پی‌جویی وضعیت حرفه «سلامت معنوی» در دنیا (مطالعه موردی شبکه بهداشت دانشگاه‌های کانادا)

قریب به دو دهه است که متخصصان و پژوهشگران علوم انسانی و پزشکی بر آن شده‌اند تا با میان‌رشتگی قرار دادن این دو حوزه از علم، به درمان مشکلات و بیماری‌های معنوی بیماران مبادرت بورزند و مفهومی نوین از دانش را با نام «سلامت معنوی»[1] پدید آورده‌اند که علی‌رغم تفاوت‌ها و تمایزهایی که در تعریف این حوزه از دانش وجود دارد، در معتبرترین دانشگاه‌های دنیا پیگیری می‌شود و بیماران بسیاری از منافع آن بهره‌مند هستند.[2]

سال‌های زیادی از بازنگری در سیستم آموزش پزشکی کانادا (سال 1910) و بررسی جامع آن می‌گذرد. این بازنگری برگرفته از گزارش چهره شاخص پزشکی آمریکا؛ آبراهام فِلِکسنِر در خصوص تغییر آموزش پزشکی در آمریکا و کانادا بود. اکنون پس از گذشت یک سده از آن زمان، انجمن دانشکده‌های پزشکی کانادا نگاه جدیدی به سیستم آموزش پزشکی در این کشور انداخته و در گزارش اخیر خود اعلان کرده است که زمان تحول دیگری است.^[3]. یکی از مهم‌ترین تحولات مطرح‌شده در این اطلاعیه، لزوم ورود علوم انسانی پزشکی به سیستم آموزش پزشکی کانادا است.^[4].

شبکه بهداشت دانشگاه‌های کانادا (UHN: University Health Network) شامل بیمارستان‌های عمومی تورنتو و تورنتو غربی، مرکز سرطان پرنسس مارگارت، موسسه توان‌بخشی تورنتو و موسسه آموزش میشنر است که تحت عنوان UHN یا همان شبکه بهداشت دانشگاه‌ها فعالیت می‌کنند. دامنه تحقیقات و پیچیدگی موضوعاتی که در UHN پی‌جویی می‌شود، این مرکز را به یک منبع علمی ملی و بین‌المللی برای کشف، آموزش و مراقبت از بیمار تبدیل کرده است. تحقیقات در این شبکه عمدتاً در زمینه قلب، پیوند، علوم اعصاب، انکولوژی، نوآوری جراحی، بیماری‌های عفونی، پزشکی ژنومی و توان‌بخشی است که از بزرگ‌ترین برنامه تحقیقاتی مبتنی بر بیمارستان به شمار می‌رود. بر اساس تحقیقات مجله نیوزویک[5] این مجموعه در سال 2019، در میان 10 بیمارستان برتر جهان قرار گرفته و از جایگاه بالایی برخوردار است.

در بیمارستان‌های کانادا یک متخصص مراقبت معنوی به‌عنوان بخشی از تیم مراقبت‌های بهداشتی[7] تعریف شده است. به باور آنان، مراقبت‌های بهداشتی از بیمار بایستی کل‌نگر و شامل فرد بیمار و تحت عنوان سه‌گانه ذهن، بدن و روح می‌شود. در مواقع بیماری، آسیب و از دست دادن و موارد این‌چنینی، افراد معمولاً برای کنار آمدن با مشکلات، بیش‌ازحد نیاز به کمک نیاز دارند و مراقبت معنوی به‌عنوان بخشی از فعالیت‌های درمانی برای کاستن این مشکلات راهگشا خواهد بود.

حرفه «مراقب معنوی» در کانادا

UHN علاوه بر آنکه در حوزه سلامت جسمی و روانی فعالیت‌ها و تحقیقات فراوانی را سامان‌دهی می‌کند، در زمینه «سلامت معنوی» نیز بسیار فعال است و تحت عنوان یک بخش مهم این شبکه با نام «مراقبت معنوی»[6] فعالیت می‌کند. در بخش مراقبت معنوی، این شبکه در تلاش است تا با گفتگو با بیماران خود اغلب در مواردی که بیشتر در معرض آسیب‌پذیری بالاتری قرار دارند، با در اختیار قرار دادن متخصصان مراقبت معنوی به بیماران، خانواده‌های آن‌ها و کارکنانی که از آن‌ها مراقبت می‌کنند و تحت تأثیر یک بحران قرار دارند، به کاهش آسیب‌های احتمالی کمک کنند.

در بیمارستان‌های کانادا یک متخصص مراقبت معنوی به‌عنوان بخشی از تیم مراقبت‌های بهداشتی[7] تعریف شده است. به باور آنان، مراقبت‌های بهداشتی از بیمار بایستی کل‌نگر و شامل فرد بیمار و تحت عنوان سه‌گانه ذهن، بدن و روح می‌شود. در مواقع بیماری، آسیب و از دست دادن و موارد این‌چنینی، افراد معمولاً برای کنار آمدن با مشکلات، بیش‌ازحد نیاز به کمک نیاز دارند و مراقبت معنوی به‌عنوان بخشی از فعالیت‌های درمانی برای کاستن این مشکلات راهگشا خواهد بود. UHN بر این باورند که بسیاری از افراد می‌دانند که معنویت آن‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا آرامش خود را حفظ کنند و آن‌ها را در مشکلات پشتیبانی می‌کند.

یکی از امور مهم در فعالیت‌های مراقبان معنوی این شبکه، پشتیبانی و حمایت از روابط فردی، ارتباط با جامعه، اعمال مذهبی، ارتباط با طبیعت و موارد دیگر مانند آن چیزی است که خود بیمار با آن آرامش می‌یابد و نکته قابل‌توجه آن است که در این حرفه، به بعد معنوی همه افراد صرف‌نظر از نژاد، رنگ، فرهنگ، سیستم اعتقادی، توانایی، جنسیت، هویت جنسیتی احترام گذاشته می‌شود. عمده اقدامات مراقبان معنوی در این شبکه شامل دسته‌بندی زیر است:

ـ آرامش‌بخشی و تشویق

ـ حمایت در زمان غم

ـ بازدیدها و ملاقات یک‌به‌یک

ـ فرصت‌های انجام اعمال دینی

ـ تسهیل تشریفات مذهبی و معنوی در صورت درخواست

متولیان مراقبت معنوی چه کسانی هستند؟

سیستم مراقبت‌های معنوی در این شبکه سر به خود نیست و از پروتکل و قوانین علمی و تحقیقاتی ویژه تبعیت می‌کند. مراقبان معنوی ضمن تخصص در علوم پزشکی و انسانی در دوره‌های تخصصی مراقبت معنوی نیز شرکت می‌کنند تا به‌طور کامل در این حوزه تخصص بیابند. متخصصان مراقبت معنوی مجاز در یک موسسه یا یک دوره تخصصی مربوط با موضوع شرکت کرده و در این دوره‌ها هم ازنظر دینی و هم ازنظر بالینی آموزش داده می‌شوند و به‌عنوان یک متخصص از سوی انجمن کانادایی مراقبت معنوی[8] اعتبارنامه دریافت می‌کنند. در کنار تحقیق و پژوهش در حوزه مراقبت معنوی، آموزش نیز جایگاه مهمی دارد. متخصصان مراقبت معنوی دارای مجوز، دانش، مهارت و تجربه لازم برای تسهیل برنامه مراقبت معنوی، تضمین کیفیت برنامه، ارائه مراقبت معنوی و توسعه مداوم حرفه را دارا هستند. افرادی که به‌عنوان سرپرست آموزش انتخاب می‌شوند، متخصصان آینده را در زمینه مراقبت معنوی آموزش می‌دهند.

شرایط دشوار کسب مجوز مراقبت معنوی چیست؟

بر اساس برنامه‌های مدنظر توسط انجمن کانادایی مراقبت معنوی، متخصصان مراقبت معنوی با داشتن شرایط زیر می‌توانند در فعالیت‌های مراقبت معنوی به‌عنوان متخصص فعالیت کنند و تا زمانی که این شرایط را احراز نکرده باشند، مجوزی برای فعالیت آنان صادر نمی‌شود:

ـ مدرک حداقل کارشناسی ارشد در زمینه الهیات از یک دانشگاه معتبر با شورای تحصیلات عالی و اعتباربخشی (CHEA)

ـ تکمیل چهار واحد آموزش بالینی (CPE) تحت حمایت انجمن مراقبت معنوی کانادا (CASC)

ـ صدور مجوز به‌عنوان متخصص انجمن مراقبت معنوی کانادا (CASC)

ـ تأییدیه آگاهی و دانش کامل در امور معنوی

ـ تکمیل الزامات آموزش مداوم سالانه

ـ پایبندی به اصول اخلاقی حرفه‌ای متخصصان مراقبت‌های بهداشتی

ـ رشد حرفه‌ای و تائید صلاحیت‌های مداوم در بررسی با همکاران

ـ همکاری حرفه‌ای

نگاهی به بنگاه شغل‌یابی indeed.com که یکی از مهم‌ترین و پرطرفدارترین بنگاه‌های شغل یابی در دنیا به شمار می‌رود، نشان می‌دهد سالانه تعداد قابل‌توجهی موقعیت شغلی در حوزه مراقبت‌های معنوی در دنیا ارائه می‌شود.

آموزش مداوم در کنار تحقیق و پژوهش

بخش مراقبت معنوی در UHN فرصت همکاری حرفه‌ای را برای کارمندان و پزشکان از تمام بخش‌ها و شاخه‌های مراقبت‌های بهداشتی در سطح اولیه ارائه می‌دهد. این فرصت همکاری علمی شرایطی را برای شرکت‌کنندگان فراهم می‌کند تا توانایی خود را برای آگاهی بیشتر از خود و شناسایی و استفاده مناسب از معنویت، در ابتدا به‌عنوان یک عامل مؤثر در رفاه آن‌ها و بعد به‌عنوان منبعی برای تقویت مراقبت از بیمار توسعه دهند. این برنامه به‌عنوان اساس یادگیری شرکت‌کنندگان است. در این برنامه مهارت‌های مقدماتی لازم را برای پرداختن به نقش معنویت در زندگی آموزش داده می‌شود.

اساس آنچه در دوره‌های آموزشی مراقبت معنوی تدریس می‌شود شامل موارد زیر است:

ـ شناسایی، درک و تعریف معنویت

ـ تعمیق استفاده معنادار از زبان معنوی

ـ پرورش خودآگاهی و رشد ازنظر معنوی

ـ ارائه تجربه‌ای برای اکتشاف معنوی، توسعه روابط قابل‌اعتماد و شناسایی مضامین معنوی

موقعیت‌های شغلی «مراقبت معنوی» به چه کسانی اختصاص دارد؟

نگاهی به بنگاه شغل‌یابی indeed.com که یکی از مهم‌ترین و پرطرفدارترین بنگاه‌های شغل یابی در دنیا به شمار می‌رود، نشان می‌دهد سالانه تعداد قابل‌توجهی موقعیت شغلی در حوزه مراقبت‌های معنوی در دنیا ارائه می‌شود. این موقعیت‌های شغلی به افرادی که تنها در امور دینی تحصیل‌کرده باشند، اختصاص ندارد. تحصیلات دانشگاهی در حوزه الهیات شرط لازم است اما کافی نیست. گذراندن واحدهای درسی بالینی از شروط ضروری دیگری است که یک متخصص مراقبت معنوی باید پس از گذراندن آموزش‌های مربوطه، گواهی CPE[9] دریافت نماید. آموزش‌های بالینی حداقل به مدت دو سال یا بیشتر آموزش داده می‌شود و پس‌ازآن یک مراقب معنوی توانایی دریافت موقعیت شغلی در زمینه «مراقبت معنوی» را خواهد داشت. توانایی کار مؤثر با بیمارانی که نیازهای جسمی، عاطفی، فرهنگی و مذهبی متنوعی دارند و مهارت‌های مشاوره در شرایط بحران یا تجربیات موردنیاز برای رسیدگی و پردازش شرایط تروما از دیگر توانایی‌هایی است که یک متخصص مراقبت معنوی از آن باید برخوردار باشد.

 

* محمد باعزم، پژوهشگر کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی در نظام سلامت

 

منابع:

1. Abdul-Rasheed El-Moamly, Amal, Medical humanities in education, Nova publication, 2017.
2. Adel-Halim, R; AlKattan, K. Introducing medical humanities in the medical curriculum in Saudi Arabia: A pedagogical experiment. Urol Ann, 2012.
3. Banaszek, A. Medical humanities courses becoming prerequisities in many medical schools. CMAJ, 2011.
4. Bates, DG. Humanism in undergraduate medical education. Can Med Assoc J, 1971.
5. Batistatou, A; Doulis, EA; Tiniakos, D; Anogiannaki, A; Charalabopoulos, K. The introduction of medical humanities in the undergraduate curriculum of Greek medical schools: Challenge and necessity. Hippokratia, 2010.
6. Bert, G. Punti di vista, aspetti pragmatici della narrazione. Medicina Narrativa, 2011.
7. Binetti, P; De Marinis, MG. La prospettiva pedagogica nella Facoltà di Medicina. Roma: SEU, 2002.
8. Brody, HJ. Defining the medical humanities: Three conceptions and three narratives. J Med Humanity, 2011.
9. Collier, R. Medical education needs overhaul to train more userfriendly physicians, AFMC says. CMAJ, 2010.
10. Cooper, RA; Tauber, AI. New physicians for a New Century. Acad Med, 2005.
11. Coulehan, J. What is medical humanities and why? Comment, Medical Ethics on Stage, Literature, Arts and Medicine Blog. Accessed 25 May 2016 at: http://medhum.med.nyu.edu/ blog/?p=100.
12. Darbishire, P. Understanding caring through arts and humanities: a medical/nursing humanities approach to promoting alternative experiences of thinking and learning. J AdvNurs, 1994.

 

ارجاعات:

[1]. spiritual health

[2]. برای مطالعه بیشتر ن.ک:

[3]. Collier, R. Medical education needs overhaul to train more userfriendly physicians, AFMC says. CMAJ, 2010, 182 (4), E201- E203.

[4]. The official launch of the report titled Future of Medical Education in Canada (FMEC) on January 28, 2010 in Ottawa, Ontario.

[5]. Newsweek magazine

[6]. Spiritual Care

[7]. Health Care

[8]. Canadian Association for Spiritual Care/ Association Canadienne des Soins Spirituels (CASC/ACSS)

https://spiritualcare.ca/

 

[9]. Clinical Pastoral Education