یادداشتی درباره ایده‌های فلسفی «طاعون» آلبر کامو ، سه توصیه اگزیستانسیالیستی برای دوران کرونا

ترجمه کامران برادران: یکی از نتایج شیوع پاندمی کرونا پرفروش شدن غیرمنتظره کتاب «طاعون»، نوشته آلبر کامو بود. این اثر که در سال 1947 به رشته تحریر درآمد در حال حاضر رتبه بیست و پنجم را در میان کتاب‌های پرفروش فرانسوی دارد. «طاعون» روایت‌گر شیوع بیماری در شهر وهران (اُران) الجزایر و درگیری‌های ساکنان به این فاجعه است.

این موضوع آشکار با زمانه ما مرتبط است و همین خود می‌تواند دلیلی برای فروش بالای کتاب باشد. گرچه خود کامو این داستان را نمادی از مقاومت در برابر نازیسم می‌داند، اما می‌توان این کتاب را نمونه‌ای از ایده‌های فلسفی نویسنده دانست: اگزیستانسیالیسم. چه با این مکتب آشنا باشید و چه نه، سه آموزه این عقیده می‌تواند کمک‌تان کند تا با پاندمی کرونا کنار بیایید.

1- وقتتان را برای جست‌وجو درباره «معنا» تلف نکنید، چنین چیزی وجود ندارد.

قطعاً در رسانه‌های اجتماعی دیده‌اید که برخی تلاش دارند معنایی به این وضعیت بدهند. برخی آن را انتقام زمین از کسانی می‌داند که آلوده‌اش کرده‌اند و برخی آن را سزای گناهان بشر تلقی می‌کنند و برخی دیگر نیز آن را نتیجه فروپاشی سرمایه‌داری می‌دانند.

به نظر می‌رسد که همه در این مدت تفسیری برای این وضعیت دست‌وپا کرده‌اند. شکی نیست که خودتان هم تلاش دارید از ماجرا سر دربیاورید و از عقاید بالا پیروی کرده یا آن‌که خودتان به ایده‌ای برسید.

چنین کاری البته کاملاً طبیعی است: به قول کامو، «طاعون چیزی عادی است، اما وقتی بر سر خودتان نازل می‌شود به‌سختی باورش می‌کنید.» بنابراین، می‌خواهید وضعیت را درک کرده و این جست‌وجو برای معنا بخشی از مکانیسم بشر است؛ اما آیا باید وقت‌تان صرف چنین چیزی بکنید؟ پاسخ اگزیستانسیالیست‌ها به شما منفی است.

بدون شک، یکی از گزاره‌های اگزیستانسیالیسم این است که جهان معنایی ندارد. اسمش را قضا و قدر یا هر چیز دیگر که بخواهید بگذارید؛ چنین چیزی وجود ندارد.

هیچ هستی والاتری وجود ندارد که زمام زندگی‌تان را در دست داشته باشد و معنایی به آن بدهد. ما انسان‌ها به حال خود رها شده‌ایم، در جهانی که نتیجتاً پوچ است.

بنابراین، از منظر اگزیستانسیالیستی نخستین شیوه مواجهه با این پاندمی این است که وقت تلف کردن و جست‌وجو برای معنا را متوقف کنید، چراکه اصولاً چنین چیزی وجود ندارد.

این وضعیت را کاملاً متزلزل می‌کند، مگر نه؟ درک پوچی دنیا حسی به آدمی می‌دهد که سارتر آن را «تهوع» می‌نامد. اما نگران نباشید، آموزه دوم اگزیستانسیالیستی کمک‌تان می‌کند که بر آن فائق آیید.

2- کاملاً آزاد هستید! با این آزادی مسئولانه رفتار کنید.

اگزیستانسیالیسم از جست‌وجو برای معنا که گرفتارش بودید رهایتان کرد. اما بی‌معنایی دنیا نباید شما را به افراط و تفریط سوق دهد؛ مانند خودکشی که کامو در «اسطوره سیزیف» به آن می‌پردازد.

آن‌گونه که کامو در این کتاب تشریح می‌کند، باید از این حقیقت استقبال کنید که این پوچی آزادی تمام‌وکمال به شما می‌دهد. بی‌تردید، بی‌معنایی جهان سبب می‌شود که آزادانه و براساس میلتان رفتار کنید!

اما آیا این بدان معناست که باید هر کاری را که می‌خواهید انجام دهید؟ آیا این بدان معناست که در وضعیت فعلی به قوانین محدودیت بی‌توجهی کنید و ذخیره دستمال توالت در فروشگاه محل اقامت‌تان را به غارت ببرید؟ نه!

اگزیستانسیالیسم راستین یعنی آنچنان رفتار کنید که دوست دارید دیگران نیز رفتار کنند: به‌شکلی که مانع از عملکرد جامعه نشود.

بنابراین، گرچه آزادید که تمامی کارهایی را که پیشتر اشاره کردیم انجام دهید، باید از دست زدن به آن‌ها خودداری کرده چراکه به شیوع بیشتر ویروس و ایجاد کمبود کالا می‌انجامد.

باید این فرمان جزمی کانت را مد نظر قرار دهید: چنا رفتار کنید که گویی بنا بود اعمال‌تان بدل به قانونی جهان‌شمول شود! بنابراین قدرت اگزیستانسیالیسم متکی بر این است که هر کس مسئول اعمال خویش است.

به قول ژان پل سارتر، «انسان هیچ نیست مگر آنچه انجام می‌دهد» و در نتیجه «کاملاً مسئول آن چیزی بوده که هست.» بله، در عمل آزادی تمام دارید، اما باید جانب احتیاط را نیز لحاظ کنید.

عمل کردن به شیوه‌ای مشخص بدان معناست که با ارزش‌های نهفته در پس آن عمل موافق هستید. بنابراین انسان اگزیستانسیالیستی «مسئول تمامی انسان‌ها» است: ارزش‌هایی که او با اعمالش ازشان دفاع می‌کند همان ارزش‌هایی هستند که می‌پذیرد جهانی شوند.

لذا، در پاندمی فعلی آزادید که دست به عمل بزنید. اما یادتان باشد که اعمال‌تان بر دیگران نیز اثر می‌گذارند. این اعمال همچنین نشان‌دهنده ارزش‌هایی هستند که از آن دفاع می‌کنید: کمک به شیوع هرچه بیشتر ویروس یا مبارزه با آن.

3- از قدرتی که برای عمل کردن دارید بهره ببرید.

اگزیستانسیالیسم ممکن است ترسناک باشد، چراکه ما را با مسئولیت‌مان مواجه می‌کند. بار آزادی تمام‌وکمال می‌تواند تحمل‌ناپذیر باشد و به اضطراب بینجامد. کیرکگارد، از پیشگامان اگزیستانسیالیسم، می‌گوید که «اضطراب، سرگیجه برآمده از آزادی است.»

با این همه، اگزیستانسیالیسم را باید فلسفه‌ای مبتنی بر توانمندسازی دانست، چیزی که در بحران بهداشتی فعلی به کارمان می‌آید.

در کتاب «طاعون» که طی دوره «طغیان» کامو نوشته شده، دکتر ریو تلاش دارد مردمی را که در اثر بیماری جان می‌دهند درمان کند، کاری اساساً بی‌معنا و پوچ است. او به چیزی که در نظرش درست بوده باور دارد و به هر بهایی برایش می‌جنگد.

بازگشت به اگزیستانسیالیسم در دوران کووید-19 می‌تواند کمک‌تان کند تا برای آنچه درست می‌دانید بجنگید.

البته نیازی نیست در حد و اندازه دکتر ریو شجاع باشید، اما کارهای کوچکی هست که می‌توانید انجام دهید. اگر می‌خواهید این پاندمی و آمار مرگ‌ومیر، قرنطینه و ترس مدام پایان گیرد، باید رفتاری متناسب داشته باشید.

روی هم رفته، اگزیستانسیالیسم یادآور این نکته بوده که در شیوع فعلی کووید-19 به‌عنوان فردی آزاد در جهانی بی‌معنا، می‌توانید رها از هر قید و بندی دست به عمل بزنید. اما این عقیده همچنین مبتنی بر این است که اعمال‌تان باید اثرگذار باشد.

پس در خانه بمانید و از عزیزان‌تان مراقبت کنید، کتاب بخوانید و به قوانینی که برای جلوگیری از شیوع کرونا اعمال شده احترام بگذارید. اگزیستانسیالیسم یادآور این بوده که اعمال‌تان تاثیری حقیقی دارند: هوشیارانه رفتار کنید!

منبع:
https://medium.com/inspired-writer/dealing-with-coronavirus-three-lessons-from-existentialism-7a1e3865d08b