جمیله علم الهدی: سه‌گانه سنتی، مدرن و اسلامی را بازشناسی کنیم
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی گفت: بیماری‌های فراگیر مثل سایرحوادث تلخ فراگیر، تغییرات مهمی در نوع نگاه و سبک زندگی مردم به خصوص باورهای عمیقاً فلسفی و اعتقادی آنها ایجاد می‌کنند.
جمیله علم الهدی در دومین نشست از سلسله نشست‌های مسائل تربیت دینی، که در دانشگاه امام رضا (ع) برگزار شد، به تبیین چالش‌های تربیت دینی با کرونا پرداخت و توسعه اومانیسم سنتی و مدرن و طبیعت‌گرایی سنتی و مدرن را به‌عنوان یک چالش بسیار مهم معرفی کرد.
تقدم رنج بر آگاهی
این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش با طرح این سؤال که رنج چیست و چه عوامل، پیامدهایی و راهکارهایی دارد؟ اظهار کرد: رنج یا احساس رنج اولین ادراک افراد است چه در لحظه‌ای که یک انسان بالغ از حالت‌های کما خارج‌شده و هوشیار شده و چه در لحظه‌ای که نوزادی تازه متولدشده و معمولاً این ادراک را می‌توان از رفتار نوزادان و کسانی که از بیهوشی یا کما خارج می‌شوند و رنج خود را در قالب‌های مشابهی همچون جیغ، داد، فریاد، آه و ناله ابراز می‌کنند فهمید. پس به‌واقع رنج نخستین صورت آگاهی است یا به‌عبارت‌دیگر رنج بر همه صورت‌های آگاهی مقدم است.
علم الهدی افزود: انسان‌ها بعد از درک زیبایی‌شناختی رنج درصدد فهم دقیق‌تر آن در قالب کشف عوامل و پیامدها و راهکارهای رهایی از رنج هستند و همین انگیزه تمام تلاش‌های انسان و عامل پیدایش تمام دستاوردهای او ازجمله علوم و فناوری‌ها و نهادهای اجتماعی و سیاسی و به خصوص جهان‌بینی‌های مختلف است.
سه‌گانه‌های سنتی، مدرن و اسلامی را باید بازشناسی کنیم
رئیس پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری با اشاره به روایت‌های متفاوت و گوناگونی که در رابطه با رنج وجود دارد، توضیح داد: یک شیوه رایج میان نویسندگان و سخنرانان و محققان این است که همه رویکردها و دیدگاه‌ها و روش‌ها را به دو عصر یا دوره سنتی و مدرن تقسیم می‌کنند، ولی واقعاً یک سه‌گانه‌ای وجود دارد و نباید اسلام را به یک امر سنتی فروکاست. زیرا اسلام در برابر همه دیدگاه‌ها و روش‌های سنتی و مدرن به‌طور متفاوت ظاهر می‌شود و حتی صورت‌بندی‌های سنتی و مدرن از اسلام نیز قابل نقد و بررسی از منظر اسلام است. همین است که امام از یک اسلام ناب محمدی یاد می‌کنند که در برابر روایت‌های مختلف سنتی و مدرن اسلام نیز قرار می‌گیرد، پس ما درواقع سه‌گانه‌های سنتی، مدرن و اسلامی را در حوزه‌های مختلف باید بازشناسی کنیم.
وی پیدایش سه نوع «جهان‌بینی دینی»، «جهان‌بینی فلسفی» و «جهان‌بینی علمی» را نتیجه سه نوع تبیین درباره شرور فراگیر دانست و گفت: همراه با فراگیری کرونا ما با فعال شدن سه رویکرد در تبیین کرونا مواجه هستیم که به رقابت فعال سه نوع جهان‌بینی دینی فلسفی و علمی در سطح جهانی و در ایران منجر شده است.
عضو هیئت‌علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی در دانشگاه شهید بهشتی در تبیین این سه نوع جهان‌بینی توضیح داد: در جهان‌بینی علمی بر مفاهیم و الگوهای نظری تأکید می‌شود که از علم ولی به‌طور غیرمستقیم و حتی غیرعلمی متأثر می‌شود، ولی تعمیم‌هایی شبه‌علمی که متضمن نتایج کلان فلسفی است بر روش‌های اقناع علمی – نظیر داده‌ها و مدل‌های ریاضیاتی- متمرکز می‌باشد. ارائه مکرر و وسیع اعداد و ارقام بیماران و درگذشتگان و عرضه مدل‌های ریاضیاتی و آماری و غیره نه‌تنها به قانع کردن مردم جهت پذیرش قوانین اجتماعی و انجام رفتارهای بهداشتی کمک می‌کند، بلکه مهم‌تر از آن شکل‌گیری باورهای آن‌هاست درباره ماهیت جهان و انسان و طبیعت و روابط این نوع حقایق با یکدیگر و به خصوص مفهوم خداوند و…. در جهان‌بینی فلسفی بیشتر برای تبیین ماهیت کرونا به موضوع خیر و شر و عوامل و پیامدهای آن در قالب برهان و مدل‌های منطقی و گزاره‌های فلسفی تأکید می‌شود، ولی در جهان‌بینی دینی بیشتر بر روایتگری‌ها و حکایتگری‌هایی تمرکز می‌شود که در قالب‌های زیبایی‌شناختی عوامل طبیعی و بشری و فوق بشری شرور و خیرات را تبیین می‌کند.
وی بابیان اینکه این سه نوع جهان‌بینی از گذشته تا به امروز به‌صورت موازی و در یک رقابت با یکدیگر در جریان هستند، خاطرنشان کرد: در شرایط حال حاضر و در جریان فراگیری شیوع ویروس کرونا تبیین‌ها و تفسیرهایی متناسب با جهان‌بینی علمی تقدم پیداکرده، ولی جهان‌بینی‌های دینی نیز به‌طور رقابت‌آمیزی برای تبیین عوامل و پیامدهای کرونا مطرح می‌شوند.
این استاد دانشگاه با انتقاد از وضعیت فعلی جامعه ایران که دچار یک نوع اضطراب شده است، گفت: ما در سطح بالاتری در حوزه جهان‌بینی دچار سردرگمی هستیم، زیرا از طرفی دچار دغدغه‌های دینی هستیم و از طرف دیگر دغدغه‌های علمی برای ما حائز اهمیت می‌باشد.
علم الهدی بابیان اینکه در صورت‌بندی‌های سنتی و مدرن از شرور یک آمیزه‌ای از انسان‌گرایی و طبیعت‌گرایی را می‌توان مشاهده کرد به تفاوت این دو صورت‌بندی از انسان و طبیعت و رابطه انسان با طبیعت پرداخت. علم الهدی برای شرح این صورت‌بندی‌های سنتی و مدرن از عبارت «پیوستار انسان‌گرایی – طبیعت‌گرایی» استفاده کرد و گفت: انسان‌گرایی مُدرن هرچند بر قدرت شگفت‌انگیز انسان و شکوه و عظمت علم و فناوری تکیه زده، ولی به‌طور غیرمستقیم و نا آشکار انسان را در زوایای طبیعت محدود می‌سازند، زیرا ماهیت طبیعی انسان را عامل یا علت‌العلل همه دستاوردهای بزرگ او می‌دانند و تکامل انسان را در قالب مدل‌هایی از روابط میان عوامل هورمونی و عصبی و ژنی تبیین و توجیه می‌کنند و این فروکاست انسان به بدن طبیعی و فروکاست جهان به محیط طبیعی- اجتماعی از طبیعت‌گرایی جانبی انسان‌گرایان مدرن پرده برمی‌دارد. بااین‌حال انسان‌گرایی مدرن آشکارا و مستقیم به‌تحقیر طبیعت تا حد یک ماشین برنامه‌ریزی‌شده برای انسان و در اختیار انسان دامن می‌زند.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: انسان‌گرایی سنتی زیر تأثیر جهان‌بینی دینی است، ولی همین جهان‌بینی نیز آمیزه‌ای از طبیعت‌گرایی و انسان‌گرایی را توسعه داده و در جهان‌بینی دینی طبیعت، قدرتمند است و انسان واکنش فعالی ندارد و تصرفی در طبیعت نمی‌کند، بلکه تسلیم آن می‌شود و حداکثر تلاش می‌کند بخشی از طبیعت را برتری بخشیده و به آن تشخص بخشد و با پرستش آن و قربانی کردن برای آن و … از رنج‌هایی که توسط شرور طبیعی فراهم‌شده رها گردد. تشخص بخشیدن به تمام یا بخش‌هایی از طبیعت و جداسازی و روایت گری‌های هنرمندانه برای پیوند دادن انسان و طبیعت و خدا شیوه رایج در ادیان و جهان‌بینی‌های دینی است.
رئیس پژوهشکده مطالعات بنیادین علم و فناوری گفت: در شرایط مدرنیته و صورت‌بندی‌های آن، در جهان‌بینی علمی و فناورانه ظاهراً انسان‌گرایی قوی و آشکار ولی طبیعت‌گرایی پنهان است، ولی در انسان‌گرایی سنتی طبیعت‌گرایی قوی‌تر و آشکارتر و انسان‌گرایی ضعیف و نا آشکار است.
دومین نشست از سلسله نشست‌های مسائل تربیت دینی در شرایط جاری کشور و بین‌الملل با عنوان «نشست علمی فرصت‌ها و چالش‌های نظام آموزشی و تربیتی در ساحت تجربیات ملی و بین‌المللی» با حضور فرهیختگان، نخبگان و اساتید دانشگاه به میزبانی دانشگاه بین‌المللی امام رضا (ع) در مشهد برگزار شد.
