شب‌های عاشقی بدون استاد

 همیشه‌ی خدا یکی از پرورنق‌ترین مساجد در شب‌های قدر، مسجد جامع بازار تهران بود. که به برکت حضور حاج آقا مجتبی، رزق‌های آسمانی بین مردم دلشکسته تقسیم می‌شد و هر کسی حتی اگر در وسط حیاط مسجد یا در کوچه پس کوچه‌های بازار آهنگرها نشسته بود و صدای هق هق گریه‌اش با نوای مناجات حاج آقا گره خورده بود، اطمینان داشت که دست و دلش در شب‌های قدر خالی نمی‌ماند. یکجوری نام مسجد جامع بازار تهران با نفس گرم و روحانی آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی پیوند خورده بود و هر سال جمعیت زیادی از گوشه و کنار تهران و شهرهای اطراف در شب‌های قدر به سمت بازار تهران می‌رفتند. هر سال هم که می‌گذشت علاقه‌مندان بیشتری ـ به ویژه جوانان ـ در این مراسم شرکت می‌کردند.

حضور در مسجد از کودکی

حضور حاج‌آقا مجتبی تهرانی در مسجد بازار به حدود 40 سال قبل بر می‌گردد. البته پیش از او در دوران حکومت پهلوی اول، پدرش مرحوم آیت‌الله میرزا عبدالعلی تهرانی که یکی از شاگردان حاج شیخ عبدالکریم حائری بود همراه آیت‌الله شاه‌آبادی، در مسجد جامع بازار تهران اقامه نماز می‌کرد و شب‌های قدر در مسجد مراسم برپا می‌شد. شاید برای همین بود که حاج آقا مجتبی از همان دوران کودکی تحصیل در علوم دینی و علوم حوزوی را شروع کرد و در این راه در محضر اساتید بزرگی چون امام خمینی(ره)، آیت‌الله العظمی بروجردی، آیت‌العظمی گلپایگانی، علامه محمدحسین طباطبایی، آیت‌الله فرید و آیت‌الله داماد بهره برد و در 25 سالگی به درجه اجتهاد رسید. بعد از آن در سال 51 بود که حاج آقا مجتبی تهرانی اقامه نماز جماعت در مسجد جامع بازار تهران را به عهده گرفت و خیلی زود جلسات اخلاق و تفسیر او مشتاقان زیادی پیدا کرد. همین سال‌ها نیز مراسم احیاء شب‌های قدر با حضور این استاد اخلاق در مسجد جامع بازار تهران برگزار می‌شد و هر سال پذیرای جمع زیادی از شب‌زنده‌داران تهران و شهرهای اطراف بود.

قدیمی‌ترین احیاء دسته جمعی

برگزاری مراسم احیا و بزرگداشت شب‌های قدر به زمان ورود اسلام به ایران بر می‌گردد. یعنی از همان زمان که مردم ایران با اسلام آشنا شدند و آموزه‌های دینی آن را پذیرفتند، تقویم که تاریخ شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان را نشان می‌داد مسلمانان ایرانی همراه سایر مسلمانان جهان، مراسم تعظیم این شب‌ها را اجرا می‌کردند. این مراسم گاهی به صورت دسته جمعی و گاهی به صورت فردی در مساجد،‌ حسینیه‌ها و خانه‌ها برگزار می‌شد اما تاریخ به دوران حکومت پهلوی که رسید، خفقان و ظلم دستگاه حکومت اجازه اجرای مراسم احیا در شب‌های قدر را به مردم مسلمان نمی داد. تهرانی‌ها هم از این قاعده مستثنی نبودند. و ناگزیر، مراسم احیا را گاهی به صورت فردی یا دسته جمعی به شکل پنهانی برگزار می‌کردند. در واقع از همان سال 51 که حاج آقا مجتبی تهرانی امام جماعت و مسئولیت برگزاری شب‌های قدر را در مسجد جامع بازار تهران به عهده داشت، مانند پدرش بارها با مخالفت و مانع‌تراشی دستگاه حکومت مواجه شد اما به رسم تعظیم این شب‌های پربرکت، نه تنها از برگزاری مراسم احیا کوتاه نیامد بلکه مردم را تشویق می‌کرد تا در این گونه مجالس شرکت کنند. بنابراین می‌توان گفت که مراسم احیاء شب‌های قدر در مسجد جامع بازار تهران، یکی از قدیمی‌ترین و با سابقه‌ترین مراسم احیا در تهران و بلکه ایران محسوب می‌شود. آن زمان تعداد افرادی که برای برگزاری مراسم احیاء شب‌های قدر به مسجد جامع بازار تهران می‌آمدند مانند این سال‌ها نبود اما به مرور زمان با شناخته شدن اهمیت مراسم احیاء شب‌های قدر به صورت دسته جمعی در میان مردم تهران و شهرهای دیگر، هر سال بر تعداد شب‌زنده‌داران در این مسجد اضافه شد. تا جایی که در سال گذشته جمعیت حاضر در مراسم احیاء این مسجد به اندازه‌ای بود که کوچه‌های بازار آهنگرها و بازار شیرازی مملو از جمعیت شده بود.

شب‌های قدر بدون حاج آقا

مسجد جامع بازار تهران هفت شبستان دارد، حاج آقا مجتبی در شبستان زیرزمین می‌نشست. در حالی که بقیه شبستان‌های مسجد می‌توانند پذیرای صدها شب‌زنده‌دار باشند، حیاط و کوچه‌های اطراف نیز پراز جمعیت می‌شوند تا یکی از پرجمعیت‌ترین مراسم احیا در شب‌های قدر در این مسجد برگزار شود. همه مردم به شوق نشستن پای صحبت‌های دلنشین و پندآموز حاج آقا مجتبی تهرانی و با باور به اخلاص و نورانیت مجلس او، از ساعت‌ها قبل از شروع برنامه، از مناطق دور و نزدیک به مسجد جامع بازار تهران می‌آمدند. طعم خوش بندگی و شب زنده‌داری در مراسم احیاء شب‌های قدر در مسجد جامع بازار تهران با حضور حاج آقا مجتبی احساسی بود که هر کسی که یک بار در آن مراسم شرکت کرده بود، اصلاً آن را از یاد نمی‌برد و دیگر پای ثابت منبرهای حاج آقا میشد. اما امسال برای همه کسانی که سال‌ها شب‌های قدر را با حاج آقا مجتبی صبح کرده بودند سخت می‌گذرد؛ شب‌های قدری که فراق استاد هم به آن اضافه شده است.

پای درس استاد

بعضی‌ها می‌پرسند این پیرمرد 75 ساله که از او با عنوان استاد اخلاق یاد می‌کنند چه می‌کرد و چه می‌گفت که آن همه آدم در شب‌های قدر از گوشه و کنار تهران خودشان را به مسجد جامع بازار می‌رساندند؟ قطعاً خواندن این مطلب برای آنهایی که فقط یک‌بار پای منبر او نشسته‌اند سخت است. اینها بخشی از مولفه‌های آقامجتبی در شب‌های قدر است.

پیامبراکرم(ص) می‌فرماید: «ایها الناس ان من فی الدنیا ضیف و ما فی ایدیهم عاریه و ان الضیف مرتحل و العاریه مردوده» در این روایت شریفه پیامبر اکرم(ص) دیدگاه انسان نسبت به خود و دنیا را در قالب یک مثال بیان فرموده، دیدگاه انسان نسبت به خودش باید مانند میهمانی باشد که از اینجا می‌رود و کوچ می‌کند اما نسبت به دنیا باید مانند مالی عاریه‌ای باشد که باید آن را پس داده و برود و تنها می‌تواند از آن استفاده کند، مالکیت انسان در دنیا اصالت ندارد، اصالت آنجاست که انسان مالک آن باشد در حالی که دنیا نزد ما عاریت است.

اگر می خواهی دعا کنی، ابتدا در پی این باش که خدا بینش تو را نسبت به دنیا تصحیح کند تا دنیا هدف و بزرگ‌ترین غصه‌ات نشود. اگر ان شاء الله دعایت مستجاب شد آن وقت برای دنیایت دعا کن. اگر بینشت تصحیح شد، از خدا کفاف بخواه و پیش از آن نخواه، هر چه دنیا در پی تو باشد تو از آن گریزان هستی چنین فردی صاحب بینش صحیح در ارتباط با دنیاست.

از خصوصیات شب‌های قدر که در روایات بیان شده این است که تمام حجاب‌ها برداشته می‌شوند و هیچ حجابی از ناحیه خدا نسبت به بنده‌اش وجود ندارد. این تعبیر در روایتی بیان شده بود: «تفتح ابواب السماء فی لیله‌القدر».

شب نوزدهم شب اندازه‌گیری و بررسی امور سال آینده است، شب بیست و یکم شب ثبت و ضبط امور انسان‌هاست و شب بیست و سوم نیز طبق روایات شب امضای ولیّ الله الاعظم است.

در شب‌های قدر درخواست ما از پروردگارمان دو چیز است. یکی ترمیم نسبت به گذشته و دیگری ترسیم امور آینده.

وقتی می‌گوییم : استغفر الله ربّی و اتوب الیه» و استغفار می‌کنیم به مقام غفاریت خداوند پناه می‌بریم. ما امشب از خدا بهترین ترمیم را طلب می‌کنیم. یعنی می‌گوییم خدایا این معاصی را از من جدا کن و مرا تطهیر کن، به شاهدان معصیت من نیز بگو یادتان برود که این بنده چه کار کرده. هیچکس نتوانسته این مقامات الهیه را ادراک کند که «غافر الذنب» و «رحمه للعالمین» بودن خداوند به چه معناست. نه مقام رحمت او را کسی درک کرده و نه مقام مغفرت او را، حتی نیازی نیست که بگوییم «استغفرالله» همین که خدا ببیند ما در دلمان پشیمان و خجالت زده هستیم رحمت و غفرانش را شامل حال ما می‌کند.

(ماهنامه آیه، شماره 16)

 
هر کسی که در مراسم شب‌های قدر مسجد جامع بازار تهران شرکت کرده بود، حیفش می‌آمد شب‌های قدر سال بعد را از دست بدهد. اصلاً هر کسی که یک بار پای منبر حاج آقا مجتبی تهرانی می‌نشست، برنامه ثابتش این می‌شد که شب‌های قدر سال بعد اگر زنده باشد، قرار عاشقی‌اش را همین جا بگذارد.محمدرضا درخشانی