چشمها را شاید بتوان شست؛ انتخابات از زاویه­ای دیگر

در باره‌ نتیجه‌ یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری دیدگاههای مختلفی مطرح شده است و کوشش برای تبین و تعلیل این نتیجه‌ غیرقابل پیش­بینی همچنان ادامه دارد. موافقان و مخالفان حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر روحانی هر دو می­کوشند به تحلیلی روشن در این باره دست یابند ولی روشن است که تحلیل­های مخالفان ایشان خواندنی­تر و قابل­ تأمل­تر است. امید است در آینده­ای نه چندان دور استادان و دانشجویان رشته­های علوم سیاسی و جامعه­شناسی و ارتباطات به بررسی دقیق و عالمانه این تحلیلها و به ویژه مقایسه آن با تحلیلهای پیش از برگزاری انتخابات بپردازند.

مروری بر مطالب منتشر شده در باره پیروزی آقای روحانی و آن چه شکست سنگین اصول­گرایان خوانده می­شود، نشان می­دهد که عموم تحلیل­گران، عوامل و زمینه­هایی را در این زمینه مورد توجه قرار داده­اند که مهمترین آنها را می­توان به این شرح برشمرد: ناراحتی توده  مردم از وضع نابسامان اقتصادی کنونی، تندروی اصول­گرایان افراطی و بی­توجهی آنها به دیگر شخصیتها و جریانهای اصول­گرا، بداخلاقی­ها و رفتارهای ناصواب اصول­گرایان تندرو، خودفریفتگی اصول­­گرایان و اسیر ماندن در توهم پایگاه توده­ای گسترده، نشاندن "توهم تکلیف" به جای "تکلیف" در قاعده "عمل به تکلیف بدون توجه به نتیجه"، تجاهل نسبی اصول­گرایان نسبت به مشکلات اقتصادی مردم به بهانه پرهیز از سیاه­نمایی، برائت نجستن نماینده اصلی اصول­گرایان از قول و فعل دولت موجود و وجود قرائن متعددی که حکایت از تداوم همان راه می­کرد، گره زدن نسنجیده مذاکرات هسته­ای با انتخابات ریاست جمهوری از سوی اصول­گرایان تندرو با توهم محبوبیت­زا بودن وضعیت کنونی برای توده­های مردم، روشن شدن اختلاف نظر مشاور عالی رهبری و نیز یکی از دو نماینده معظم له در شورای عالی امنیت ملی با نماینده دیگر ایشان که سمت دبیری این شورا را هم عهده­دار است، ضعف برنامه­های اعلام شده از سوی نامزدهای اصول­گرایان، عدم ائتلاف اصول­گرایان، ضعف تشکیلاتی تاریخی اصول­گرایان در مقایسه با نظم سیاسی و روحیه تحزب اصلاح­طلبان، خاطره تلخ گروهی از مردم جامعه به ویژه جوانان از رویدادهای سال 1388 و امید آنها به یافتن راهی برای التیام دردهای درمان نشده، ناتوانی رقبای انتخاباتی آقای روحانی در میدان رقابت به ویژه در مناظرات، هوشمندی آقای روحانی در انتخاب شعارها و نمادهای تبلیغاتی خود، کنار رفتن یکی از کاندیداها که عملاً به نفع آقای روحانی تمام شد، بازآفرینی جایگاه اجتماعی آیت­الله آقای هاشمی رفسنجانی به ویژه همراه با حس مظلوم واقع شدن ایشان و حمایت صریح ایشان از آقای روحانی، حمایت چهره­های دارای محبوبیت نزد جوانان مانند آقای خاتمی از آقای روحانی و سرانجام معمم بودن آقای روحانی.

بی­تردید می­توان محورهای دیگری را هم به این عوامل و زمینه­ها افزود و در یک تحلیل جامع­نگر هم نباید هیچ یک از آنها را نادیده انگاشت و البته نباید از یاد هم برد که ضریب اثرگذاری این محورها با یکدیگر برابر نیست. ولی نکته­ای تأمل­برانگیز در باره بیشتر این تحلیلها وجود دارد که انگیزه نگارش این چند سطر شده است. به نظر می­رسد وجه اشتراک بیشتر این تحلیلها که می­تواند در جای خود درست هم باشد، جزءنگری و سیاست­زدگی آنهاست. مروری بر آموزه­های دینی این اجازه و فرصت را به ما می­دهد که از امکان برگزیدن زاویه­ای متفاوت برای نگریستن به امثال این حماسه بزرگ سخن گفت.

هدف این نوشتار کوتاه، اثبات حق یا باطل بودن طرف پیروز انتخابات و یا طرف مقابل او نیست، بلکه تنها و تنها گامی است برای گشودن دریچه­ای دیگر برای نگاه به رویدادهای سیاسی در یک جامعه دینی و تطبیق آن چه ذیلاً می­آید با انتخابات 24 خرداد 92 نیازمند فرصت و مجالی دیگر است. امید است گزینش و ذکر بدون توضیح دو آیه و چند روایت از بین چندین آیه و دهها روایت، برای نشان دادن امکان نگاهی متفاوت بسنده باشد.

 

1.       یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّهٍ عَلَى الْمُؤْمِنینَ أَعِزَّهٍ عَلَى الْکافِرینَ یُجاهِدُونَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ لا یَخافُونَ لَوْمَهَ لائِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ (مائده، 54)

اى مؤمنان! هر کس از دینش برگردد خداوند به زودى گروهى را مى‏آورد که دوستشان مى‏دارد و دوستش مى‏دارند در برابر مؤمنان خاکسار و در برابر کافران دشوارند، در راه خداوند جهاد مى‏کنند و از سرزنش سرزنشگرى نمى‏هراسند این بخشش خداوند است که به هر کس بخواهد ارزانى مى‏دارد و خداوند نعمت‏گسترى داناست. (ترجمه آقای گرمارودی)

 

2.       ها أَنْتُمْ هؤُلاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فی‏ سَبیلِ اللَّهِ فَمِنْکُمْ مَنْ یَبْخَلُ وَ مَنْ یَبْخَلْ فَإِنَّما یَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَ اللَّهُ الْغَنِیُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ وَ إِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ (محمد، 38)

هان! این شمایید که فرا خوانده مى‏شوید تا در راه خداوند هزینه کنید، آنگاه برخى از شما تنگ‏چشمى مى‏ورزند و هر که تنگ‏چشمى بورزد به زیان خود تنگ‏چشمى ورزیده است و خداوند بى‏نیاز است و شما نیازمندید و اگر روى بگردانید گروهى دیگر را جانشین مى‏گرداند سپس آنان چون شما نخواهند بود. (ترجمه آقای گرمارودی)

 

3.       عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَنْ ظَلَمَ مَظْلِمَهً أُخِذَ بِهَا فِی نَفْسِهِ أَوْ فِی مَالِهِ أَوْ فِی وُلْدِهِ. (الکافی (ط – الإسلامیه) ؛ ج‏2 ؛ ص332)

امام صادق علیه السلام: هر که ظلمی در حق  مردم مرتکب شود، به همان نسبت از جان یا مال یا فرزندان او ستانده می­شود.

 

4.       عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَهَ عَنْ زُرَارَهَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: مَا مِنْ أَحَدٍ یَظْلِمُ بِمَظْلِمَهٍ إِلَّا أَخَذَهُ اللَّهُ بِهَا فِی نَفْسِهِ وَ مَالِهِ وَ أَمَّا الظُّلْمُ الَّذِی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ فَإِذَا تَابَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ. (الکافی (ط – الإسلامیه) ؛ ج‏2 ؛ ص332)

امام باقر علیه السلام: هیچ کس نیست که مرتکب ظلمی نسبت به مردم شود مگر این که خداوند به  همان نسبت از جان و مال او می­ستاند، اما ستمی که بین انسان و خدا باشد وقتی انسان توبه کند خداوند از آن چشم­ می­پوشد.

5.       مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‏ مَنْ رَوَى عَلَى مُؤْمِنٍ رِوَایَهً یُرِیدُ بِهَا شَیْنَهُ وَ هَدْمَ مُرُوءَتِهِ لِیَسْقُطَ مِنْ أَعْیُنِ النَّاسِ أَخْرَجَهُ اللَّهُ مِنْ وَلَایَتِهِ إِلَى وَلَایَهِ الشَّیْطَانِ فَلَا یَقْبَلُهُ الشَّیْطَانُ. (الکافی (ط – الإسلامیه) ؛ ج‏2 ؛ ص358)

امام صادق علیه السلام: هر که علیه یک مؤمن روایتی کند که مرادش زشت جلوه دادن او و از بین بردن مروت او باشد تا از چشم مردم بیافتد، خداوند چنین فردی را از ولایت خویش به سوی ولایت شیطان بیرون می­برد ولی شیطان هم او را نمی­پذیرد.

 

6.       … إِذَا أَرَادَ اللَّهُ‏ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى إِظْهَارَ شَیْ‏ءٍ مِنَ الْحَقِّ لَمْ یَقْدِرِ الْعِبَادُ عَلَى سَتْرِهِ». (قرب الاسناد، ص 371)

امام رضا علیه السلام به نقل از امام صادق علیه السلام به نقل از امام باقر علیه السلام: … وقتی خداوند تبارک و تعالی اراده کند که تا بخشی از حق را بنمایاند، بندگان از پوشانیدن آن حق ناتوان می­مانند.

 

7.       وَ قَالَ ع‏ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ‏ أَمْراً سَلَبَ الْعِبَادَ عُقُولَهُمْ فَأَنْفَذَ أَمْرَهُ وَ تَمَّتْ إِرَادَتُهُ فَإِذَا أَنْفَذَ أَمْرَهُ رَدَّ إِلَى کُلِّ ذِی عَقْلٍ عَقْلَهُ فَیَقُولُ کَیْفَ ذَا وَ مِنْ أَیْنَ ذَا. (تحف العقول، ص 442)

امام رضا علیه السلام: وقتی خداوند چیزی را بخواهد خرد بندگان را می­گیرد و خواسته خود را برآورده می­سازد و سپس خرد صاحبان خرد را به آنها بازمی­گرداند، در این حال هر یک از صاحبان خرد می­پرسند چگونه چنین چیزی محقق شد؟ و از کجا چنین چیزی (پیدا شد)؟

 

8.       إِذَا أَرَادَ اللَّهُ‏ بِعَبْدٍ خَیْراً أَلْهَمَهُ الِاقْتِصَادَ وَ حُسْنَ التَّدْبِیرِ وَ جَنَّبَهُ سُوءَ التَّدْبِیرِ وَ الْإِسْرَافَ. (غرر الحکم، ص 291)

امیر المؤمنین علی علیه السلام: اگر خداوند برای بنده­ای خیر بخواهد، به او میانه­روی و تدبیر نیکو الهام می­کند و تدبیر ناپسند و اسراف را از او دور می­کند.

 

9.       قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ‏ بِأَهْلِ بَیْتٍ خَیْراً أَرْشَدَهُمْ لِلرِّفْقِ وَ التَّأَنِّی‏ (مجموعه ورام ج‏2، ص247)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم: اگر خدا برای خانواده­ای خیر بخواهد، آنها را به سوی مدارا و پرهیز از شتاب­زدگی راهنمایی می­کند.

 

10.    وَ قَالَ ص‏ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ‏ بِعَبْدٍ خَیْراً فَتَحَ عَیْنَیْ قَلْبِهِ فَیُشَاهِدُ بِهَا مَا کَانَ غَائِباً عَنْهُ‏( عوالی اللئالی العزیزیه، ج‏4، ص 116)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم: اگر خدا برای بنده­ای خیر بخواهد، دو چشم دل او را می­گشاید و با آنها آن چه را بر او پوشیده بود می­بیند.

 

11.    الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ رَفَعَهُ إِلَى سَلْمَانَ قَالَ: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَلَاکَ عَبْدٍ نَزَعَ‏ مِنْهُ‏ الْحَیَاءَ …. (الکافی، ط الاسلامیه، ج 2، ص 291)

از سلمان نقل شده است که اگر خداوند نابودی بنده­ای را بخواهد، حیاء را از او می­گیرد ….

مرحوم مولی صالح مازندرانی در ص 273 ج 9 شرح اصول کافی در شرح این سخن حکیمانه می­نویسد:

الحیاء خلق یمنع من القبائح و التقصیر فى حقوق الخلق و الخالق …

حیاء یک ویژگی اخلاقی است که انسان را از زشت­کاری و کوتاهی در رعایت حقوق مخلوقات و خالق آنها باز می­دارد.

 

نپرداختن به شأن نزول و تفسیر و دامنه دلالت آیات قرآن و باریک­بینی­های مربوط به صحت صدور و دلالت روایات را نباید به نگارنده خرده گرفت. همان گونه که ذکر شد، هدف این نوشتار تنها این است که دردمندان دین­باور را به پاسخ این پرسش فراخواند که آیا شایسته است چشمها را بشوییم و به گونه­ای دیگر به خود و اطرافمان بنگریم؟
در باره نتیجه یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری دیدگاههای مختلفی مطرح شده است و کوشش برای تبین و تعلیل این نتیجه غیرقابل پیش­بینی همچنان ادامه دارد. موافقان و مخالفان حجت الاسلام و المسلمین آقای دکتر روحانی هر دو می­کوشند به تحلیلی روشن در این باره دست یابند ولی روشن است که تحلیل­های مخالفان ایشان خواندنی­تر و قابل­ تأمل­تر است.دکتر محسن الویری:‌