مروری بر کتاب فوکو در ایران؛ آیا فوکو از موضع خود در قبال انقلاب اسلامی ایران دست کشید؟

میشل فوکو، در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی ایران، دو بار به ایران سفر کرد و در هشت گزارشی که برای روزنامه کوریره دلاسرا نوشت با مردم انقلابی ایران همدلی عمیقی نشان داد و انقلاب اسلامی آن‌ها را ستود.

بعدها بسیاری از روشنفکران فرانسوی او را توبیخ کردند که چرا فریب انقلاب ایران را خورده است.

فوکو به این نقدها پاسخ صریحی نداد و حتی گمان می‌شد او در یادداشت‌های ایرانی تلویحاً از موضع خود برگشته است.

رفته رفته این مشاجرات فراموش شد تا آنکه پس از یازده سپتامبر بار دیگر مناقشات پیشین سر برآورد و حملات جدیدی علیه فوکو و همراهی‌اش با انقلاب ایران آغاز شد.

بهروز قمری تبریزی رئیس بخش مطالعات ایران و خلیج فارس دانشگاه پرینستون در کتاب تحسین شده فوکو در ایران به بازخوانی این مباحثات پرداخته و نشان می‌دهد نه تنها فوکو از موضع دست نکشید، بلکه تجربه انقلاب ایران نقشی مهم در تحول فکری او ایفا کرد.

فهرست تفصیلی این اثر:

یادداشت نویسنده بر ترجمه فارسی

پیشگفتار

مقدمه: اعلام جرم علیه فوکو

کاریکاتورهای دانمارکی، یازده سپتامبر و مصیبت نسبی گزایی

شکستن دو مطلق

جنبش انقلابی در ایران

ایران جزیره ثبات

ده شب در انجمن گوته

درگذشت مصطفی خمینی و جنبش انقلابی

استعمار سرخ و سیاه

جمعه سیاه

فوکو چگونه انقلاب ایران را معنا کرد؟

تاریخ غایت گرا

معنویت سیاسی

آیا عصیانگری بیهوده است؟

فوکو و معضل فانون

کژنمایی انقلاب، کژخوانی فوکو

تاریخی تجدیدنظرطلبانه

سیاست اسلامی در برابر سیاست سکولار

شرح وقایع انقلاب

بازنمایی نادرست آئین‌های شیعی و ایدئولوژی سیاسی اسلامی دکتر شریعتی

ادعای عوام فریبی آیت الله خمینی

خشونت‌های پس از انقلاب

بدخوانی فوکو

عصر وحشت، مسائل زنان و سیاست‌های فمینیستی

از انقلاب تا اختناق

هم میهنان مبارز!

رهایی، زنان و حجاب

شش روز در ماه مارس؛ اعتراض زنان بدون جنبش

بار سنگین تاریخ بر دوش زنان نژاد سفید؛ کیت میلت به ایران می‌رود

گروه‌های زنان ایرانی در پاسخ به فمینیستهای خارجی؛ «ممنون، ولی نه!»

حق سخن گفتن، حق نمایندگی کردن

هشدارهای فمینیستی و وضعیت زنان در جمهوری اسلامی

روشنگری چیست؟

انقلاب ایران به مثابه لحظه‌ای از روشنگری

راه پیوند دوران اول و دوم تفکر فوکو

لیبرال متأخر یا فیلسوف ناپشیمان حال؟

معنویت و سوژه اخلاقی

پارسیا؛ از شهامت دانستن تا شهامت عمل کردن

جایگاه آخرین درس‌های فوکو

نتیجه گیری

تدوین تاریخ زمان حال

پی نوشت

واژه نامه

نمایه

نویسنده این اثر در یادداشت بر ترجمه فارسی این اثر نوشته است: این کتاب چهل سال بعد از انقلاب اسلامی در ایران منتشر می‌شود، انقلابی که به راستی ستون‌های نظم جهانی را لرزاند و هنوز ابعاد، دلایل و پیامدهای آن، چه در محیط‌های آکادمیک و چه در محافل سیاسی، بحث برانگیز است…. هر چند در داخل کشور فعالیت‌های ارزنده ای در تاریخ نگاری انقلاب اسلامی و ابعاد آن صورت گرفته است.

اما آنچه به عنوان بیان غالب و ارزیابی اصلی در محافل آکادمیک مطرح شده آثاری است که در خارج از ایران توسط کسانی تدوین و منتشر شده که چه به اختیار و چه به اجبار جلای وطن کرده اند و در حاکمیت و مجامع داخلی روشنفکری پس از انقلاب جایگاهی نداشته اند.

من این کتاب را اساساً در گفت وگو و مباحثه با این گفتمان غالب در تئوری‌های مطرح در مورد انقلاب نگاشته ام. … به نظر من مهم آن است که این نوشته را قدمی در نقض دوگانه بینی تاریخ نگری خارج و داخل بدانیم.

این مهم البته با یک کتاب و با یک گفتار و یک مباحثه به دست نخواهد آمد.

امید آن است که این سرفصلی باشد برای گفت وگوی نو و پربار با تمام کسانی که بدون غرض ورزی های ایدئولوژیک و مواضع سیاسی به اهمیت تاریخی این انقلاب اذعان دارند و تحلیل و تفسیر آن را، خارج از تجلیل ا تحدید آثارش، در برنامه تحقیقات خود گنجانده اند.

قمری تبریزی در بخش پیشگفتار می‌نویسد: من این کتاب را به مثابه شرحی بر آثار فوکو در نظر گرفته ام، بلکه مقالات او درباره انقلاب اسلامی را پنجره‌ای فوق العاده یافتم که از آن می‌توان به وقایع انقلابی ایران، بیرون از چارچوب‌های گفتمانی ای که انقلاب‌ها را شرح می‌دهند، نگاه کرد.

این واقعیت که انقلاب ایران نظریه فوکو درباره انقلاب و سوبژکتیویته را تغییر داده است نیز از نظر من، بیش از آنکه به خود فوکو مربوط باشد، ناشی از اهمیت مفهومی و خلاقانه انقلاب ایران است.

امعان نظر به اهمیت نظری تجربه تاریخی اروپا – از شکل گیری مناسبات طبقاتی، نژادی و جنسیتی تا دولت و سیاست، دوره حیات و پیری، قدرت و سوبژکتیویته و…- در قلب اروپامحوری قرار گرفته است و امر جهان شمول تجربه انضمامی اروپاست که کلیت بخشی شده است.

فوکو چه در مقاله‌هایش و چه در چرخش‌های آینده اش، سرنخ‌های مفیدی به دست ما می‌دهد که چطور می‌توان انقلاب ایران را فهم کرد. بدون آنکه آن را در محک نظریه‌های اروپامحور قدرت، سیاست و تاریخ جا دهیم.

در خلال نوشتن این کتاب فهمیدم که فوکو نتوانسته است اهمیت نظری تجربه ایرانیان را به درستی بیان کند.

او اگرچه در نوشته‌های متأخرش نظریه‌ای درباره سوبژکتیویته را گسترش می‌دهد، اما هیچ گاه آن نظریه را به سرچشمه‌هایش وصل نمی‌کند، معنویت سیاسی سوژه‌های انقلابی در خیابان‌های تهران.

کتاب فوکو در ایران نوشته بهروز قمری تبریزی با ترجمه سارا زمانی که به همت انتشارات ترجمان در سال ۱۳۹۷ منتشر شده بود در سال ۱۳۹۸ به چاپ سوم رسید و به بهای ۴۷ هزار تومان در دسترس علاقه مندان قرار گرفت.