کردهای ترکیه؛ یک بستر و دو رویا

ترکیه کشوری در مرز توسعه‌یافتگی و توسعه‌نیافتگی، با موقعیت جغرافیایی که به‌خوبی این وضعیت را نشان می‌دهد. اساسا شاید به دلیل قرارگیری ترکیه در «مرز» باشد که نتوانسته از هیچ سویی گذر کند و به‌طور کامل به آغوش یک طرف درغلتد. کشوری مسلمان با قانون اساسی سکولار، کشوری متجدد که در عین حال هنوز سایه پدر آتاتورک را بر سر دارد. و سرانجام کشوری که تظاهر به اروپایی بودن می‌کند ولی هنوز با اقلیت‌هایش مشکل اساسی دارد.
 

کردهای ترکیه، بزرگ‌ترین اقلیت این کشور، دهه‌هاست که با دولت مرکزی بر سر حداقل‌های انسانی در نزاع آشکار و خاموش هستند. اکنون بزرگ‌ترین چالش دولت ترکیه برای ساختن تصویری یکپارچه از کشور، همین کردها هستند. نزاع طولانی دولت با حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) در سال 2012 به توافقی انجامید که با شروط دو طرف، به صلح موقت و آتش‌بس انجامید.

قرار شد دولت برای بهبود وضعیت کردها اقدامات عینی کند و در عوض پ‌ک‌ک اعضای مسلحش را از ترکیه خارج کند. تاکنون تنها پ‌ک‌‌ک به‌صورت نصفه‌نیمه تعهدش را انجام داده و در آن‌سو اقدام همدلانه‌ای دیده نشده است. سرانجام روز گذشته «صبری اوکی» یکی از اعضای بلندپایه پ‌ک‌ک به شبکه رادیویی دویچه‌وله ‌آلمان گفت، در صورتی که دولت ترکیه توافق‌های به‌دست‌آمده در جریان مذاکرات صلح را عملی نکند آتش‌بس میان پ‌ک‌ک و دولت ترکیه شکسته خواهد شد. او گفت صبر ما حدی دارد و از قول عبدالله اوجالان، رهبر حزب گفت «در صورتی که تا تاریخ 15 اکتبر (23 مهر) اقدامی از سوی آنکارا صورت نگیرد آتش‌بس شکسته خواهد شد.»

از سوی دیگر وکلای اوجالان، ضمن درخواست محاکمه مجدد موکلشان اعلام کردند، تغییرات قانونی اخیر راه را برای دعوای حقوقی جدید و یک محاکمه عادلانه‌تر باز می‌کنند. هنوز مشخص نیست دولت چه واکنشی به این خواسته نشان می‌دهد. آیا نرمخویی بیشتری از سوی دولت در راه است و وضعیت کردها بهبود خواهد یافت؟ در این صورت بهترین عمل برای اثبات شروع این روند، آزاد کردن رهبر محبوب کردهاست.

با مرور منابع مختلف به نظر می‌رسد تخمین جمعیت کردهای ترکیه، آسان نباشد. در این منابع جمعیت کردها از 11میلیون تا 22میلیون و به‌عبارتی از 7/15 تا 25درصد کل جمعیت ترکیه برآورد شده است. در برخی آمار «زازاها» که زبان نزدیک به کردی دارند، لحاظ نشده و در برخی منابع دیگر شمرده شده‌اند. طبق اطلاعات موسسه آمار «ترک استات» که به‌روزترین و قابل‌اعتمادترین منبع به‌شمار می‌رود، تا سال 2012، 22میلیون کرد در ترکیه زندگی می‌کرده‌اند. بیشترین تراکم کردها در مناطق شرقی و به‌ویژه مرکزشرقی این کشور مشاهده می‌شود. کردها بزرگ‌ترین گروه اقلیت در ترکیه هستند. در قانون اساسی، اقلیت‌ها بر اساس مذهب دسته‌بندی شده‌اند و از آنجا که کردها مسلمان و هم‌مذهب ترک‌ها هستند، تاکنون موجودیتشان به‌عنوان گروه مستقل، از سوی دولت کمتر به رسمیت شناخته شده است.

دولت ترکیه، از دهه 30 اصطلاحی برای کردها باب کرد: «کردهای کوه‌نشین»؛ اصطلاحی ناخوشایند که تا 1991 هم در ادبیات رسمی از آن استفاده می‌شد. خشن‌ترین سرکوب‌های دولتی، در سال‌های 1930، 1938 و 1952 رخ داد. در سال‌های 1925 و 1928، میلیون‌ها کرد به‌زور از محل سکونتشان رانده شدند و هزاران روستا نابود شد. تا مدت‌ها استفاده از نام‌های کردی و به کار بردن زبان کردی، حتی در مناطقی که صددرصد جمعیت کرد داشتند، ممنوع بود. مهم‌ترین حرکت کردها در طول سال‌های سرکوب خشن، تشکیل «جمهوری آرارات» در سال 1928 بود که واکنشی به کشتار و نابودی روستاهای کردنشین بود. جمهوری آرارات را روشنفکران کرد برپا کردند.

این اولین‌باری بود که گروه‌های کرد، دریافتند مبارزه مسلحانه، تنها راه ممکن با دولتی چنین خشن است. در گردهمایی تاریخی نخبگان ملی‌گرای کرد در 27 اکتبر 1927، آنها اعلام استقلال کردند. تا سال بعد عملیات مسلحانه در کوه‌های آرارات آغاز شد. این جنبش با وجود پیشروی‌های اولیه دو سال بیشتر دوام نیاورد و در سال 1930، نیروی هوایی ترکیه، عملیات گسترده‌ای علیه آنها آغاز کرد که سبعیت رخ داده در آن حتی داد احزاب و رسانه‌های ترک را نیز درآورد. پس از آن تا دهه‌ها بعد حرکت مقاومتی چشمگیری از کردها دیده نشد تا دهه 1970 که جریان مارکسیستی پ‌ک‌ک به‌تدریج شکل گرفت.  در اوایل دهه ۱۹۷۰، بخش اصلی سازمان که بیشتر اعضایش دانش‌آموزان بودند، تشکیل و به رهبری عبدالله اوجالان (آپو) در آنکارا تاسیس شد. این گروه اندکی بعد به مناطق کردنشین در جنوب‌شرقی ترکیه نقل‌مکان کرد و در نوامبر ۱۹۷۸، نام حزب کارگران کردستان برایش به تصویب رسید.

در سال ۱۹۸۴، سازمان به یک گروه شبه‌نظامی تبدیل شد و حملات و بمب‌گذاری‌هایی علیه تاسیسات دولتی، نظامی و نهادهای مختلف «دولت»، راه‌اندازی کرد. دولت ترکیه در اواخر دهه ۱۹۹۰، فشارهایش را افزایش داد و در سال ۱۹۹۹، اوجالان دستگیر و در محاکمه‌ای به مرگ محکوم شد، اما پس از آن به‌علت درخواست عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا این حکم به حبس ابد کاهش یافت. پس از آن پ‌ک‌ک آتش‌بس یکجانبه اعلام کرد که در سال ۲۰۰۳ آن را لغو کرد. دولت ترکیه از سال ۲۰۰۵ شروع کرد به یافتن راه‌هایی برای مذاکره با این گروه.

در این میان، مشهورترین مذاکره انجام‌شده «مذاکره اسلو» بوده‌ است. آخرین پیشنهاد صلح و مذاکره از سوی پ‌ک‌ک مطرح شد که در ابتدای امر دولت آن را رد کرد ولی هم‌اکنون لنگان‌لنگان در حال پیگیری است.  آنچه پ‌ک‌‌ک و سایر گروه‌های مبارز کردی را واداشته تا رنج چنین مبارزه طولانی و فرساینده‌ای را بر خود هموار کنند، ظلم و تبعیض سیستماتیک دولت مرکزی بر این مناطق است. میزان عقب‌افتادگی اقتصادی و متعاقب آن فقر و بیکاری در مناطق کردنشین ترکیه با هیچ جای دیگر این کشور قابل قیاس نیست. علاوه بر این بر اساس گزارش سازمان‌های حقوق‌بشری، 70درصد روزنامه‌نگارهای زندانی در ترکیه، کرد هستند.

————————————————————-

مهم‌ترین احزاب کردی ترکیه

در قانون اساسی، احزاب بر اساس قومیت حق فعالیت ندارند. به همین دلیل حزب و جریان قانونی کردی در این کشور به‌ندرت وجود دارد.

1- پ‌ک‌ک: از دهه 80 به رهبری عبدالله اوجالان، مبارزه مسلحانه خود علیه دولت مرکزی را آغاز کرد. این حزب ادعا می‌کند بیش از 20هزار مبارز مسلح دارد.

2- حزب سوسیالیست کردستان: این حزب تا مدتی با پ‌ک‌ک همکاری می‌کرد ولی بعدها از این حزب جدا شد.

3- جنبش شمال کردستان: هدف این حزب ایجاد حکومت فدرالی در ترکیه است که در سال 2004 اعلام موجودیت کرد.

4- حزب آزادیبخش انقلابی: هدف این حزب که مبارزه مسلحانه را در دستور کار خود قرار داده است استقلال کردها از ترکیه است. این حزب با پ‌ک‌ک همکاری می‌کند.

5- سازمان حزب‌الله: برخی می‌گویند این حزب با کمک سازمان اطلاعات ترکیه برای مقابله با پ‌ک‌ک شکل گرفته است.

6- حزب دموکراتیک خلق: این حزب قانونی و همسو با دولت است. برای قانونی شدن و فرار از انحلال ادعا کرده است که تنها برای کردها نیست.

7- حزب دموکرات کردستان ترکیه: این حزب هوادار بارزانی رهبر حزب دموکراتیک عراق است. این حزب نیز سعی دارد خود را همسو با دولت نشان دهد و در مورد آن هم گفته می‌شود موجودیتش به‌خاطر مقابله با پ‌ک‌ک است.

منبع: روزنامه شرق
 

کردهای ترکیه، بزرگ‌ترین اقلیت این کشور، دهه‌هاست که با دولت مرکزی بر سر حداقل‌های انسانی در نزاع آشکار و خاموش هستند. اکنون بزرگ‌ترین چالش دولت ترکیه برای ساختن تصویری یکپارچه از کشور، همین کردها هستند.