مروری بر کتاب راهنمای خواندن لویاتان هابز؛ «لویاتان» توماس هابز، نوشته‌ای دشوار پیرامون دولت مدرن است
کتاب راهنمای خواندن لویاتان هابز ارائه دهنده تصویری روشن و واضح از نوشته دشوار توماس هابز پیرامون دولت مدرن است.
ابن سینا در زندگی نامهٔ خودنوشتش تعریف می‌کند که چهل بار مابعدالطبیعهٔ ارسطو را خواند و مطلقاً از آن چیزی درنیافت، تا اینکه با خواندن رسالهٔ بسیار مختصر فارابی با عنوان اغراض مابعدالطبیعه تمامیِ زوایای این اثر برای او روشن گشت.
ممارستِ مَثَل وار عقلی چنان بالیده حکایتِ این دارد که خواننده با راهی طولانی تا فهم متن کلاسیک رو به روست و در این راه نیازمند راهنماست.
اما تلاش برای خواندن این متن‌ها، و برای ما فارسی زبانان خواندن ترجمه‌های فارسی آنها، اغلب به مسیری بی سرانجام کشیده می‌شود و فهم عمیق و دقیق، رفته رفته، جای خود را به ساده سازی های مبتذلمی دهد.
رفتن به سراغ این متون دشوار و گاهی سهل ممتنع استیصالی به بار می‌آورد که‌ای بسا خواننده را به بازنگری و تردید دربارهٔ قابلیتِ فهم پذیریِ این متون بیندازد.
خوانندهٔ پر تلاش اگر از دام این تردیدها بیرون آید، به مطالعهٔ متونِ درجه دوم رویمی آورد و به آثار شارحان و مفسران رجوعمی کند و مدت‌ها در میانِ شروح مطول و پرجزئیات سرگردان می‌شود و از قضا خود این شروح را نیازمند راهنما می‌بیند.
سرانجام، پس از د ل کندن از این تلاش‌های مَدرسی و روشمند و دردسرهای بی حاصل، نوبت به تفرج در آثار درجه سومیم ی رسد که بیان شسته رفته و ساد ه ای از سیر تفکر یک متفکر می‌دهند و اغلب حاصلی جز فروکاستن وجوه اندیشهٔ او در قالب کلیشه‌های ساده انگارانه ندارند، آثاری که، به جای قدم اول بودن، مهر ختامی بر جست وجوه‌ای فکری خواننده می‌زنند. بدین ترتیب خواننده یا از صرافت خواندن متن کلاسیک می‌افتد یا خود را از خواندن آنها بی نیاز می‌بیند.
درسگفتارهای دانشگاهی، مقالات علمی پژوهشی و تألیف‌های به اصطلاح انتقادی، همگی، در رجوع به این آثار درجه دوم و سوم و در تظاهر به رجوع به آثار اصلی که عمدتاً رونوشتی از استنادات شرح‌ها و مقدمه‌هاست- با یکدیگر شریک‌اند. حاصل آنکه آثار کلاسیک هرگز خوانده نمی‌شوند و این منبع اصلی بازخوانی‌های مؤلفانه یا منتقدانه به مرور فراموش می‌شوند.
کتاب‌های مجموعهٔ «راهنمای متون کلاسیک» چیزی است در میانهٔ این دو شیوهٔ تقرب به متن؛ نه شرح و تفسیری مفصل است و نه ادعای آسان کردن تمام دشواری‌های متن را دارد، بلکه قرار است نقش‌های باشد برای گذر از پیچ وخم متن.
کتاب‌های مجموعهٔ «راهنمای متون کلاسیک» ترجمهٔ مجموعهٔ Reader’s Guide است که انتشارات کانتینیوم آن را با هدف فراهم‌کردن مقدمه‌ای روشن و مختصر برای متون کلاسیک در ادبیات و فلسفهٔ غرب تهیه کرده است.
در تدوین ساختار کتاب‌ها از رویه‌ای یکسان پیروی شده است. در بخش اول، به زمینه و زمانهٔ نوشته‌شدن اثر پرداخته شده است. در بخش دوم، مضامین اصلی اثر به بحث گذاشته شده است.
بخش سوم به خواندن بخش به بخش یا بند به بند متن اختصاص دارد و بخش پایانی هر کتاب دربارهٔ تأثیرات فکری و تاریخی اثر کلاسیک است.
نویسندگان هر کتاب از میان متخصصان اندیشهٔ هر اندیشمند انتخاب شده‌اند و برخی از آنها در زمرهٔ نامدارترین شارحان و مفسران آن حیطه هستند.
راهنمای خواندن لویاتان هابز نوشته اوری ام. جانسون بگبی با ترجمه مجتبی هاتف به همت انتشارات ترجمان در سال ۱۳۹۸ در ۳۴۸ صفحه به بهای ۳۲ هزار تومان منتشر شده است.
فهرست اثر:
سخن ناشر
سپاسگزاری
معرفی و زمینه
نمای کلی
مطالعه متن
بخش اول: در باب انسان
بخش دوم: در باب دولت
بخش سوم: در باب دولت مسیحی
بخش چهارم: در باب مملکت ظلمت
مرور و نتیجه گیری
تفسیرها و تأثیرها
راهنمایی برای مطالعه بیشتر
پی نوشتها
منابع
واژه نامه
نمایه
«لویاتان»، اثر سترگ و نام‌آشنای توماس هابز، اولین شرح جامع دربارهٔ دولت مدرن، ویژگی‌ها و کارکردهای آن است که مبنای بسیاری از نظریه‌های مهم فلسفهٔ سیاست قرار گرفته است.
نام کتاب برگرفته از موجودی است که وصف آن در «کتاب ایوب» آمده: لویاتان هیولایی است که خدا برای اثبات قدرت نامتناهی خویش خلق کرده؛ لویاتان سلطان همهٔ جانوران متکبر است. هابز حکومت را به چنین هیولایی تشبیه می‌کند و اجزای مختلف آن و کارکرد هریک و روابطشان با هم را به‌تفصیل توضیح می‌دهد.
کتاب حاضر، پس از مروری بر زندگی هابز و ارائهٔ نمایی کلی از محتوای لویاتان، فصل به فصل این اثر را بررسی می‌کند و فهم روشنی از دشواری‌های آن به دست می‌دهد. در فصل پایانی، تفسیرها و تأثیرهای کتاب هابز بر فلسفهٔ سیاسی بررسی می‌شود.
این اثر ارائه دهنده تصویری روشن و واضح از نوشته دشوار توماس هابز پیرامون دولت مدرن است، اثری نام آشنا که کارکرد و روابط حکومت و اجزای آن را به شکلی مفصل تشریح می‌کند و آن چنان محتوای ارزشمندی دارد که با وجود ساده نبودن متن آن ارزش مطالعه حتی به کمک کتاب‌های راهنما را دارد.
گزیده‌ای از کتاب
هابز می‌گوید مردم از گونه‌ای آزادی برخوردارند که به موجب پیمان‌ها مجاز شده است. به عبارت دیگر، انسان‌ها با انعقاد قرارداد اجتماعی خود را تسلیم اختیار و فرمان حاکم کرده‌اند و قرار بر این است که تک تک اعمال حاکم را اعمال خود بدانند (حتی مجازاتشان به دست حاکم را). سپس حاکم به انتخاب خود به آنها آزادی می‌دهد.
واضح است که آزادی خوب و مفید از نظر هابز آزادی خصوصی است، یعنی آزادی اداره زندگی خصوصی‌مان بر اساس خیر شخصی‌مان. او آزادی عمومی، یعنی آزادی مداخله در حکمرانی دولت، را تأیید نمی‌کند.
هابز آزادی‌های واگذار شده به شهروندان را به این صورت فهرست می‌کند: «آزادی خرید و فروش و آزادی در عقد هر قرار داد دیگری با یکدیگر، آزادی در انتخاب مسکن، نوع خوراک، کار و پیشه و تعلیم و تربیت فرزندان به شیوه دلخواه خودشان و نظایر آن».
این‌ها آزادی‌های کسانی اند که از وحشیگری وضع طبیعی گریخته‌اند و می‌توانند بنای تمدنی را شروع کنند. این فرصتی است برای رشد و شکوفایی در سایه امنیت نسبی ناشی از وضعیتی که علت وجودی قرارداد اجتماعی است.
