زیارت؛ دیروز، عبادت؛ امروز، تجارت؟

 الیزابت بکر گزارش خود را با روایتی طنزآمیز از وضعیت سفرهای زیارتی در دهه 80 میلادی آغاز می کند و می نویسد: یادم می آید وقتی کودک بودم مادرم تصمیم گرفت به یک سفر زیارتی برود، برای همین رفت و یک مرخصی سه روزه از اداره گرفت و ما هم مقداری لوازم سفر برایش مهیا کردیم و راهی سفرش ساختیم، وقتی برگشت سرطانش خوب نشده بود اما حداقل با خود احساس می کرد خدا او را بخشیده است.
بکر در ادامه با اشاره به آمار های جهانی می افزاید: امروزه اما صنعت جهانگردی دینی بدون آنکه کسی متوجه شود آرام آرام در حال بدل شدن به یکی از بزرگترین بازارهای تجاری دنیاست چرا که در حال حاضر از هر یازده نفر در جهان یک نفر شغلی مستقیما مرتبط با این صنعت دارد و این تجارت سودآور سالیانه بالغ بر شش و نیم تریلیون دلار به اقتصاد جهانی کمک می کند.
به گفته بکر بنا بر گزارش سال 2011 سازمان جهانی جهانگردی وابسته به سازمان ملل سالانه ششصد میلیون سفر دینی در جهان انجام می شود که حدود نیمی از آن در آسیا، قاره دارنده بیشترین و پر رفت و آمدترین اماکن مذهبی جهان و چهل درصد نیز در اروپا و امریکا اتفاق می افتد.
نویسنده این گزارش معتقد است این صنعت در حال تغییر باور عمومی از مفهوم سفر و مسافرت است: «در دنیای مدرن امروز مسافرت مذهبی و دینی یعنی پرواز از این سر دنیا به آن سر دنیا برای چشیدن فرهنگ ها و محیط های نو». به باور بکر این صنعت نه تنها در حال رشدی عظیم بلکه در حال دگرگون ساختن و درهم آمیختن فرهنگ ها و روابط و کشورها و جوامع دنیای امروزی است.
وی در ادامه با اشاره به رویداد عظیم حج به عنوان بزرگترین گردهمایی مسافران مذهبی در جهان می نویسد: امروزه بسیاری از کشورهای اسلامی وزارتخانه مستقلی یرای امور حج دارند که عهده دار تامین خدمات برای بخشی از سه میلیون زائری هستند که سالیانه راهی مکه می شوند. وزارتخانه هایی که اغلب با یک گردش مالی بالا رواج فساد مالی نیز در آنها دور از ذهن نیست.
وی می افزاید: تا چند سال پیش تنها مسلمانان و هندوها بودند که بیشترین سفرهای زیارتی را داشتند اما این روند در حال تغییر است. افراد بدون آنکه تکلیفی به لحاظ شرعی بر گردنشان باشد بار سفر می بندند و به زیارت اماکن مقدس و مذهبی که حتی متعلق به دیگر ادیان هستند می روند. این سفرها دیگر به بی آلایشی دهه های گذشته نیست. می توان به راحتی توری را پیدا کرد که دو هفته شما را به زیارت مکه، بیت المقدس و دیگر اماکن ببرد اما هتل و خدمات پنج ستاره در اختیار تان بگذارد.
وی در ادامه می آورد: امروزه دیگر آنقدر جهانگرد مذهبی زیاد شده که تعداد آنان از خود عبادت کنندگان محلی حاضر در یک مکان مذهبی بیشتر شده و در این راه از ازدحام توریست ها در کلیسای جامع نوتردام پاریس، معابد هندوها در شرق آسیا و بیت اللحم در فلسطین اشغالی نام می برد.
   بکر می گوید هر چند اصحاب دین از افزایش آمار و نیز سهولت انجام این سفرها خشنود به نظر می رسند اما آنان نگران این مسئله نیز هستند که تفریح و سرگرمی و خرید و گردش به انگیزه اصلی این سفرها بدل شود و جای آمالی مقدس چون نزدیکی به خداوند و رستگاری را بگیرد.

* این عنوان و نیز متن حاضر ترجمه و برداشتی آزاد از یادداشت 15 جولای الیزابت بکر، نویسنده صفحه دین سایت روزنامه واشنگتن پست است.
 
روزنامه واشنگتن پست در گزارشی به تغییر مفهوم زیارت در دنیای مدرن در پی رشد انفجارگونه صنعت جهانگردی دینی پرداخته است.