مسئله‌های بدن: مقالاتی درباب جامعه‌شناسی بدن
معرفی کتاب «مسئله‌های بدن: مقالاتی درباب جامعه‌شناسی بدن»
[بخشی از متن پیش رو از مقدمۀ این کتاب نوشته شده‌است]
کتاب مسئله‌های بدن شامل ۸ مقالۀ مختلف در حوزۀ جامعه شناسی بدن است که توسط سو اسکات[۲] و دیوید مورگان[۳] گردآوری و ویرایش شده‌اند. اگر بخواهیم برای این کتاب عنوانی فرعی انتخاب کنیم، با توجه به آن چیزی که اسکات و مورگان به آن اشاره می‌کنند، احتمالاً راه‌هایی از گذر تنوع[۴] عنوان مناسبی است.
چراکه این عبارت از طرفی نشان‌گر تنوع تحولات موجود در آن چیزی است که جامعه شناسی بدن خوانده می‌شود و از طرف دیگر مقالات این کتاب نیز تنوع مباحث بنیادین و تحقیقات تجربی در حوزۀ بدن را به خوبی پوشش می‌دهند.
مقالاتی که در این کتاب گردآوری شده‌اند، بیان‌گر پتانسیل جامعه‌شناسی بدن در نمایانگر ساختن راه‌هایی است که جامعه‌شناسی و نظریۀ اجتماعی ممکن است در آینده طی کنند. و انسجام این مجموعه، در تمرکز آن بر بدنمندیِ کنشگران اجتماعی، و رابطۀ میان این بدنمندی و مشکلات زندگی روزمره و تئوریزه کردن جامعه شناسی نهفته است.
با اینکه مباحث بنیادین ارائه شده در این کتاب با واسطه‌هایی چون رقص، مردان و مردانگی[۵]، مشاوره‌های زناشویی و جنسی[۶]، تن فروشی، بدنسازی، لزبینیسم، مدیریت بدن کودکان[۷] و غیره بیان شده‌اند؛ اما پیوندهای واضح و موضوعات مشترکی را در فصل‌های مختلف این کتاب می‌توان یافت.
برای مثال یکی از این موضوعات مشترک مربوط به ساخت اجتماعی بدن است؛ روش‌های گوناگونی که به جنبه‌های مختلف بدن اهمیتی جدید و متفاوت می‌دهند.
بحث مشترک دیگری که با آن مواجهیم در رابطه با کنترل و تنظیم اجتماعیِ بدن در جامعه است، این مضامین به شکل‌های مختلف در این مقاله‌ها بحث می‌شوند اما در نهایت فرآیندهای به‌هم وابسته‌ای هستند که به کتاب انسجام خاصی می‌دهند.
این مقاله‌ها شامل بحث‌هایی در رابطه با جنسیت و سکسوالیته، سلامت و بیماری، بدن سالم، بدن جنسیتی، طبیعت و فرهنگ، اعمال کنترل و محدودیت بر بدن در جامعه و سایر مضامین خاص‌تر نسبت به تخصص هر نویسنده در حوزۀ بدن است. درنهایت نمی توان این مقاله‌ها را تحت عناوین خاص و مشخصی دسته‌بندی کرد؛ هرچند که هر مقاله موضوع مشخصی را پررنگ‌تر بررسی کرده‌است اما وقتی به مقاله‌ها نگاه کوتاهی بیندازیم، درخواهیم یافت که در هرکدام، ترکیباتی از همۀ این مضامین در کنار هم دیده می‌شوند.
در کل هدف از گرآوری این مجموعه، ارائۀ جامعه شناسی بدن به شکلی جامع نیست و در مطالعۀ این کتاب چنین انتظاری برآورده نمی‌شود، بلکه هدف این کتاب بیشتر در این راستاست که نشان دهد چگونه تحقیقات جامعه‌شناسی در طیف گسترده‌ای از موضوعات گوناگون ممکن است توسط یک جامعه‌شناسی مجسم‌تر[در اینجا جامعه‌شناسی بدن] گرد هم بیایند.
از طرفی هیچ‌کدام از نویسنگان این مجموعه نیز خود را جامعه‌شناس بدن توصیف نمی‌کنند و مقالات کتاب حاصلِ طیف وسیعی از تخصص‌های مختلف است که در نهایت حول محور بدن به هم پیوند می‌خورند.
در اولین مقالۀ کتاب با عنوان بدن ها در یک چشم انداز اجتماعی[۸]، اسکات و مورگان از طرفی توسعه و رشد علاقه به مطالعات بدن در جامعه‌شناسی و سایر رشته‌ها را برجسته می‌کنند و از طرف دیگر به بحث و تشریح مفاهیمی مانند فمینیسم، جامعه‌شناسی بهداشت و بیماری و مطالعات فرهنگی در این حوزه می‌پردازند.
در این راستا با تأکید ویژه‌ای که بر مشارکت‌های فمینیسم و جامعه‌شناسی بهداشت و بیماری می‌گذارند، تمایزهای مرسوم بین زیست‌شناسی و فرهنگ را زیر سوال می‌برند.
اسکات و مورگان در بخشی از این مقاله بحثی را باز می‌کنند که توجه به مباحث نظری را هدف قرار می‌دهد و بررسی می‌کنند که چگونه مضامین موجود در نظریۀ جامعه‌شناسی می‌تواند نگرانی‌های جدیدتر در مورد جامعه‌شناسی بدن را روشن کند.
مقاله‌ای که در دومین فصل کتاب آورده شده‌است، یک مسئلۀ بنیادین در حوزۀ بدن را مورد هدف قرار می‌دهد و آن ساختِ اجتماعی مشکلات جنسی در ازدواج است.
کلارک[۹] عنوان می‌کند که ما دربارۀ ازدواج به عنوان یک رابطه[۱۰] بحث‌های زیادی داشته‌ایم، و به طور فزاینده‌ای نیز در مورد جنبه‌های اقتصادی زناشویی بحث شده‌است اما در این میان جای خالی بحث سکسوالیته و بدن در ازدواج احساس می‌شود. امروزه رفتارهای جامعه‌شناختی ازدواج به طرز چشم‌گیری متمایز شده‌اند.
کلارک استدلال می‌کند که رابطه جنسی به عنصر اصلی در نحوۀ ساخت و درک روابط زناشویی تبدیل شده‌است. او با بهره‌گیری از یکی از پژوهش‌های سابقش در این زمینه، نشان می‌دهد که چگونه گفتمان‌های خاصی پیرامون سکسوالیته در درک ازدواج به عنوان یک رابطه و مشکلات زناشویی درهم می‌آمیزند. مقالۀ کلارک به وضوح نشان می‌دهد که فوکو[۱۱] یکی از تاثیرگذارترین افراد در رشد جامعه‌شناسی بدن بوده‌است.
در مقاله بعدی رقص و فرهنگ بدن[۱۲]، نیز تأثیر کار فوکو را می‌توان دید. چراکه بیشتر نگرانی های فوکو مربوط به کنترل و نظم بود و این مضامین در راستای زندگی و کار یک رقصنده مدرن بسیار برجسته و حائز اهمیت است.
شرلوک[۱۳] در این مقاله، بدن رقصنده را مورد هدف قرار داده‌است و به ما نشان می‌دهد که رقص به عنوان یک شکل هنری خاص، که معمولاً با مفاهیمی چون زیبایی‌شناسی درک می‌شود ، می‌تواند به عنوان بازتاب، نمایش و به کارگیری مفاهیم اجتماعی در انواع سطوح و به شکل‌های مختلف باشد.
ما اغلب بدن رقصده را به‌واسطۀ ارزش‌هایی که به نمایش می‌گذارد [مانند نظم، کنترل، زیبایی و ظرافت] تشویق می‌کنیم؛ اما همین بدن ممکن است به عنوان مکان انبوهی از فرایندهای اجتماعی و تأثیرات فرهنگی دیده شود.
البته در این برداشت‌ها نه تنها کار رقصنده، بلکه جنسیت، ملیت، تجربه‌های پشت صحنه، طراحان رقص، طراحان صحنه و موارد دیگری نیز دخیل اند.
با این حال شرلوک در این مقاله استدلال می‌کند که در نهایت رقص به سادگی در دریافت فرایندهای اجتماعی و فرهنگی دیده نمی‌شود بلکه به عنوان یک نقش فعال در شکل‌گیری فرآیندها و ادراکات اجتماعی گسترده‌تر دیده می‌شود.
قرابت زیادی بین کار شرلوک و مقالۀ چهارم که در مورد زنان بدن‌ساز است وجود دارد. برای مثال، در رقص، پرفورمرهای مرد اغلب به عنوان افراد منحرفی دیده می‌شوند که جنسیت و سکسوالیته آنها زیر سوال است.
در مورد زنان بدن‌ساز، مسائل مربوط به زنانگی مطرح است؛ به شکلی هر دو گروه با دنیاهایی فرعی سر و کار دارند. بدن زنانه و بدن مردانه در این دو گروه متناقض از آن چیزی است که در دیدگاه عموم، طبیعی و درست خوانده می‌شود و هر دو گروه در زمینۀ تحولات اجتماعی با جنبه‌های ارائه و بازنمایی عمومی روبرو هستند.
از طرفی هر دو مقاله به وضوح سهم تحولات اخیر نظری را در موقعیت‌های اجتماعی بدنمند نشان می‌دهند، و از طرف دیگر تأثیر نظریات فرهنگی را بر تحلیل چنین موقعیت‌هایی شرح می دهند.
منسفیلد[۱۴] و مک گین[۱۵] در مقالۀ خود نشان می‌دهند که چگونه آشکارترین فعالیت‌های بدنمند افراد هنوز در معرض اکتشافات انتقادی جدید هستند و کنایه‌ها و پارادوکس‌هایی را که برای تعریف شرایط پست مدرن مشخص شده‌اند، در این مقاله برجسته می‌کنند.
پنجمین مقالۀ کتاب، از آنجایی که تمرکز دیوید مورگان بر مضامین جنسیتی بدن مردانه و مردانگی است، بسیار قابل توجه است چراکه در اکثر بحث‌های اخیر تمرکز بر روی زنان و بدن زنان بوده است.
در ششمین مقاله، ادواردز[۱۶] به بحث دربارۀ جنسیت، قدرت و سکسوالیته در تن‌فروشی می‌پردازد. تن‌فروشی در اغلب مطالعات مستعد تحلیل‌های غیرتاریخی است و بر مفروضات مربوط به جنسیت مردان و نیازهای مردانه بنا شده‌است. اما ادواردز در جریان بررسی انتقادی برخی از نظریه‌های روسپی‌گری زنان استدلال می‌کند.
دقیقاً این درک نیازها، خواسته‌ها و جنسیت‌ها است که باید مورد تحلیل تاریخی قرار گیرد. مباحث مربوط به قدرت نیز، به شکل واضحی با مردان گره می‌خورد، اما ادواردز معتقداست این مسئله بیشتر عنصری فرهنگی است و نباید بیولوژیکی تلقی شود، به علاوه قدرت همیشه کامل و مطلق نیست.
او با نظرسنجی خود از زنان روسپی، روش‌های مختلفی را که در آن این زنان احساس هویت شخصی خود را در موقعیت‌های واضحی از قدرت مردسالاری حفظ می‌کنند، نشان می‌دهد.
واترهاوس[۱۷] در هفتمین مقالۀ این کتاب مباحث مربوط به جنسیت و سکسوالیته را در بدن لزبین‌ها بررسی کرده‌است. او با یک تحلیل فرهنگی در این مقاله یادآور می‌شود که ساخت و استقرارهای بدن نباید به سادگی محصول فرهنگ یا تاریخ باشد.
افرادی که خود را به عنوان مقدمه‌های این جریان [لزبینیسم] تعریف می‌کنند به طور فعالی در شکل‌گیری، به چالش کشیدن و یا مذاکره با این ساختارها نقش دارند و در این فرآیندها، مسائل مربوط به بدن و استقرار آن در جامعه به شدت مورد توجه است.
هشتمین و آخرین مقاله چهرۀ دیگری از تحولات اخیر در جامعه‌شناسی بدنمند را نشان می‌دهد. در این مقاله مورکات[۱۸] بدن را در زندگی روزمره بررسی می‌کند و مسائل مربوط به بدن را با غذا خوردن و مزاج پیوند می‌دهد.
در همین راستا راجع به ملاحظاتی که والدین در مدیریت بدن کودک خود در نظر می‌گیرند، بحث می‌کند. در نهایت، در آخرین فصل کتاب [فصل۹]، مورگان و اسکات به شرح شکل‌گیری کتاب پرداخته‌اند.
اطلاعات کتاب:
Body Matters: Essays On The Sociology Of The Body, Edited By Sue Scott And David Morgan, The Falmer Press, 1993
فهرست کتاب
مقدمه
فصل اول (بدن‌ها در یک چشم‌انداز اجتماعی)
دیوید مورگان و سو اسکات
فصل دوم (با بدنم تو را عبادت می‌کنم: ساخت اجتماعی مشکلات جنسیِ زناشویی)
دیوید کلارک
فصل سوم (رقص و فرهنگ بدن)
جویس شرلوک
فصل چهارم (کنایه از پمپاژکردن[۱۹]: عضلانی و زنانه)
آلن منسفیلد و باربارا مک گین
فصل پنجم (شما نیز می‌توانید بدنی شبیه به من داشته باشید: تأملاتی در رابطه با بدن مردانه و مردانگی)
دیوید مورگان
فصل ششم (فروش بدن، نگهداشتن روح: سکسوالیته، قدرت، نظریات و واقعیت‌های تن‌فروشی)
سوزان اس.ام. ادواردز
فصل هفتم (نگاه معکوس)
روث واترهاوس
فصل هشتم (پاکی و نجاست: مدیریت بدن و مکان اجتماعی نخستین دورۀ رشد)
آن مورکات
فصل نهم (پس از آن: ساختن دستورکار تحقیق)
دیوید مورگان و سو اسکات
[۱] Body Matters: Essays On The Sociology Of The Body
[۲] Sue Scott
جامعه‌شناس و فمینیست بریتانیایی که تحقیقاتش بر روی جنسیت سکسوالیته و خطر متمرکز است.
[۳] David Morgan
جامعه‌شناسی بریتانیایی، که طی سال‌های ۱۹۹۷ تا ۱۹۹۹ رئیس انجمن جامعه شناسی انگلیس و سردبیر مجله انجمن جامعه‌شناسی بود. تحقیقات مورگان بر جامعه‌شناسی خانواده ، مطالعات جنسیتی و به ویژه مطالعات مردان متمرکز بود.
[۴] Directions Through Diversity
[۵] Men And Masculinity
[۶] Marital And Sexual Counselling
[۷] Management Of A Child’s Body
[۸] Bodies In A Social Landscape
[۹] David Clark
[۱۰] Relationship
[۱۱] Michel Foucault
[۱۲] Dance And The Culture Of The Body
[۱۳] Joyce Sherlock
[۱۴] Alan Mansfield
[۱۵] Barbara McGinn
[۱۶] Susan S. M. Edwards
[۱۷] Ruth Waterhouse
[۱۸] Anne Murcott
[۱۹] Pumping Irony
این کلمه، اصطلاحی است که در باشگاه‌های ورزشی، زمانی که یک نفر با وزنه‌های سنگین برای عضلانی شدن بیشتر فیزیکش تمرین می‌کند، به کار می‌رود.
