نگاهى به پشت صحنه اختلاف درباره رویت ماه

از این رو، ضمن مغتنم دانستن فرصت، باید پشت صحنه علمی این دست اختلاف‌ها را نیز پیش‌روی علاقه‌مندان به این دست مسائل قرار داد تا در عمل به تکلیف شرعی خود کمتر دچار سردرگمی شوند. در این زمینه توجه به چند نکته اهمیت دارد:

1. اختلاف مراجع به مبانی فقهی و نحوه استفاده ایشان از ادله شرعی است. این اختلاف مسئله ای عادی است و موارد مشابه متعددی دارد که حاشیه نویسی ایشان بر عروه‌الوثقی نیز نمودی دیگر از آن است. نمونه‌ای از مهمترین مسائلی که فقهای بزرگ در آن موارد با هم اختلاف نظر بسیار دارند مسئله میزان مسافت شرعی برای مسافر و حکم بلاد کبیره است.

با این همه امروزه به دلیل کثرت رسانه‌های ارتباطی و سرعت انتقال اختلاف نظرات، در برخی موارد سبب شده است که برخی از افراد دامنه این اختلافات را به مسائلی غیر علمی سرایت دهند که شایسته است اهل علم با استفاده از رسانه‌های گوناگون به موقع اطلاع‌رسانی کنند تا ابهام‌ها مرتفع شود.

سرعت انتقال اطلاعات در زمان آیت‌الله بروجردی این گونه نبود. از این رو، سالی پیش آمد که هلول ماه شوال برای ایشان ثابت نشده بود اما آیت الله سیداحمد خوانساری اعلام عید کرده بود. با این حال به دلیل رسانه‌ای نشدن این اختلاف کمتر کسی بود که آن تفاوت نظر را اختلاف پندارد.

2. مسئله ثبوت اول ماه براساس مبانی فقهی از چند جهت مورد اختلاف فتوا مراجع معظم است:

یکم. بحث حکم حاکم که عده ای به ولایت عامه فقیه قائلند که اگر فقیه حکم به اول ماه کرد، اول ماه ثابت می شود. بنابر این اگر کسی مقلد کسی باشد که حکم حاکم را نافذ نمی داند ماه برایش ثابت نیست. البته کسانی که مقلد مرجعی هستند که حکم حاکم را نافذ می داند حتی اگر مقلد حاکم نباشند، باید از حکم حاکم تبعیت کنند مگر آنکه علم به خلاف داشته باشند؛

دوم. بحث اتحاد افق و وحدت افق که چند نظر در میان فقهای عظام در این باره مطرح است:

اول اینکه نظر غالب فقها اتحاد افق است که اگر ماه در مکان هایی دیده شد که افق آن به هم نزدیک است برای شهرهای نزدیک به افق آن ثابت است؛

دوم اینکه باید حداقل در نیمی از شب با هم اشتراک داشته باشند. مثلاً اگر طول شب ده ساعت باشد مکان هایی که در پنج ساعت شب مشترکند همه آنها با هم عید می‌گیرند؛

سوم اینکه اتحاد در شب کفایت می کند و هر جا در شب باهم مشترک باشند  با هم عید می‌گیرند؛

چهارم اینکه اتحاد شب هم لحاظ نیست و هرجا که ماه ثابت شود برای همه ماه ثابت است؛

3. مسئله بعدی مورد اختلاف رویت با چشم عادی و چشم مسلح است که از مسائل مستحدثه است که مرحوم آیات عظام بهجت و فاضل لنکرانی و همچنین مقام رهبری رؤیت با چشم مسلح را کافی می‌دانند، اما دیگر فقها نظرشان این است که باید به اندازه ای از تولد ماه بگذرد که با چشم عادی قابل رؤیت باشد.

این موارد باعث می شود که هرفرد مقلد هرکدام از مراجع عظام باشد طبق فتوای ایشان وظیفه خود را عمل کنند. البته طبیعی است که نظر رهبری باید به صورت رسمی اعلام می شود و براساس آن نماز عید خوانده شود که خوشبختانه از دوطرف این مسئله رعایت می‌شود:

اولاً گروه کارشناسان استهلال تمام تلاش خود را می‌کنند که حتی الامکان با چشم عادی و رعایت فتوای بقیه مراجع را داشته باشند؛

ثانیاً وقتی هم که از طرف دفتر رهبری اعلام می شود، برای احترام دیگر آقایان همین مقدار اعلام می‌شود که ماه برای رهبر انقلاب ثابت شده است. همچنین وقتی اعلام عید شد و اگر مقلدان سایر مراجع برای شان اول ماه نبود، این مسئله را رعایت می کنند و مثلاً روز بعد اقدام به برگزاری علنی نماز عید نمی کنند.

 
ماه مبارک رمضان در حالی روزهای پایانی خود را سپری می‌کند که سالیانی است روزه‌داران درباره اعلام روز عید با اختلاف نظر فقها درباره چگونگی رؤیت هلال ماه دچار سردرگمی می‌شوند.هاشم نیازى