جمعیت مسلمانان در اروپا و ایالات متحده
عباس عیسی‌زاده
ریشه بسیاری از مدعیات و استدلال‌های اردوگاه اسلام‌هراسان علیه مسلمانان خطری جمعیتی است که از سوی اسلام، غرب را تهدید می‌کند؛ تاجایی‌که برخی پیدایش و گسترش اسلام‌هراسی معاصر را با رشد جمعیتی قابل توجه مسلمانان مرتبط می‌دانند. امروزه اسلام، به لطف نرخ بالای زاد و ولد و همچنین مهاجرت مسلمانان، به دین دوم قاره اروپا بدل شده است و این مسئله سران اروپایی و امریکایی را به‌شدت نگران تغییر ترکیب جمعیتی غرب در آینده و همچنین چشم‌انداز فرهنگی ناشی از آن می‌کند. حال سؤال مهمی که مطرح می‌شود این است که: اساساً چه تعداد مسلمان در اروپا و ایالات متحده زندگی می‌کنند که چنین خطر بزرگی برای چشم‌انداز جمعیتی و فرهنگی غرب تلقی می‌شوند؟
مسلمانان اروپا
پیش از هر چیز، گفتنی است که تعداد دقیق مسلمانان اروپا مشخص نیست و آمارهای ارائه‌شده در این خصوص، به‌علت ناهمخوانی و وجود تفاوت‌های معنادار قابلیت اعتماد ندارند؛ مثلاً در سال 2006 میلادی، اتحادیه اروپا اعلام کرد که 13 میلیون مسلمان در اروپا ساکن هستند، اما در همان سال، این آمار از سوی نشریه معتبر سیاست خارجی، 20 میلیون نفر اعلام شد. به دلایل زیر دست‌یابی به آمار واقعی از تعداد مسلمانان اروپایی امکان‌پذیر نیست:
1) جمع‌آوری اطلاعات نژادی و قومی و مذهبی در برخی کشورها از جمله فرانسه و ایتالیا ممنوع است؛
2) در برخی سرشماری‌ها اظهار دین و مذهب به صورت اختیاری و داوطلبانه است؛
3) در بعضی کشورها با فشار گروه‌های تندروی ضداسلامی، آمار غیرواقعی و مبالغه‌آمیزی از جمعیت مسلمانان منتشر می‌شود تا اسلام به‌عنوان تهدیدی برای غرب تلقی گردد؛
4) و گاه آماری که در مورد مسلمانان برآورد می‌شود، براساس قومیت و یا کشور مبدأ آنهاست که طبعاً نمی‌تواند چندان دقیق باشد.
به هر ترتیب، در حال حاضر جمعیت کل مسلمانان ساکن در قاره سبز، چیزی بیش از 20 میلیون نفر تخمین زده می‌شود؛ طبق آمار وزارت خارجه امریکا، بدون احتساب ترکیه و کشورهای استقلال‌یافته از شوروی سابق، در اروپا به‌طور تقریبی 23 میلیون مسلمان زندگی می‌کنند. همچنین چارلز وستهاف، استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه پرینستون و همکار او توماس فریکا، جمعیت مسلمانان را در سرتاسر اروپا، 35 تا 45 میلیون برآورد کرده‌اند که از این تعداد، 15 میلیون نفر در اروپای غربی و قریب به 8 میلیون تن در مرکز و شرق و جنوب اروپا به‌ویژه منطقه بالکان زندگی می‌کنند و بین 15 تا 20 میلیون نفر ساکن فدراسیون روسیه هستند. در مجموع، مسلمانان چیزی در حدود 4 تا 5 درصد از جمعیت 425 میلیونی اتحادیه اروپا (EU) را تشکیل داده‌اند. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا سال 2020، این رقم به 10 درصد افزایش خواهد یافت.
نکته دیگر اینکه، مسلمانان در برخی کشورهای اروپایی حضور چشمگیرتری دارند؛ در این میان، فرانسه با جمعیتی حدود 6 میلیون نفر، آلمان با 8/2 تا 2/3 میلیون و بریتانیا با 6/1 تا 8/1 میلیون نفر، کشورهایی هستند که بیشترین جمعیت مسلمان را بین ملل اروپایی دارند. پژوهش پیو در سال 2010 و نیز وستهاف و فریکا – چنان‌که در جدول شماره یک ملاحظه می‌کنید- گرچه با اختلافاتی در میزان جمعیت، نتایج فوق را با همین ترتیب میان کشورها مورد تأیید قرار می‌دهند:
پیش از هر چیز، گفتنی است که تعداد دقیق مسلمانان اروپا مشخص نیست و آمارهای ارائه‌شده در این خصوص، به‌علت ناهمخوانی و وجود تفاوت‌های معنادار قابلیت اعتماد ندارند؛ مثلاً در سال 2006 میلادی، اتحادیه اروپا اعلام کرد که 13 میلیون مسلمان در اروپا ساکن هستند، اما در همان سال، این آمار از سوی نشریه معتبر سیاست خارجی، 20 میلیون نفر اعلام شد. به دلایل زیر دست‌یابی به آمار واقعی از تعداد مسلمانان اروپایی امکان‌پذیر نیست:
1) جمع‌آوری اطلاعات نژادی و قومی و مذهبی در برخی کشورها از جمله فرانسه و ایتالیا ممنوع است؛
2) در برخی سرشماری‌ها اظهار دین و مذهب به صورت اختیاری و داوطلبانه است؛
3) در بعضی کشورها با فشار گروه‌های تندروی ضداسلامی، آمار غیرواقعی و مبالغه‌آمیزی از جمعیت مسلمانان منتشر می‌شود تا اسلام به‌عنوان تهدیدی برای غرب تلقی گردد؛
4) و گاه آماری که در مورد مسلمانان برآورد می‌شود، براساس قومیت و یا کشور مبدأ آنهاست که طبعاً نمی‌تواند چندان دقیق باشد.
به هر ترتیب، در حال حاضر جمعیت کل مسلمانان ساکن در قاره سبز، چیزی بیش از 20 میلیون نفر تخمین زده می‌شود؛ طبق آمار وزارت خارجه امریکا، بدون احتساب ترکیه و کشورهای استقلال‌یافته از شوروی سابق، در اروپا به‌طور تقریبی 23 میلیون مسلمان زندگی می‌کنند. همچنین چارلز وستهاف، استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه پرینستون و همکار او توماس فریکا، جمعیت مسلمانان را در سرتاسر اروپا، 35 تا 45 میلیون برآورد کرده‌اند که از این تعداد، 15 میلیون نفر در اروپای غربی و قریب به 8 میلیون تن در مرکز و شرق و جنوب اروپا به‌ویژه منطقه بالکان زندگی می‌کنند و بین 15 تا 20 میلیون نفر ساکن فدراسیون روسیه هستند. در مجموع، مسلمانان چیزی در حدود 4 تا 5 درصد از جمعیت 425 میلیونی اتحادیه اروپا (EU) را تشکیل داده‌اند. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا سال 2020، این رقم به 10 درصد افزایش خواهد یافت.
نکته دیگر اینکه، مسلمانان در برخی کشورهای اروپایی حضور چشمگیرتری دارند؛ در این میان، فرانسه با جمعیتی حدود 6 میلیون نفر، آلمان با 8/2 تا 2/3 میلیون و بریتانیا با 6/1 تا 8/1 میلیون نفر، کشورهایی هستند که بیشترین جمعیت مسلمان را بین ملل اروپایی دارند. پژوهش پیو در سال 2010 و نیز وستهاف و فریکا – چنان‌که در جدول شماره یک ملاحظه می‌کنید- گرچه با اختلافاتی در میزان جمعیت، نتایج فوق را با همین ترتیب میان کشورها مورد تأیید قرار می‌دهند:
| نسبت مسلمانان به کل جمعیت (درصد %) |
جمعیت مسلمانان (میلیون نفر) |
کشور |
| 6-10 | 4-6 | فرانسه |
| 4 | 3 | آلمان |
| 3 | 62/1 | انگلستان |
| 2 | 1 | اسپانیا |
| 2 | 1 | ایتالیا |
| – | 15 | اروپای غربی |
| 5-6 | 35-45 | کل اروپا |
جدول شماره 1: جمعیت مسلمانان در کشورهای مختلف اروپا
مسلمانان ایالات متحده
بیشتر موضوعاتی که راجع به مسائل جمعیتی مسلمانان اروپا مطرح شد، در مورد ایالات متحده نیز صدق می‌کند. در اینجا فقط به چند نکته کلی و مهم به‌عنوان نقاط اشتراک و افتراق امریکا و اروپا در این زمینه بسنده می‌کنیم.
در امریکا همچون بیشتر کشورهای اروپایی، به همان دلایلی که بیان شد، نمی‌توان به ارزیابی دقیقی از جمعیت مسلمانان رسید. برای مثال، اقوال مختلف در رابطه با میزان جمعیت مسلمانان امریکا، از 6/2 میلیون تا 6 و حتی 8 میلیون نفر متغیر است؛ برآورد مؤسسه پیو در سال 2010 این بود که، «در امریکا 6/2 میلیون مسلمان زندگی می‌کنند و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030، این رقم به 2/6 میلیون نفر برسد». کریستین اوگان، استاد روزنامه‌نگاریِ دانشگاه ایندیانا و همکاران او در پژوهش سال 2014 خود، تعداد مسلمانان امریکا را 6 میلیون نفر برآورد کرده‌اند.
همچنین به نظر جک شاهین، پژوهشگر مطرح دانشگاه ایلینویس جنوبی، 6 تا 8 میلیون مسلمان در امریکا هستند که حدود 2000 مکان فرهنگی/ مذهبی از جمله 1200 مسجد، 425 مرکز اسلامی، 165 مدرسه دینی و 85 انتشارات اسلامی را در اختیار دارند. شاهین معتقد است به لطف مهاجرت، تغییر دین و زاد و ولد، مسلمانان داری بالاترین رشد در میان گروه‌های دینی ایالات متحده هستند، به‌نحوی‌که در حال حاضر فقط در لس‌آنجلس 500 هزار مسلمان زندگی می‌کنند. اما شاید مهم‌ترین نکته در مورد مسلمانان امریکا، تنوع گسترده و حیرت‌انگیز قومیتی، نژادی، ملی و فرهنگی آنان است که وجه افتراق اصلی مسلمانان امریکا با کشورهایی چون فرانسه، آلمان و بریتانیا محسوب می‌شود. در همین راستا، شاهین ادعا می‌کند که «مسلمانانی از 60 ملیت گوناگون در ایالات متحده زندگی می‌کنند». طبق یافته‌های مؤسسه افکارسنجی پیو (2011) نیز: «مسلمانان امریکا ریشه در حداقل 77 کشور مختلف دنیا دارند، البته بدون درنظر گرفتن خیل عظیم امریکایی‌های افریقایی‌تبار که متولد این کشورند و مسلمان شده‌اند».
در هر حال، مسلمانان حداکثر 5 درصد جمعیت اتحادیه اروپا و 2 تا 3 درصد جمعیت ایالات متحده را تشکیل می‌دهند. بسیار بعید است که چنین اقلیتی، دست‌کم در آینده نزدیک، ترکیب جمعیتی و چشم‌انداز فرهنگی غرب را دستخوش تغییرات جدی کند. بنابراین آنچه طی چند دهه اخیر به‌ویژه با حضور محسوس و بی‌سابقه مسلمانان در غرب، تحت عنوان "تهدید جمعیتی و فرهنگی" اسلام شناخته می‌شود، صرفاً ابزار و بهانه‌ای است جدید برای ابراز نفرت و انزجار علیه مسلمانان، که در قالب خصومت دیرینه غرب با اسلام و تداوم آن به اشکال جدید قابل تحلیل است.
منابع:
حسینی‌فائق، محمدمهدی. 1391. تأملی بر ابعاد اسلام‌هراسی در بریتانیا. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
مجیدی، محمدرضا و محمدمهدی صادقی. 1393. اسلام‌هراسی غربی. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
Ogan, Christine et al. 2014. "The Rise of Anti-Muslim Prejudice." International Communication Gazette 76(1): 27-46.
Shaheen, Jack. 2003. "Reel Bad Arabs: How Hollywood Vilifies a People." The AAA of Political and Social Science 588(1): 171-193.
Westoff, Charles, and Tomas Frejka. 2007. "Religiousness and Fertility among European Muslims." Population and Development Review 33(4): 785-809.
مسلمانان ایالات متحده
بیشتر موضوعاتی که راجع به مسائل جمعیتی مسلمانان اروپا مطرح شد، در مورد ایالات متحده نیز صدق می‌کند. در اینجا فقط به چند نکته کلی و مهم به‌عنوان نقاط اشتراک و افتراق امریکا و اروپا در این زمینه بسنده می‌کنیم.
در امریکا همچون بیشتر کشورهای اروپایی، به همان دلایلی که بیان شد، نمی‌توان به ارزیابی دقیقی از جمعیت مسلمانان رسید. برای مثال، اقوال مختلف در رابطه با میزان جمعیت مسلمانان امریکا، از 6/2 میلیون تا 6 و حتی 8 میلیون نفر متغیر است؛ برآورد مؤسسه پیو در سال 2010 این بود که، «در امریکا 6/2 میلیون مسلمان زندگی می‌کنند و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030، این رقم به 2/6 میلیون نفر برسد». کریستین اوگان، استاد روزنامه‌نگاریِ دانشگاه ایندیانا و همکاران او در پژوهش سال 2014 خود، تعداد مسلمانان امریکا را 6 میلیون نفر برآورد کرده‌اند.
همچنین به نظر جک شاهین، پژوهشگر مطرح دانشگاه ایلینویس جنوبی، 6 تا 8 میلیون مسلمان در امریکا هستند که حدود 2000 مکان فرهنگی/ مذهبی از جمله 1200 مسجد، 425 مرکز اسلامی، 165 مدرسه دینی و 85 انتشارات اسلامی را در اختیار دارند. شاهین معتقد است به لطف مهاجرت، تغییر دین و زاد و ولد، مسلمانان داری بالاترین رشد در میان گروه‌های دینی ایالات متحده هستند، به‌نحوی‌که در حال حاضر فقط در لس‌آنجلس 500 هزار مسلمان زندگی می‌کنند. اما شاید مهم‌ترین نکته در مورد مسلمانان امریکا، تنوع گسترده و حیرت‌انگیز قومیتی، نژادی، ملی و فرهنگی آنان است که وجه افتراق اصلی مسلمانان امریکا با کشورهایی چون فرانسه، آلمان و بریتانیا محسوب می‌شود. در همین راستا، شاهین ادعا می‌کند که «مسلمانانی از 60 ملیت گوناگون در ایالات متحده زندگی می‌کنند». طبق یافته‌های مؤسسه افکارسنجی پیو (2011) نیز: «مسلمانان امریکا ریشه در حداقل 77 کشور مختلف دنیا دارند، البته بدون درنظر گرفتن خیل عظیم امریکایی‌های افریقایی‌تبار که متولد این کشورند و مسلمان شده‌اند».
در هر حال، مسلمانان حداکثر 5 درصد جمعیت اتحادیه اروپا و 2 تا 3 درصد جمعیت ایالات متحده را تشکیل می‌دهند. بسیار بعید است که چنین اقلیتی، دست‌کم در آینده نزدیک، ترکیب جمعیتی و چشم‌انداز فرهنگی غرب را دستخوش تغییرات جدی کند. بنابراین آنچه طی چند دهه اخیر به‌ویژه با حضور محسوس و بی‌سابقه مسلمانان در غرب، تحت عنوان "تهدید جمعیتی و فرهنگی" اسلام شناخته می‌شود، صرفاً ابزار و بهانه‌ای است جدید برای ابراز نفرت و انزجار علیه مسلمانان، که در قالب خصومت دیرینه غرب با اسلام و تداوم آن به اشکال جدید قابل تحلیل است.
منابع:
حسینی‌فائق، محمدمهدی. 1391. تأملی بر ابعاد اسلام‌هراسی در بریتانیا. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
مجیدی، محمدرضا و محمدمهدی صادقی. 1393. اسلام‌هراسی غربی. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
Ogan, Christine et al. 2014. "The Rise of Anti-Muslim Prejudice." International Communication Gazette 76(1): 27-46.
Shaheen, Jack. 2003. "Reel Bad Arabs: How Hollywood Vilifies a People." The AAA of Political and Social Science 588(1): 171-193.
Westoff, Charles, and Tomas Frejka. 2007. "Religiousness and Fertility among European Muslims." Population and Development Review 33(4): 785-809.
