرد و افکار عمومی عقلانی به صورت منظم و اثربخش به حکومت کمک کند تا بهتر حکمرانی و درد را منتقل کند تا حکومت به راه‌حل اصولی برسد، وقتی این اتفاقات نمی‌افتد، این زخم‌ها می‌ماند و گاهی به اعتراض بدل خواهد شد.
پایداری و روزنامه‌نگاری
احمد مسجدجامعی به مناسبت روز خبرنگار دست به قلم برده و از مشروطه و نشریات آن روزگار نوشته است: اگر کمی بیشتر دقت کنیم، متوجه می‌شویم عامه مردم نه‌تنها با مفهوم مشروطیت آشنا نبوده‌‌اند که آن را تنها در مقابله با استبداد می‌سنجیدند و شناخت استبداد هم بیشتر درکی برخاسته از تجربه وضع موجود و مصداقی بود و حتی از مشروطیت در حد عدالت‌خانه توقع داشتند و از مجلس مشروطیت به نام عدالت‌خانه یاد می‌کردند. بعدها نام مشروطیت به‌جای آن نشست. مردم پریشانی‌ها، رنج‌ها و نابسامانیها را می‌دیده‌‌اند و می‌فهمیده‌‌اند چیزی در این میان خراب است و آن خرابِ مبهم را استبداد گفتند؛ اما در همین نامیدن هم متکی به تجربه شخصی و جمعی خود بوده‌اند و همین اتکا به تجربه ناقص کار را به جایی رساند که گروهی از همان مردم که از استبداد محمدعلی شاه به تنگ آمده بودند، بدون نگرانی و تردید به دامان استبداد رضاشاه افتادند.
اضطراب اطلاعات، اضطراب انسان
طالب جابری درباره عصر اطلاعات و اضطراب انسان نوشته است: ما که در عصر اطلاعات زندگی می‌کنیم، یقین داریم از اطلاعات زیادی محرومیم. علم در زمانه ما به شاخه‌های گوناگونی تقسیم شده است و هزاران دانشمند در گوشه و کنار جهان در حوزه‌های مختلف و منفک به پژوهش‌های علمی مشغول هستند. به‌این‌ترتیب مرزهای علم هر روز جابه‌جا می‌شود. اگر در عصر آهن مهارت‌داشتن در استخراج، ریخته‌گری و پرداخت آهن برتری محسوب می‌شد، در عصر اطلاعات، مالکیت اطلاعات به معنای برتری است. ما در جهان اطلاعات خود احساس آرامش می‌کنیم زیرا خود را مسلط بر آن می‌دانیم. اما گسترش بی‌حد و مرز و سرسام‌آور اطلاعات این آرامش را سلب می‌کند زیرا همیشه یقین داریم بخش بزرگی از اطلاعات از دایره دانش ما، یعنی از دایره جهان مأنوس ما بیرون است. ما به شیوه‌های مختلف تلاش می‌کنیم از اضطراب ناشی از فقدان اطلاعات رهایی پیدا کنیم. این اضطراب خاص به عصر اطلاعات تعلق دارد. یک راه رویارویی با این وضعیت عضویت در کانال‌های خبری مختلف است که آخرین اخبار را به نحو فشرده در اختیار ما قرار می‌دهند.
روزنامه‌نگار باید دیده‌بان جامعه باشد که در ایران، نیست!
به نوشته شرق، روز خبرنگار، فرصتی پیش آورد که نظر دکتر مهدی محسنیان‌راد، استاد رشته ارتباطات و روزنامه‌نگاری و نویسنده کتاب‌هایی همچون «روش‌های مصاحبه خبری»؛ چاپ دهم، «ارتباط‌شناسی»، چاپ هجدهم، «روزنامه‌نگاران ایران و آموزش روزنامه‌نگاری در ایران» و «ریشه‌های فرهنگی ارتباط در ایران» را درباره مسائل و مشکلات روزنامه‌نگاری امروز در ایران جویا شود.
محسنیان راد در بخشی از این گفت‌وگو درباره تعبیر خود از روزنامه‌نگاری به عنوان دیده‌بان جامعه می‌گوید: هر رسانه کارکرد دوگانه درهم‌آمیخته‌ای دارد. هم مانند چراغ‌قوه‌ای است که به مخاطب مسیر را نشان می‌دهد و هم مثل دوربینی است که تصویر جزئیات جامعه را – البته بر اساس ارزش‌های خبری – منعکس می‌کند و گزارش می‌دهد. ترکیب این دو است که به یک جامعه در حال گذار کمک می‌کند که هر چه زودتر از این دوران برزخ در حال گذار بودن که از دوران مشروطیت گرفتار آن هستیم، رها شود. 181 سال است که حکومت‌ها و منابع قدرت می‌کوشند ما را تربیت کنند و به ما مسیر نشان دهند که چگونه باید فکر و زندگی کنیم و پوششمان چه باشد. در حالی که جامعه فهیم ایران نیازی به این همه چراغ قوه به‌‌دست که بر سر مسیر مطلوب نیز اغلب با هم نزاع دارند، نداشت و ندارد. ما به کارکرد دوم رسانه‌ها، یعنی به دیده‌بانی، بیشتر احتیاج داریم. اگر این دیده‌بانی را رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران درست انجام بدهند، اساسا به بسیاری از مشکلات دچار نمی‌شویم تا بخواهیم به دنبال راه‌حل بگردیم.
اعتماد
استفاده اردوغان از موج ناسیونالیسم
رحمان قهرمان‌پور به سراغ نزاع آمریکا و ترکیه رفته و از یک سو حضور گولن به عنوان یکی از مخالفان حکومت اردوغان در پنسیلوانیای آمریکا و از سوی دیگر دستگیری کشیش آمریکایی جاسوس در ترکیه را پیش کشیده است. او می‌نویسد: امریکا در تحریمی که علیه ترکیه وضع کرده وزیر کشور و دادگستری این کشور به خاطر دست داشتن در دستگیری و حصر خانگی کشیش برانسون تحت تحریم قرار گرفته‌اند. برانسون متهم است که در ایام کودتا با گروه فتح‌الله گولن همکاری داشته و حتی با پ‌ک‌ک نیز در ارتباط بوده است. اما هنوز اتهامات او در دادگاه مورد بررسی قرار نگرفته است. بنابراین ریشه بحث کشیش برانسون نیز به موضوع کودتا باز می‌گردد. برخی معتقدند که ترکیه به دنبال آن است که برانسون را با گولن مبادله کند و در‌ازای استرداد گولن، برانسون را نیز آزاد کند. اما واقعیت آن است که وزن جنبش هزیمت به رهبری فتح‌الله گولن به مراتب بیشتر از کشیش برانسون است.آقای گولن یک شبکه عظیم را رهبری می‌کند که عملا در ۳۵ کشور مدرسه دارد و نفوذ آن بسیار بالاست و در ترکیه و سایر کشورها نیز از هواداران متعددی برخوردار است.
پرسش‌هایی که روزنامه‌ها باید پاسخ دهند
کسری نوری، روزنامه‌نگار در گفت‌وگو با اعتماد، درباره تحلیل نیاز امروز مطبوعات می‌گوید: ما نیاز داریم به اینکه بایسته‌های جدیدی برای رسانه‌های کاغذی تعریف و تبیین کنیم. این اما کاری ساده نیست. رسانه‌ها در وهله نخست باید خودشان بدانند کجای جهان رسانه‌ای ایستاده‌اند، تعریف‌شان از سیاست و چیزهای دیگر چیست و اینکه اصلا دنبال چه هستند و می‌خواهند به چه چیزی برسند. اینکه اصلا خبر چیست و چه چیزی خبر است برای ما اهالی رسانه‌ها باید تغییر کند و این نیاز به کار روی گفتمان رسانه‌ای دارد؛ چیزی که فعلا دستکم در میان اهالی رسانه‌ها نمی‌بینیم. یکی از نقدهای جدی من به رسانه‌ها اعم از کاغذی و مجازی همین است که اهالی‌شان غالبا یا نمی‌دانند یا تغافل می‌کنند از اینکه خودشان کجا ایستاده‌اند.
رسالت
وضعیت کودکان کار و خیابان بهتر خواهد شد
دکتر پروانه سلحشوری، نماینده مردم در مجلس با رسالت به گفت‌وگو نشسته است. موضوع این گفت‌وگو، بررسی لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان و تصویب مواد آن در مجلس شورای اسلامی طی دو هفته اخیر است.
دکتر سلحشوری در بخشی از این گفت‌وگو درباره ضمانت اجرایی این قانون می‌گوید: برای کنترل هر چیزی قانون از یک طرف و بسترهای اجتماعی و فرهنگی آن موضوع از طرف دیگر می‌تواند اثرگذار باشد. ما از اینکه این قانون بازدارندگی دارد، مطمئن هستیم، ولی منافی این نیست که در جامعه کار فرهنگی باید صورت بگیرد. در کنار این قانون که بازدارندگی دارد و ضرورت آن کاملا حس می‌شود، نیازمند کار فرهنگی عمیقی هستیم. در عین حال که اقتدار پدر و مادر برای کودک باید حفظ بشود، می‌بایست این موضوعات هم مدنظر قرار بگیرد. متاسفانه در جامعه ما بحث «فرزندسالاری» رایج شده است که درست نیست! لازم و ضروری است که اقتدار خانواده حفظ بشود، ولی والدین و فرزندان باید بیاموزند که با وجود احترامی که پدر و مادر دارند، کودک باید جایگاه خودش را داشته باشد.
