اطلاعیه‌های ثبوت اول ماه دفتر رهبری، حکم حکومتی نیست
حجت‌الاسلام و المسلمین فلاح زاده، کارشناس سرشناس پاسخ به مسائل شرعی، در گفتگو با دین آنلاین به مهمترین مسائل مربوط به رویت هلال در پایان ماه مبارک رمضان پاسخ گفت.
وی مهمترین مسائل پیش روی مکلفان در پایان این ماه رؤیت هلال و ثابت شدن اول ماه و دیگری زکات فطره دانست و افزود: در مورد اول طبق روایات ابتدای ماه قمری با دیدن هلال ماه در افق ثابت می‌شود. اجمال و خلاصه روایات این است که با دیدن هلال ماه روزه بگیر و و با دیدن هلال ماه شوال افطار کن و ماه رمضان را به پایان ببر.
حجت‌الاسلام و المسلمین فلاح زاده راه‌های اثبات اول ماه را چنین برشمرد: فقهای بزرگوار برای اثبات اول ماه طرق مختلفی گفته‌اند. از جمله این که :
شخص خودش در افق هلال ماه جدید را ببیند. مثلاً در افق هلال ماه را به چشم خود ببیند و این برای خودش حجت است و اگر همه هم بگویند هلال ماه را ندیده‌اند، چون خودش دیده است، برایش ثابت است و فردا برایش اول ماه جدید محسوب می‌شود.
راه دوم شهادت دو مرد عادل است که اصطلاحاً بینه گفته می‌شود. نه تنها در اینجا حجت است در موارد زیادی بینه حجت شرعی است و بر اساس آن می‌توان عمل کرد و لذا اگر دو نفر ماه را در افق دیدند وشهادت دادند که ما ماه را دیدیم کفایت می‌کند یعنی هرکس از آن دو نفر شنید،بر ای او هم فردا اول ماه خواهد بود. نکته‌ای که اینجا هست این است که شهادت بر شهادت در اینجا کفایت نمی‌کند. بدین ترتیب که اگر کسانی بگویند که دو نفر عادل به ما شهادت دادند که ماه را دیده‌اند کافی نیست مگر این که اطمینان حاصل شود.
راه سوم حصول اطمینان است یا به قول بعضی علما تعبیر به یقین و بعضی تعبیر به اطمینان است که ظاهراً‌همان یقینی که آن‌جا ذکر کرده‌اند بعضی فقها ،یقین منطقی نیست بلکه اطمینانی است که در موارد زیادی مطرح می‌شود که فرمودند اگر عده‌ای بیایند و شهادت دهند که آن‌ها عادل هم نباشند ولی از گفته آن‌ها عده‌ای بگویند ماه را دیده‌ایم و از گفته آن‌ها اطمینان حاصل شود که ماه رؤیت شده که این‌ها می‌گویند. و هم‌چنین راه‌های دیگری هست مثل گفته منجمین و حتی تقویم اگر اطمینان حاصل شود.
این کارشناس مذهبی با اشاره به اطلاعیه‌های بیوت مراجع گفت: گهگاهی دفاتر بعضی مراجع تقلید اعلام می‌کنند که برای فلان مرجع ثابت شده است اول ماه. اگر چنین اطلاعیه‌ای در کار بود وقتی به کتب فقهی نگاه می‌کنیم می‌بینیم هیچ‌کدام از طرق فقهی نیست. یعنی نه رؤیت شخصی و نه بینه است و نه شهادت عدلین است و نه گواهی عده‌ای. این باز هم اگر برای شخص اطمینان‌آور باشد کفایت می‌کند یعنی بالاخره برای آن‌ها هلال اثبات شده که اطلاعیه داده‌اند.
فلاح زاده چهارمین راه اثبات اول ماه را گذشتن سی روز از آغاز ماه دانست و گفت: اگر اول ماه ثابت شده باشد روز فردای سی‌ام می‌شود عید فطر. وقتی سی روز گذشت خواهی نخواهی روز بعد اول شوال است.
وی آخرین راهی را که در فتاوای بسیاری از فقها آمده حکم حاکم دانست و افزود: مرحوم سید در کتاب عروه این را آورده‌اند و ذیلش ذکر کرده‌اند که اگر حاکم حکم کرد اولا نقض حکم حاکم جایز نیست، ثانیاً‌تبعیت دیگران از حکم حاکم لازم و واجب است.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا اطلاعیه‌های دفتر مرجعی ویا دفتر رهبری،صادر می کند،حکم است؟ به دین آنلاین گفت:
چند نکته ظریف در اینجا وجود دارد. اطلاعیه‌هایی که دفاتر مراجع یا دفتر رهبری صادر می‌کنند تعبیر به حکم نیست بلکه می‌گویند برای ما ثابت شده که فردا اول ماه است. اگرکسی روز بعد برایش یوم الشک بود که مردد بود آخر ماه است یا اول شوال با این اطلاعیه اگر اطمینان برایش حاصل نشود، نمی‌تواند افطار کند بلکه یا باید روزه بگیرد یا باید به سفری برود که اشکال شرعی نداشته باشد. بعداً اگر ثابت شد عید بوده که اشکالی ندارد و اگر عید نبود قضای روزه را به جا می‌آورد. در یوم الشک آخر ماه مبارک رمضان وظیفه روزه‌داری است. چون ملحق به ماه رمضان است باید روزه بگیرد مگر این که ثابت شود.
اما اگر حاکم حکم کرد:
این را بعضی مثل حضرت امام و بسیاری از مراجع می‌فرمایند حکم حاکم یکی از طرق ثبوت اول ماه است به هر حال یکی از راه‌هایی است که مسئله را فیصله می‌دهد و از اختلاف جلوگیری می‌کند حکم حاکم است مثل بسیاری دیگر از امور دیگر.
بعضی می‌گویند حکم حاکم احد الطرق نیست برای ثبوت اول ماه بلکه از وجوب تبعیت است که اگر حاکم حکم کرد باید تبعیت کرد. مثل موارد دیگر.
ذیل همین مسئله مرحوم سید ذکر کرده است که حکم حاکم را باید تبعیت کرد و اگر حاکم حکم کرد به اول ماه باید عید بگیرند، ذکر می‌فرمایند که مگر این که شخص یقین داشته باشد به خطای حکم حاکم. به این معنا که:
ممکن است آن دو نفری که نزد فقیه جامع الشرایط شهادت داده‌اند می شناسد و می‌داند آن‌ها عادل نیستند یا می‌داند اشتباه کرده‌اند مستند حکم را می‌داند که خطاست، پس چون حکم بر اساس آن مستند صادر شده، برای او حجت نیست.
ایشان در پاسخ به این پرسش که اگر کسی مجتهد یا مقلد کسی باشد که اتحاد افق را شرط می‌داند ولی حاکم اتحاد افق را شرط نداند، چه باید بکند، توضیح داد:
در اینجا باید بگوییم باز نمونه این موارد را داریم. مثل این که مبنای فقهی دو فقیه با هم تفاوت دارند. مثل این که فقیهی رؤیت با چشم مسلح را کافی می‌داند و فقیهی کافی نمی‌داند. اگر بدانیم که فقیه یا ولی فقیه یا حاکم بر اساس رؤیت با چشم مسلح ولاغیر حکم کرده به اول ماه، هرچند حکم حاکم محترم است و مخالفت با حکم او جایز نیست و حرام است ولی اینجا شخص باید روزه بگیرد، ولی مثل حالت مخالف که روزه‌خواری را نباید علنی کند اینجا روزه‌داری را اگر علنی کند مخالفت با حکم حاکم کرده، اما چون مستند حکم را صحیح نمی‌داند یعنی اجتهاداً یا تقلیداً رؤیت با چشم مسلح را کافی نمی‌داند می‌داند که حکم حاکم براساس مستندی بوده است که به نظر مکلف حجیت شرعی ندارد، حالا یا اجتهاداً یا تقلیداً.
بنابراین آن شخص نمی‌تواند از این حکم تبعیت کند ولی مخالفت(علنی هم) هم جایز نیست.
اما این مسئله درصورتی است که طبق فرموده مرحوم سید این شخص باید یقین داشته باشد که مبنای حاکم فقط مثلا با چشم مسلح حکم کرده است.
وی در مورد دیگر اختلاف و تبیین مسئله اتحاد افق گفت:
سؤال مطرح می‌شود که اگر مثلاً‌در ایران در تهران یا شهر دیگری ماه رؤیت شد آیا برای بلاد دیگر کفایت می‌کند یا نه؟
اگر این شهر با شهری هلال رویت شده، اتحاد افق داشته باشد نظر همه مراجع این است که کفایت می‌کند. یعنی افق‌شان یکی است. اگر اینجا دیده شده انگار آن‌جا دیده شده است. دوم اما بعضی از فقها فراتر از این را فرموده‌اند که حتی اگر اتحاد در شب هم داشته باشند کفایت می‌کند. شب یکی داشتن به این معنا نیست که طلوع و غروب‌شان و اذان‌شان یکی باشد بلکه الان که اینجا شب است آن‌جا هم شب است ولو با چند ساعت تفاوت. یعنی این‌طور نیست که نقطه مقابل باشد یعنی تقریباً‌نیمی از کره زمین را شامل می‌شود که شب‌هایشان یکی است با اختلاف ساعت. حتی در کشور خودمان مشهد با ارومیه نزدیک به یک ساعت اختلاف افق دارند. ولی شب‌شان یکی است و آن‌جا آفتاب زودتر غروب کرده و اینجا دیرتر. حتی نظر نادری هم داریم که در کل کره اگر دیده شد کفایت می‌کند. اما آن چیزی که فتوا بر آن است همین دو نظر است.
حال این سؤال مطرح می‌شود که اگر حکم حاکم مستندش به همین اتحاد در شب بود. به این معنا که چون مثلاً‌در کشور دیگری که با کشور ما اتحاد در شب دارد آن‌جا رؤیت کردند ماه را فقیه جامع الشرایط به استناد این رؤیت حکم کرد که در اینجا هم روز اول ماه است،آیا در اینجا هم مکلف می‌تواند تبعیت کند یا نه؟ جواب این است که اینجا هم مثل چشم مسلح است. که اگر اجتهادا یا تقلیدا می داند که این مستند مستند صحیحی نیست. یعنی یا مجتهد است و فتوایش این است که اتحاد شب کفایت می‌کند یا مقلد است و مرجع تقلیدش فتوا می‌دهد که اتحاد شب کفایت نمی‌کند، از طرف دیگر علم دارد که مستند حکم حاکم هم رؤیت بر مکانی بوده است که با این مکانی که طرف مکلف زندگی می‌کند اتحاد در شب دارد. اینجا هم از مواردی است که نمی‌تواند از حکم حاکم تبعیت کند اما مخالفت علنی هم جایز نیست.مثل این که اگر کسی به دلیلی امام جماعت را عادل نداند،همچنان که بر او جایز نیست که اقتدا کند،اما از طرف دیگر اگر وهن امام جماعت باشد،جایز نیست در کنار او جماعت دیگر ویا حتی نماز فرادی بخواند.
حجت‌الاسلام و المسلمین فلاح زاده، کارشناس سرشناس پاسخ به مسائل شرعی، در گفتگو با دین آنلاین به مهمترین مسائل مربوط به رویت هلال در پایان ماه مبارک رمضان پاسخ گفت.محمدحسین فلاح زاده
