سهرابی‌فر: ظرفیت‌های کرونا برای ایده‌پردازی جدید در حوزه الهیات
مدیر گروه فلسفه معاصر دانشگاه ادیان و مذاهب ضمن اشاره به برخی چالش‌های الهیاتی که در اثر بیماری کرونا مطرح شد، تصریح کرد: فکر می‌کنم اصل این رخداد ظرفیت این را دارد که موج جدیدی از مباحث را در حوزه الهیات پیش بکشد و گفت‌وگوهای جدیدی را مطرح کند.
وحید سهرابی‌فر، مدیر گروه فلسفه معاصر دانشگاه ادیان و مذاهب، به بررسی تأثیرات بیماری کرونا در حوزه الهیات پرداخت و اظهار کرد: مواجهه با بلایا و شرور، مسئله‌ای است که مصادیق زیادی دارد و در کتب الهیاتی، فلسفی و کلامی مسئله شرور ذیل عناوین مختلفی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
بخشی از آن به شرور اخلاقی و انسانی برمی‌گردد؛ مثل جنایت‌هایی که بشر در جنگ‌ها انجام می‌دهد و گاهی به همین بلایای طبیعی مثل زلزله و سیل و همین بیماری که الآن وجود دارد اطلاق می‌شود.
وی با بیان اینکه از یک منظر می‌توان گفت که اتفاق بی‌سابقه‌ای رخ نداده است، گفت: ما دوره‌هایی داشته‌ایم که بشر دچار طاعون و وبا می‌شده و طبیعتاً نظریاتی پیش از این وجود داشته است؛ یعنی در گذشته هم متألهان به این موضوع فکر کردند که چطور می‌شود این بلایا را در نظام الهیاتی فهم کرد.
مثلاً اگر در بخشی از نظام الهیاتی از خدای مهربان صحبت می‌کنیم، این مهربان بودن خدا چطور با این بلایایی که وجود دارد قابل جمع است؟
بازطرح نظریات جدید در دوره کرونا
سهرابی‌فر افزود: در مسئله کرونا هم دوباره یک بازخوانی از این مباحث صورت گرفت، با این تفاوت که این دفعه برخی دیدگاه‌ها بیشتر برجسته‌تر شد، برخی دیدگاه‌ها تازه‌تر مطرح شد.
مثلاً برخی این دیدگاه را مطرح کردند که خدا اساساً قرار نیست ما را در مقابل بلایا ایمنی ببخشد.
خدا موضوعی است برای یک ارتباط وجودی، یک ارتباط عاشقانه و برای پرستش؛ نه اینکه حوائج ما را بدهد و نیازهای ما را برطرف کند.
این نگاهی بود که از سوی برخی متفکران مطرح شد، برای اینکه نسبت خدا با شرور را توضیح دهد.
در کنار این، برخی مسائل جدید را هم داشتیم. مثلاً این طوری معروف شد که بیماری در ایران از قم شروع شده است. این امر این سؤال را مطرح کرد که چطور مکان‌هایی که ما آنها را مقدس می‌شماریم می‌تواند منشأ بیماری باشد؟
وی در ادامه تصریح کرد: بعد این سؤال مطرح شد که تقدس چیست، مقدس به چه معناست؟ اگر یک جایی مقدس است به این معناست که نباید در آنجا بیماری وجود داشته باشد؟
این هم یک چالش نظری الهیاتی است که در این فضا مطرح شد. مشابه این مسئله را در مورد عزاداری محرم هم داشتیم.
عده‌ای این طور عنوان می‌کردند که چون این جلسات اماکن مقدسی است و منتسب به امام حسین (ع) است، مسئله بیماری در آنها مطرح نیست، در حالی که بزرگان دینی ما اکثراً خلاف این باور، موضع‌گیری کردند و این طوری بیان کردند که این دو مسئله ارتباطی به هم ندارد؛ یعنی ممکن است یک مکان مقدس باشد و ما همچنان مکلف باشیم مسائل بهداشتی را رعایت کنیم.
به هر حال کرونا در ساحت‌های نظری چالش‌های مختلفی را ایجاد کرد؛ از جمله بازاندیشی در مفهوم خدا و اینکه خدا کیست و چه زمانی در جهان دخالت می‌کند و چه زمانی ورود پیدا نمی‌کند و ما چه توقعی می‌توانیم از خدا داشته باشیم.
چالش‌های نظری در فضای علمی
پژوهشگر حوزه الهیات در ادامه اظهار کرد: همچنین سؤالات دیگری در این حوزه مطرح شد، از جمله اینکه تقدس به چه معنایی است؟ آیا هر زمان و مکانی مقدس بود به این معناست که موجب ایمنی از بیماری‌ها جسمی می‌شود یا نمی‌شود.
تصور برخی این بود که این ایمنی وجود دارد، ولی تفاسیر جدیدی مطرح شد که بیان می‌کرد این طوری نیست، بلکه تقدس یک امر معنوی است که لزوماً با امور مادی کاری ندارد.
وقتی می‌گوییم مکانی معنوی است به این معناست که در آنجا توجهات و التفات معنوی انسان بیشتر می‌شود و عنایت‌های معنوی بیشتر وجود دارد، نه اینکه لزوماً در امور مادی هم دارای جایگاه ممتازی باشد و معاف از قوانین هستی تلقی شود.
این‌ها از جمله چالش‌های نظری است که در فضای علمی ما مطرح شد و مقالات و یادداشت‌هایی پیرامون آن نوشته شد.
ظرفیت‌های کرونا برای ایده‌پردازی جدید در حوزه الهیات
وی در مورد تأثیر کرونا بر حوزه مناسک دینی اظهار کرد: در ساحت عمل هم مباحثی مطرح شد. شما دیدید که ما قالب‌های جدیدی را در مسئله دینداری داشتیم.
یعنی منبرها و هیئات دینی که به صورت مجازی برگزار می‌شد یا در همین محرمی که گذاشت شاهد تجمعات دینی بودیم که با سبک و سیاق جدید و با رعایت فواصل اجتماعی برگزار شد و اساساً مسئله بهداشت و استانداردهای بهداشتی به عنوان یک امر دینی تلقی شد؛ یعنی حتی از سوی برخی مراجع، فتاوایی در این زمینه داشتیم که رعایت این دستورات بهداشتی را لازم می‌دانستند.
حتی استفتایی دیدم که اگر کسی مبتلا به این بیماری باشد و وارد تجمعی شود و دیگران از او این بیماری را بگیرند، ضامن دیه آنها است.
ظرفیت‌های ایده‌پردازی و نواندیشی
وی افزود: بنابراین تجمعات دینی سعی کردند محتوا را حفظ کنند، ولی صورت و قابل را متناسب با شرایط عوض کنند، حتی ما هر ساله در محرم نذرهای زیادی داریم که اکثراً در قالب اطعام هستند.
امسال فضای این کار نبود و ما شاهد تغییر شکل در نذورات بودیم؛ مثلاً هزینه‌های طرح‌ها را جمع می‌کردند و به نیازمندان می‌دانند. بنابراین این دگرگونی در صورت‌ها و قالب‌ها را شاهد بودیم، چه در برگزاری مراسم و چه در نذورات.
سهرابی‌فر در پایان گفت: فکر می‌کنم اصل این رخداد ظرفیت این را دارد که یک موج جدیدی از مباحث را پیش بکشد وگفت‌وگوهای جدیدی را مطرح کند، اما اینکه آیا این امر محقق می‌شود یا نه به عوامل دیگری هم بستگی دارد.
از جمله اینکه فضاهای علمی به این موضوعات بپردازند و در جامعه ظرفیت برای نواندیشی در این فضا وجود داشته باشد؛ یعنی این طور نباشد وقتی یک نفر نظریه جدیدی ارائه می‌دهد با او برخورد شود. پس اگر یک فضای مناسبی مهیا شود اصل ماجرا ظرفیت ایده‌پردازی جدید را دارد.
