مرور مطبوعات / آیا جامعه معنوی‌تر شده است؟

شرق
 
پاسخ مقام معظم رهبری به سؤالی درباره «زنجیرزدن در عزاداری‌ها»
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری سؤالی درباره زنجیر زدن در ماه محرم و پاسخ رهبر انقلاب را منتشر کرد و نوشت: سؤال: زنجیرزدن به بدن همان‌گونه که بعضی از مسلمانان انجام می‌دهند، چه حکمی دارد؟ جواب: اگر به نحو متعارف و به‌‌گونه‌ای باشد که از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه در عزاداری محسوب شود اشکال ندارد.
 
رد شکایت از بازپرس فیلترکننده تلگرام
قرار منع تعقیب بازپرس صادر‌کننده دستور فیلتر تلگرام که در پی شکایت چند وکیل دادگستری از او صادر شده بود، در دادگاه تأیید شد. ۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۷ بود که دادستانی تهران دستور قضائی مسدودسازی پیام‌رسان تلگرام را منتشر کرد. بازپرس شعبه دوم دادسرای فرهنگ و رسانه تهران در دستور قضائی خود دراین‌باره تأکید کرده بود که کلیه ارائه‌دهندگان خدمات دسترسی به اینترنت کشور خصوصا شرکت ارتباطات زیرساخت و اپراتورهای تلفن و دارندگان پروانه ارائه خدمات ارتباطات ثابت مکلف‌‌اند از تاریخ دهم اردیبهشت 1397 نسبت به اعمال مسدودسازی کامل وب‌سایت و اپلیکیشن شبکه اجتماعی تلگرام اقدام کنند.
 
نقش ضرغامی در رفع ممنوع‌المنبری زایری
رئیس پیشین صداوسیما در این چند سالی که از صداوسیمای ملی کنار رفته، می‌کوشد تصویری جدید از خود به نمایش بگذارد. در مقایسه با خاستگاه اصولگرایش، هم صحبت‌های متفاوتی می‌کند و هم دیدارهایی متفاوت برگزار می‌کند. در فضای مجازی فعال است، با چهره‌هایی از راست تا چپ، تندرو تا معتدل، اصولگرا تا اصلاح‌طلب، حتی سلبریتی دیدار می‌کند. نکته تأمل‌برانگیز این است که ضرغامی در بیشتر موارد با افرادی دیدار می‌کند که مثلا اتفاقی برایشان رخ داده یا به دلیلی یا مسئله‌ای روی خط رسانه‌ای قرار گرفته‌اند. با هر چهره سیاسی و غیرسیاسی مشهوری که صبحانه می‌خورد به نوعی از عملکردش هم دفاع می‌کند. این اصرار غیرمعمولی‌ای که بر قرارگرفتن در نقش حامی آن فرد دارد هم در نوع خود کمی عجیب است؛ برای مثال او به‌تازگی با محمدرضا زائری، روحانی اصولگرایی که ممنوع‌المنبر شده بود، دیدار کرده است. یک روز بعد از اینکه زائری در توییترش خبر از ممنوع‌المنبرشدنش در ماه محرم داد، او را به صبحانه دعوت کرد و تصویرش را هم منتشر کرد. همان روز یا روز بعد بود که زائری خبر داد مشکل ممنوع‌المنبری او حل شده است. به‌طور قطعی نمی‌توان گفت این دیدار در حل این مشکل مؤثر بوده یا نه. برخی معتقدند عزت‌الله ضرغامی خود را برای پست ریاست‌جمهوری 1400 آماده می‌کند. او که کاملا اصولگرا بوده و هست، اصرار دارد که نیست. یک تقسیم‌بندی عجیب و جدید دارد که می‌گوید سیاسیون را نه به اصلاح‌طلب و اصولگرا که به مرد و نامرد تقسیم می‌کند.
 
 
مردم در جامعه اتمیزه، بی‌هویت و مادی‌گرا می‌شوند
امان‌الله قرایی‌مقدم جامعه‌شناس و استاد دانشگاه درباره خودگرایی و خودمحوری در جوامعی که با کاهش معنویت مواجه هستند، نوشته و گفته است: در چنین دنیایی چون افراد به هم توجه ندارند، مجرمان در انبوه انسان‌ها گم می‌شوند، آسیب‌های اجتماعی زیاد می‌شود، تجانس فرهنگی به‌هم می‌خورد، افراد بی‌هویت می‌شوند و ترس از شناخته‌شدن ندارند و بنابراین ممکن است به آسانی مرتکب کار خلاف شوند. در چنین دنیایی اتمی‌شدن و ذره‌شدن افراد قوت می‌گیرد و در نتیجه تنها می‌شوند و پیامدش این است که خودکشی در میان آنها افزایش می‌یابد. رابطه افراد در چنین جامعه‌ای فقط بر اساس سود و زیان است و بنابراین، چنان‌که در نظریات پتیریم سوروکین، استاد دانشگاه هاروارد، نیز آمده، مادیات حاکم می‌شود. آنچه اکنون در شهر بزرگی مانند تهران می‌بینیم، چنین وضعیتی است. مردم در تعداد انبوه در میدانی بزرگ از وسیله نقلیه پیاده می‌شوند و مانند روبات‌هایی از کنار هم می‌گذرند. پدری مرده است و فرزندانش تا چند روز بعد خبر از او ندارند. مواردی را که مدتی پیش در تهران اتفاق افتاد و در اخبار آمد که افرادی جلوی چشم رهگذران به قتل رسیدند و کسی دخالت نکرد، می‌توان بر این اساس به ارتباط ضعیف میان افراد نسبت داد و اینکه بر اساس تئوری هومنز، افراد در هر موردی سود و زیان خود را محاسبه می‌کنند و هزینه و فایده را با هم می‌سنجند.
 
اعتماد
 
تاریکی‌های یک طرح شفاف
اعتماد به سراغ پشت پرده رأی منفی مجلس به فوریت طرح شفافیت آرای نمایندگان رفته و به تحلیل آن پرداخته و نوشته است: در این میان اما نکته مهمی که کمتر مورد توجه افکار عمومی و البته حامیان عمدتا اصولگرای این طرح قرار گرفت، آن بود که با وجود جنجال رسانه‌ای شدید در روزهای اخیر علیه نمایندگان و انتقاد از مجلسی که شفاف نیست، مجلس صرفا با فوریت بررسی و تصویب این طرح مخالفت کرده و رد فوریت یک طرح، به هیچ عنوان به‌معنای مخالفت نمایندگان و مجلس با محتوای آن طرح نیست. این اساس کار مجلس و روند رسیدگی به طرح‌ها و لوایح دارای فوریت است که ابتدا، بحث فوریت آن به رای گذاشته می‌شود و بعد وارد بحث درباره محتوای طرح می‌شوند و اتفاقی که اکنون افتاده، صرفا این است که مجلس موافق بررسی توام با اولویت این طرح نبوده است. درواقع راز اختلاف آشکار میان تعداد 160 امضای این طرح و 59 رای موافق آن همین مساله بوده است. اینکه بسیاری از کسانی که طرح را امضا کردند، برای آنکه معتقد نبودند که رسیدگی به این طرح در صدر اولویت‌های مجلس قرار بگیرد، به فوریتش رای مخالف دادند تا به‌صورت عادی نهایتا ظرف 6 ماه آینده در دستورکار صحن علنی مجلس قرار گیرد.
 
با ناسیونالیسم راه به جایی نمی‌بریم
اعتماد ناسیونالیسم را موضوع گفت‌وگویی با ناصر فکوهی استاد انسان‌شناسی دانشگاه تهران قرار داده است. فکوهی در بخشی از این مصاحبه می‌گوید: من ناسیونالیسم یا ملی‌گرایی را از میهن‌دوستی یا علاقه و تمایل و عشق به فرهنگ خود که هیچ تضادی با دوست‌داشتن فرهنگ‌های دیگر و فرهنگ جهانی ندارد، متمایز می‌کنم و در این گفت‌وگو صرفا درباره ناسیونالیسم صحبت می‌کنم. به نظر من میهن‌دوستی تضادی با جهان‌وطن‌گرایی ندارد. با توجه به این نگاه، نخست باید بگویم که امروز در ناسیونالیسم نمی‌توان چندان رویه مثبتی دید، زیرا در اکثر نقاط جهان فرهنگ‌ها را در برابر یکدیگر قرار داده و به نژاد‌پرستی و برتری جویی آنها علیه یکدیگر دامن می‌زند. البته از قرن نوزدهم چنین بود. اما ملی‌گرایی در ابتدای خود یعنی از انقلاب فرانسه و سپس در کشورهای جهان سوم در مبارزات ضداستعماری‌شان، سرچشمه شکل‌گیری هویت‌های فرهنگی مهمی نیز بود که جنبش رمانتیسم اروپایی و دستاوردهای ادبی و هنری آن، از این جمله است.
 
یک زن مجددا به عنوان بخشدار در فارس انتخاب شد
مریم اکبری، با حکم اسماعیل تبادار، استاندار فارس به عنوان بخشدار بخش مرکزی شهرستان آباده منصوب و فعالیت خود را در این مسئولیت شروع کرد. اکبری پنجمین بخشدار زن استان فارس است که دومین بار است به عنوان بخشدار زن استان فارس انتخاب می‌شود. انتخاب زنان در جایگاه‌های مدیریتی یکی از وعده‌هایی است که دولت روحانی به طور جدی به مردم داده است. در طول سال‌های گذشته مردم، مسوولان و کارشناسان با اشاره به اینکه نیمی از جمعیت جامعه را زنان تشکیل می‌دهند، تاکید بسیاری داشته‌اند که به جای جنسیت‌سالاری، شایسته‌سالاری باید برای انتخاب مدیران در نظر گرفته شود. همین هم باعث شده که در طول سال‌های اخیر بسیاری از پست‌های مدیریتی مهم به زنان سپرده شود. اعتماد در ادامه به مصاحبه با این زن بخشدار انجام داده است.
 
در گریز از تشریفات و تظاهرات
سید علی میرفتاح با اشاره به زندگی بدون تشریفات و ظواهر نخست‌وزیر کانادا و رئیس‌جمهور فرانسه، به نقد زندگی تشریفاتی و تجملاتی ایرانیان پرداخته و نوشته است: ما متاسفانه در اغلب موارد آداب را با تشریفات اشتباه گرفته‌ایم و دانسته و ندانسته خودمان را در دام حفظ مراتب و کیش شخصیت و عجب و تشریفات دست و پا گیر انداخته‌ایم و سلسله‌ مراتب صلب را در اکثر وجوه اداری‌مان وارد کرده‌ایم. ادب خوب و ضروری است، حتی معتقدم که متناسب با فرهنگ ما تا حدودی تعارفات قلمی و زبانی را هم باید حفظ کنیم، اما از آن سو سایه تشریفات و مقررات چنان بر سرمان سنگین شده‌اند که تبدیل به یک حجاب ضخیم شده‌اند. رفته رفته مسوولیت در اینجا ملازم ملوکیت شده است. یعنی به ضمیمه مسوولیت مواهبی به شما داده می‌شود که خواسته و نخواسته تبدیل‌تان می‌کند به تافته جدابافته. غربی‌ها عیب و ایراد زیاد دارند اما حسن هم کم ندارند. بخصوص تجربه آنها در حکمرانی مدرن به مرحله قابل تاملی رسیده است. ما از این جهت از آنها عقبیم و گاهی اوقات راه‌هایی را طی می‌کنیم که آنها دویست سال جلوتر طی کرده‌اند. تازه دارند آنها در حکمرانی به همان جایی می‌رسند که امام علی در عهدنامه مالک آنها را فهرست کرده‌اند.
 
ایران
 
امیدواری و نقش آن در بهبودی اجتماعی
ایران پرونده‌ای تدارک دیده است درباره امید و مطالب گوناگونی در این باره پیش روی خواننده قرار داده است.
ـ امید اعتماد می‌سازد و اعتماد تبدیل به سرمایه اجتماعی می‌شود. یعنی همان موتور محرکی که جامعه را در همه ابعاد و اضلاع پیدا و پنهانش پیش می‌برد. مردمی که به هم اعتماد دارند و به حاکمیت نظم و قانون اعتماد می‌کنند و حاکمیت هم مردم را امین و معتمد خود می‌داند، دیگر نیازی نیست در پیچ‌های تند اقتصادی و افت وخیزهای اجتماعی یکی نصیحت کند و یکی نشنود. امید، اعتماد و سرمایه اجتماعی شاخصه‌های قابل رصد و قابل اندازه‌گیری دارند. آیا اگر مسئولان امروز به مردم بگویند دلارهای‌شان را به بانک بسپارند و سودش را بگیرند، مردم به چنین سیاستی اعتماد خواهند کرد؟
ـ هادی خانیکی در گفت‌وگو با ایران درباره وضعیت بحرانی امیدواری اجتماعی در ایران: اینجا می‌خواهم به مخالفان امید اجتماعی بگویم که امیدواری اجتماعی دور بودن از واقعیت‌های موجود جامعه نیست! امید اجتماعی ظرفیتی است در تعامل بین واقعیت و تخیل خلاق. یعنی کسانی که از امید حرف می‌زنند به زوایا و بخش‌هایی که کمتر به آن توجه شده توجه می‌کنند و همزمان نیز به خلق افق می‌پردازند. افق‌آفرینی مسأله مهمی است که هر جامعه‌ای به آن نیاز دارد اما من به‌طور کلی فکر می‌کنم در امروز جامعه ایران به‌جای این ظرفیت مهم، ناامیدی فراگیر تبدیل به یک واقعیت اجتماعی شده است. این جامعه‌ انتظارات خود را برآورده شده نمی‌بیند و زندگی روزمره‌اش در وضعیت مخاطره‌آمیز و مبهمی قرار گرفته لذا در یک سردرگمی شکننده تن به ناامیدی و سرخوردگی دسته‌جمعی داده است. به تعبیرعلم ارتباطات، در این جامعه انقلاب توقعات فزاینده، منجر به انقلاب سرخوردگی‌های فزاینده شده است. در یک جمع‌بندی مختصر باید بگویم مسأله امید و ناامیدی را در تلاقی بین تلاش خلاقانه و قدرت اکتشاف راه‌حل و پیدا کردن افق‌ها باید بررسی کرد.
ـ میترا فردوسی پژوهشگر مطالعات فرهنگی: یک نفر اگر مبتلا شود، نفس از سر ناامیدی بکشد، یک جامعه آه ناامیدی سر می‌دهد. یک جامعه با نسلی ناامید، جامعه بازنده است. آخر یک جامعه ناامید به کدام افق چشم بدوزد و کدام توسعه را دنبال کند؟ که در ابتلا به ناامیدی فزاینده، «آینده» تاریک است و «اکنون»، نه قدرت و قوامی برای عرض اندام دارد و نه حرف تازه ای.  امروز در ایران با نسلی مواجهیم که ناامیدی شاخصه بارز آن است. بله من فکر می‌کنم ناامیدی یک ویژگی نسلی است و مثلاً اگر دهه چهل، پنجاهی‌ها آرمان‌گرا بودند، دهه شصتی‌ها به همان اندازه ناامیدند.
ـ دکتر محمد صنعتی روانکاو و دانشیار گروه روانپزشکی دانشگاه تهران: ناامیدی اجتماعی بسیار مرتبط با حافظه‌ تاریخی و خاطره جمعی هر جامعه عمل می‌کند. در وضعیت ایده‌آل، در این حافظه باید خاطره بهبود زندگی و میسر بودن تلاش‌ها وجود داشته باشد که انسان با بازتولید حرکت و زندگی امیدوارانه‌ای که آن خاطره به او می‌دهد، به زیست اجتماعی خود بپردازد، ولی وقتی جامعه‌ای قرن‌ها در فاجعه زیسته باشد همه خاطره‌هایش فاجعه‌بارند و بدون اینکه متوجه باشد، خاطره‌های فاجعه را بازتولید می‌کند و از این‌رو نسبت به زندگی نومید است. ما قرن‌ها با فاجعه، جنگ مغول و تیمور و ناامنی زندگی کرد‌ه‌ایم و بنابراین ذهن اجتماعی ما، خاطرات اجتماعی ما و ناخودآگاه اجتماعی ما فاجعه‌بار است.
ـ حمیدرضا جلائی‌پور جامعه‌‌شناس: دومین عامل ناامیدی در مردم، مربوط به وعده‌های بسیار امیدوارکننده و تا حدی آوانگارد انتخاباتی روحانی است که حتی سقف انتظارات اصلاح‌طلبان را نیز در نوردید ولی پس از این پیروزی چشمگیر، دولت روحانی ارتباط خود را هم به لحاظ گفتمانی و هم به لحاظ تشکیلاتی با پایگاه رأیش کمرنگ کرد. با این‌ خطا، بتدریج امید مردم کمرنگ شد و آنگاه روحانی بدون قدرت اجتماعی در برابر دولت موازی که مسلح به دیپلماسی ضدتوسعه‌ای و رسالتی بود، قرار گرفت.
 
واکنش کریمی قدوسی به شنا در «استخر فرح»
کریمی قدوسی پس از چند روز بالاخره به سخنان هاشمی درباره به استخر فرح رفتن وی واکنش نشان داد اما پاسخش قانع‌کننده نبود. جواد کریمی قدوسی در واکنش به این سخنان در توئیتی نوشت: «آقای محمد‌ هاشمی! ورزش مورد علاقه بنده کوهنوردی است و در صعود به قله‌های مرتفع عزم خود را جزم می‌کردم برای مبارزه با فامیل‌های ثروت و قدرت اغلب هم تنها صعود می‌کنم اهل شنا و استخر هم نیستم  ولی مبارزه با خط فتنه و خیانت و نفوذ را استادم و به آن افتخار می‌کنم.» اما انتشار این توئیت در حساب شخصی نماینده مشهد که فقط 2 هزار و 500 فالوور دارد، آنچنان که باید قانع کننده نبود.
 
همکاری ۱۳ دانشگاه برتر برای حل بحران‌های اقتصادی و اجتماعی
محمود فتوحی فیروزآباد رئیس دانشگاه صنعتی شریف درباره تعامل با دانشگاه‌های دیگر برای تشکیل این کمیته گفت: ۱۳ دانشگاه برتر کشور تصمیم گرفتند کارگروه‌های مختلفی را در زمینه‌هایی که مورد نیاز فعلی کشور است، تشکیل بدهند. در واقع از این طریق دانشگاه‌های مختلف می‌توانند با هم در این چندخوشه و چند موضوع مختلف همکاری کنند، البته دانشگاه صنعتی شریف هم پیگیر است تا این کار را انجام دهد. رئیس دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه جو ناامیدی در سطح کشور حاکم شده و باید برای رفع آن برنامه‌ریزی شود، گفت: این جو ناامیدی در بخش‌های مختلف جامعه و حتی در دانشگاه هم تا حد کمی وجود دارد، اما امیدواریم که بتوان با کمک این نوع کمیته‌ها و همکاری‌ها مشکلات را مرتفع  کرد تا بتوانیم سال تحصیلی را با شادابی، تلاش و کوشش هرچه بیشتر از طریق دانشجویان و استادان شروع کنیم.
 
رسالت
 
آیا جامعه معنوی‌تر شده است؟
رسالت در پاسخ به این سؤال که آیا جامعه کنونی، معنوی‌تر شده است یا خیر، می‌نویسد: عبادات امروز جامعه ما، یک تفاوت بسیار کلیدی با گذشته کرده است و آن هم فراتر رفتن از عبادت فردی به عبادات جمعی است. جمع همواره به خدا نزدیک‌تر است. از عزاداری‌ها گرفته تا اعتکاف‌ها تا گروه‌های جهادی تا …. کار خیر. یکی دیگر از ظهورات معنوی جامعه، کار خیر است. کار خیر امروز، نسبت به گذشته هزاران برابر رشد یافته‌تر و مترقی‌تر است. کار خیر در گذشته تنها در اختیار بزرگان بازار بود. امروز کار خیر، کاملا مردمی و همگانی و عمومی شده است. از همه طیفی نیز در آن حضور دارند. کار خیر یک پیام بسیار جدی دارد و آن هم عبور از انانیت و منیت است. خیرخواهی یعنی از خودگذشتن. از خود گذشتن قدم اول در سلوک و معنویت است. به تعبیر عرفا اولین گام بعد از یقظه، از خود گذشتن است.
 
انسان دست‌پرورده رسانه‌ها
در یکی از گفتارهای دکتر عطاء‌الله رفیعی درباره تأثیرات رسانه در زندگی مردم که در رسالت امروز بازنشر شده آمده است: این رسانه است که بین واقعیت‌ها و اذهان مردم فاصله می‌اندازد و با قاب‌بندی غرض‌ورزانه پدیده‌ها، تصویرهای خودساخته از واقعیت را به مردم گزارش می‌دهد. نظیر آنچه که در فاصله گذاری بین «واقعیت ایران» و «تصویر مردمان غربی از ایران» پدیدار آمده است؛ یا نظیر تصور مخاطب از گروه تکفیری داعش و انگاره‌هایی که از قدرت هیولایی او در ذهن‌ها نقش بسته است. رسانه، کارگردان تصویر ساز عالم ارتباطات است و اذهان مردم، مشتری‌های ثابت و دربند بنگاه‌های رسانه‌ای هستند. اما در سطح دیگر، تصویرهای ذهنی، انباره‌های علمی ذهن انسان را پر می‌سازد و عملاً مجموعه عملی رفتارهای او را رقم می زند و می دانیم مردم چیزهایی را مرتکب می‌شوند که پیش از آن، در سطح «علم و باور» نسبت به آن شناخت پیدا کرده‌اند.