بابانوئل، خدا و بودا: تفاوت بین عقیده و دین

برادرزاده ۴ ساله و خواهرزاده ۲ ساله من، با اشتیاقی شگفت‌انگیز به بابانوئل باور دارند. از بسیاری جهات، آنها شبیه افراد متدین هستند. این کودکان، براساس شواهد و داستان‌هایی که نسل به نسل نقل شده و هرگز آن را ندیده‌اند، به این شخصیت ایمان دارند. حال آیا می‌توان ایمان به بابانوئل را یک دین به حساب آورد؟

براساس قانون برابری ۲۰۱۰ (Equality Act of 2010)، “عقاید فلسفی” جزء “ویژگی‌های تحت حمایت” محسوب می‌شوند. بنابراین، افراد نباید به دلیل باورهای دینی یا فلسفی خود مورد تبعیض قرار گیرند.

مطابق این قانون، گیاه‌خواری اخلاقی که بهره‌برداری از حیوانات و محصولات حیوانی را غیراخلاقی می‌داند، واجد شرایط یک عقیده فلسفی است. پنج اصل زیر این موضوع را توضیح می‌دهند:

1. این باور قابل اعتماد و واقعی است.
2. صرفاً یک دیدگاه یا نظر مبتنی بر اطلاعات فعلی نیست.
3. دربرگیرنده ارزش‌های اساسی زندگی انسانی است.
4. این باور از جدیت، پیوستگی و اهمیت برخوردار است.
5. این باور با احترام به جامعه دموکراتیک و حقوق دیگران هم‌خوانی دارد.

اینکه چه چیزی باور دینی محسوب می‌شود، یکی از سوالات پیچیده فلسفی است. این مسئله پرسشی بزرگ‌تر را مطرح می‌کند: چه چیزی یک عقیده را به باور دینی تبدیل می‌کند و چگونه می‌توان آن را از عقاید فلسفی متمایز کرد؟

تفاوت باورهای فلسفی و دینی

فیلسوفان تحلیلی باور را به عنوان نگرشی ذهنی تعریف می‌کنند که چیزی را درست می‌پنداریم. به همین دلیل، گیاه‌خواری اخلاقی یک عقیده فلسفی است که به اصول اخلاقی عملی متکی است. به عنوان مثال، بسیاری استدلال می‌کنند که استفاده از محصولات حیوانی به محیط زیست آسیب می‌زند. از سوی دیگر، منتقدان آن بر نیاز انسان به محصولات حیوانی تاکید دارند. اما گیاه‌خواری با عقاید یهودیت، مسیحیت، اسلام یا دیگر ادیان تفاوت دارد. بنابراین، چه چیزی باعث می‌شود یک باور، دینی تلقی شود؟

بنیان باورهای دینی

۱. باورهای دینی اغلب به وجود خداوند یا نیرویی متعالی مرتبط هستند. به عنوان مثال، در ادیان ابراهیمی، خداوند خالق جهان و همه موجودات است.
۲. دین به تعهد به ماوراءالطبیعه متکی است. اما این موضوع گاهی پیچیدگی ایجاد می‌کند؛ چراکه اعتقاد به هر چیز ماوراءالطبیعه‌ای می‌تواند شبیه به باور کودکان به بابانوئل باشد.

راهکار برای تعریف دین

بهتر است ابتدا دین را تعریف کنیم و سپس مشخص کنیم که آیا یک باور خاص، دینی است یا خیر. نینجان اسمارت، پژوهشگر برجسته دین‌شناسی تطبیقی، دین را با هفت بُعد تعریف کرده است:

1. ادیان شامل آداب و تشریفات هستند.
2. دین تجربه‌ای زیسته و احساسی را شامل می‌شود.
3. جنبه روایی و اسطوره‌ای ادیان، الهام و تفسیر را ارائه می‌دهد.
4. دین دارای بُعد مکتبی و فلسفی است.
5. جنبه اخلاقی و حقوقی دین به اصول درستی و نادرستی می‌پردازد.
6. ادیان دارای نهادهای اجتماعی هستند.
7. دین دارای نمادهای تجسم‌بخش روح آن است؛ مانند صلیب در مسیحیت.

تعریف باور دینی و تمایز آن از باور فلسفی بسیار پیچیده است. اما با وجود شور و علاقه طرفداران گیاه‌خواری، این باور هرگز نمی‌تواند دین محسوب شود، چراکه فاقد ابعاد ضروری دین است.