درباره الوین تافلر

انقلاب اطلاعات موجب تغییر در منابع و ابزار قدرت شده است، به‌طوری‌که درصحنه داخلی و صحنه بین‌المللی کشورهایی که تکنولوژی اطلاعاتی پیشرفته‌تری دارند از قدرت بالاتری نیز برخوردار خواهند بود. تغییر و تحول در پدیده قدرت در عصر فرا صنعتی، موجب ارائه نظرات مختلفی از طرف نظریه‌پردازان فرا صنعتی شده است که الوین تافلر نیز یکی از آنها به شمار می‌رود. آلوین تافلر با نوشتن کتاب‌های «شوک آینده، موج سوم، جابجایی در قدرت، جنگ و ضد جنگ و به‌سوی تمدن جدید» به شهرت جهانی دست‌یافته است. تافلر معتقد است که نوع بشر تاکنون ۲ موج بزرگ تحول را پشت سر گذارده که هر یک در مقیاس وسیع موجب محو تمدن‌های پیشین شده و شیوه‌های جدیدی از زندگی را جایگزین آن کرده است.

زندگینامه الوین تافلر

الوین تافلر در ۱۹۲۸ میلادی چشم به جهان گشود. اگرچه او مـسافرت‌های زیادی داشـته اما تمام تحصیلات و تجربیات کاری او در آمریکا صورت گرفته است. او استاد مهمان در بنیاد راسلسیج، استاد مهمان در دانشگاه کورنل، عضو هیات علمی دانشکده جدید تحقیقات اجتماعی و یک مشاور بسیار موفق کسب‌وکار بوده است. تـافلر چنین مدرک افتخاری دارد و همچنین کتاب‌های او جوایز بسیاری کسب کرده‌اند.

بخش زیادی از کارهای تافلر با همراهی همسرش خلق‌شده‌اند. این نخستین نکته‌ای است که او همیشه بدان اشاره می‌کند، آنها دارای شباهت‌های بسیار بـرجسته هـستند: هردوی آن‌ها در دانشگاه نیویورک زبان انگلیسی خواندند و سپس به یک زندگی کولی‌وار پرداختند و پس از جنگ به روستای گرینویچ رفتند و در آنجا استعداد خود را در سراییدن شعر و نگارش رُمان بروز دادند.

تافلر که در ابتدا قصد نـداشت یـک دانشمند بشود، در سنین جوانی متوجه ارزش علم و فن‌آوری در جهان مدرن شد و درنتیجه دوره‌ای را در مورد تاریخ فن‌آوری گذارند. تافلر سال‌ها وقت خود را صرف روزنامه‌نگاری کرد و مطالب خود را در بـسیاری از نـشریات سیاسی، علمی و اقتصادی آن دوران نوشت. در ۱۹۶۰ میلادی، او دعوت‌نامه‌ای از شرکت آی‌بی‌ام دریافت کرد تا مطلبی درباره مضامین بلندمدت اجتماعی و سازمانی رایانه بنویسد که همین موضوع تافلر را با فن‌آوری‌های پیشرفته آشنا کرد. این امر باعث شـد کـه مـطالب زیادی نیز درباره تغییر بنویسد که امروزه مـعروف‌ترین مـطالب ایـن مبحث جهانی هستند. کتاب موج آینده که نخستین کتاب ارزشمند درباره تغییر است، تنها اندکی پس از تکمیل مقاله آی‌بی‌ام، نوشته شد.

تفکر کلیدی

اگـرچه تـافلر کتاب‌های زیاد و مقالات بی‌شماری منتشر کرده اما فلسفه و عقاید کـلیدی او در شوک آینده، موج سوم و تغییر قدرت خلاصه‌شده‌اند که کـاری ارزشـمند به شمار می‌روند اما نشانگر عقاید تافلر درباره تـغییر بـه‌عنوان جـریانی بی‌پایان نیز هستند.

تافلر دیدگاه خود در خصوص این سه‌گانه را چنین بیان می‌نماید: موضوع اصلی، تغییر اسـت یـعنی آنـچه در قبال افراد و درزمانی رخ می‌دهد که کل جامعه مسیر حرکت خود را به سمت چیزی جدید و غـیرمنتظره تـغییر می‌دهد. شوک آینده به فرآیند تغییر می‌پردازد و مـوج سـوم بر مسیرهای تغییر متمرکز است. تغییر قدرت نیز بـه کـنترل رخ دادن تغییرات می‌پردازد، یعنی چه کسی و چگونه تغییرات را شکل می‌دهد.

افزون بر ارائه تحلیلی جامع از تـغییر و بـسیاری از مـشکلات و چالش‌هایی که به دنبال می‌آورد، این سه‌گانه مملو از امیدواری است. این کتاب‌ها استدلال می‌کنند که تـغییر سـریع در پیرامون ما آن‌گونه که به نظر می‌رسد، تصادفی یا بی‌نظم نیست، بلکه الگوها و عـواملی شناخته‌شده در ورای آنها وجود دارد که باعث می‌شود ما به شکلی «استراتژیک» به مقابله با تغییرات بپردازیم و از واکنش‌های خـطرناک بـه رخدادها بپرهیزیم.

سه‌گانه: شوک آینده

تافلر توضیح می‌دهد که تأثیر تغییرات به‌سرعت رخ مـی‌دهند. از همین‌جا بود که عبارت شوک آینده وارد واژگان جهانی شد و هم‌اکنون به شکلی گسترده از آن برای تشریح سـردرگمی، ابـهام و از دست رفتن توانایی تصمیم‌گیری در زمان بروز تغییر استفاده می‌شود. تافلر در پیشگفتار کتاب تـغییر قـدرت می‌نویسد: «تاریخ پیامدهای خاص خود را دارد که مستقل از مـسیر حـقیقی تـغییر هستند. رخدادها و واکنش‌های سریع، اثر خاص خود را دارنـد چه ایـن تغییرات خوب تلقی شوند و چه بد.»

شوک آینده ۳۰ سال پیش نوشته‌شده و هـم‌اکنون مـی‌توان از آن برای سنجش پیش‌بینی‌های تافلر اسـتفاده کرد. آنـچه ما دریـافتیم، قابل‌توجه اسـت: او فروپاشی خانواده هسته‌ای، انقلاب ژنتیک، فـروپاشی جـوامع، ازسرگیری تأکید بر تحصیلات و افزایش اهمیت دانش در جوامع را پیش‌بینی کرده بود.

موج سوم

شـاید بـتوان گفت که این کتاب نمایانگر مهم‌ترین نظریه تافلر است که «مـوج سـوم» را به ۲ موج بزرگ دیگر در تـوسعه بـشر افزوده است. نخستین موج شامل کشاورزی و تحولات انسانی است که شکارچیان را به افراد ساکن در مزارع تـبدیل کـرد. این کار انسان را از تلاش دائم بـرای امرارمعاش را رهـا ساخت و ثبات و امـنیت لازم بـرای توسعه فنون و فن‌آوری‌هایی را کـه مـبنای تمدن امروز بشر هستند، فراهم‌آورد. موج سوم، انقلاب صـنعتی اسـت که دربرگیرنده حرکت به طرف روش‌های تـولیدی و سـازماندهی نیروی کـار اسـت کـه جهان صنعتی مخلوق آن است. بـهره‌برداری از مواد اولیه، تولید انبوه و کاربرد فزاینده‌تر فن‌آوری، رفاه و سعادت را برای کشورهایی به دنبال داشته که از عهده تـغییرات لازم بـرآمده‌اند. موج سوم تافلر، تحولی پس از دوران صنعتی و مـبتنی بـر اطـلاعات است کـه بـه گفته او در دهه ۱۹۵۰ میلادی آغـاز شـده‌است. در موج سوم، تافلر یک پیش‌بینی غیر عادی را در خصوص اثر عمیق تکنولوژی و بیوتکنولوژی در اقتصاد و همچنین تغییراتی که مـا هم‌اینک در روش‌های تـولیدی، بازاریابی و الگوهای کاری می‌بینیم، بیان می‌کند.

او توجه زیـادی بـه پیـش‌بینی تـوسعه بازاریابی و افـزایش قـدرت مصرف‌کننده می‌کند. او حتی واژه‌ای جدید (remusorp) را ابداع کرد که ترکیبی از تولیدکننده و مصرف‌کننده است. در مقدمه این کتاب، تافلر درباره تغییرات نامنظم دهه ۱۹۶۰‌ میلادی بحث می‌کند که فرهنگی از سوسیالیسم‌های مـتخاصم و ناسازگار، داده‌های تجزیه‌شده و تحلیل‌های متفاوت را به دنبال داشت و فضایی را ترسیم کرده که در آن، همیاری نه‌تنها مفید بلکه حیاتی است. همین نیاز به همیاری بود که تافلر را نسبت به موج سوم متقاعد می‌ساخت. تافلر مدعی است کـه ایـن کتاب درباره همیاری در سطحی کلان است، زیرا تمدن قدیم را به گونه‌ای تفسیر می‌کند که بسیاری از ما در آن رشد کرده‌ایم و در عین حال تصویری دقیق و جامع از تمدن جدید ارائه می‌کند که ما در بحبوحه آن هستیم.

او در ادامه کـتابش مـی‌نویسد: «جهانی که شاهد ظهور بسیار سریع ارزش‌ها و فن‌آوری‌های تازه، روابط ژئوفیزیکی جدید، سبک‌های زندگی تازه و روش‌های جدید ارتباطی است، نیازمند عقاید، طبقه‌بندی‌ها و مفاهیمی کاملاً تـازه و نـو است. ما نمی‌توانیم با روش‌های دیـروز وارد جـهان فردا شویم.»

تغییر قدرت

در این کتاب که آخرین بخش از سه‌گانه است، تافلر تجزیه و تحلیل اولیه خود را ادامه می‌دهد و به این موضوع می‌پردازد که چگونه افـراد، سـازمان‌ها و کشورها تحت تأثیر تـغییرات قـرار می‌گیرند. او به بررسی یک سیستم جدید قدرت می‌پردازد که جایگزین دوران صنعتی خواهد شد. واژه «تغییر قدرت» در معنا با واژه «تغییر در قدرت» تفاوت دارد. به گفته تافلر، «تغییر در قدرت» به معنای انتقال قدرت است اما تغییر قدرت بـه مـعنای تغییر در ذات و ماهیت قدرت است. تغییر قدرت، تنها قدرت را انتقال نمی‌دهد بلکه آن را متحول می‌سازد. کتاب تغییر قدرت، سه منبع قدرت را به ما یادآوری می‌کند: زور، ثروت و دانش. همه شرکت‌ها در چارچوبی کار می‌کنند که تـافلر آن را «حـوزه قدرت» مـی‌نامد و این سه ابزار قدرت در آن به‌طور مستمر به تأثیرگذاری خود ادامه می‌دهند. افزایش اهمیت دانش که در تمام ایـن سه‌گانه به آن اشاره شده، تغییری عمیق را در توازن میان آنها بـاعث شـده‌است.

کـتاب تغییر قدرت هیچ‌گونه راه‌حل زودهنگامی درباره مشکلات مرتبط با تغییر ارائه نمی‌دهد. تافلر درباره تلاش‌های انجام‌شده برای حرکت افراد، شـرکت‌ها ‌ و اقـتصادهای ملی به طرف یک وابستگی تازه به علم و دانش بحث می‌کند. به اعتقاد او، حـتی در صـورت حـل این تضادهای قدرت، باز هم همه مشکلات حل نخواهند شد. او چالش‌های بیشتری رادر نظر دارد زیرا تفاوت مـیان اقتصادهای «سریع و کند» همیشه وجود دارد.

الوین تافلر در یک نگاه

سه گانه تافلر هـمچنان تأثیرگذار است و در عین حال بـاید تـوجه داشت که آخرین کتاب از این مجموعه در ‌ ۱۹۹۰ میلادی منتشر شده است. نمی‌بایست فکر کرد که کار تافلر در آن زمان شروع و به پایان رسیده است. این کتاب به موضوعاتی همچون تحول سازمانی و تطابق از طریق تمرکز بر نـمونه T&tA مـی‌پرداخت. کتاب‌ها و مقالات زیادی پس از این سه‌گانه نوشته شده‌اند و پس از انتشار کتاب تغییر قدرت، بیش از پیش از نقش همسر اوهایدی تافلر قدردانی شده‌است. آخرین آثار تافلر به صورت مشترک با دیگران نوشته شدند. کمک نظریات تـافلر بـه جهان سیاست موضوعی است که بسیاری از مفسران علم مدیریت آن را نادیده‌گرفته‌اند. بسیاری از رهبران مهم، این نظریات را رعایت کرده‌اند و نقش بسزایی در توسعه روابط شرق- غرب داشته‌اند. یکی از مهمترین افرادی که این نـظریات را پذیـرفته و تحت تأثیر آن قرار داشته، میخاییل گورباچف بوده‌است.

کتاب‌های تافلر در چین نیز مخاطبان بسیاری را جذب کرد و تا پیش از رخ دادن فاجعه میدان تیان‌ان‌من، تأثیر مثبتی بر سیاست این کشور گذاشت. البته هم‌اکنون این کتاب‌ها در چین مـمنوع شـده‌اند هـرچند که ممنوعیت چنین کتاب‌هایی بـاعث افـزایش فـروش آنها می‌شود. از دیگر کتاب‌های مشهور تافلر در ۱۰ سال گذشته می‌توان به مهمترین آن‌ها یعنی کتاب جنگ و ضد جنگ اشاره کرد. این کتاب که مـتمرکز بـر جـنگ است، به این نکته اشاره می‌کند که تغییر در نـحوه اداره کسب‌وکار، موازی با تحولاتی است که ما در زمان بروز جنگ تجربه می‌کنیم. عقاید تافلر در رخدادهایی همچون جنگ خلیج فارس بـه اثبات رسیده‌اند اما مهمترین پیش‌بینی الوین در گفت وگو او با مجله علوم نوین در ۱۹۹۴‌ خورشیدی مطرح شد. او در آن‌جا از ناکافی بودن نیروی نظامی بـرای کـنترل فعالیت‌های تـروریستی سخن گفته‌بود.

سرانجام الوین تافلر

الوین تافلر پس از تلاش‌های بسیار در زمینه تغییرات دنیای دیجیتال در ۲۰۱۶ میلادی در منزل مسکونی خودش چشم از جهان فروبست.